Archivio del Comune di Bormio, Busta non inventariata frammento di processo 16 17 febbraio 1485

Persone
La madre di Giacomo Bonizi di Molina
Procedimento giudiziario
Giacomo Bonizi di Molina contro Nicola Alberti, per ingiuria (16 - 17 febbraio 1485)

Istruttoria per un diverbio, sorto per non definite licenze che dovevano essere rilasciate a Giacomo Bonizi di Molina e ad altri da certo Nicola [Alberti]. Quest'ultimo ha ingiuriato Giacomo definendolo "figlio di una strega marcia" o, secondo la testimonianza dello stesso Giacomo, "figlio di una strega e del diavolo". Al che egli ha replicato che in verità tali appellativi sarebbero stati più appropriati per la madre di Nicola, che è ancora viva (sottintendendo probabilmente che potrebbe ancora fare del male), mentre la sua è morta.

(a) 1485.

In nomine Domini. Amen. Ecce quaternus inquisitionum … [in] (b) regimine spectabilis viri domini Galeazii de M[aineris] et in procuratione providorum et discretorum virorum dominorum, videlicet … et Petri, filii quondam ser Johannis Preste de Zenonibus, officialium dictis Communis et in … caniparii maioris suprascripti Communis, videlicet incipiendo die xvi februarii et fi[niendo] … per ser Zachariam de Sermondo et me Jacobum Folianum, ambos scribas …

Die jovis xvii mensis februarii.

Coram spectabili viro domino Gale[azzo de Manieri]s … potestate Communis Burmii et offitialibus predicti Communis produc[tus et interrogatus Nicolaus] de Albertis occaxione unius inquisitionis ab eo accipiende causa … Bomizii (c) de Molina, qui dominus Nicolaus juravit … dicere veritatem et dixit quod, existendo ipse in via Maiori, venit [facere] licentiam suprascripto domino Nicolao tamquam deputato a provisione eundi in Vale[mtelinam … Jacobus] Chiley, deinde dixit et postulavit si fecit licentiam Christoforo fratri [dicti Jacobi]. Qui suprascriptus dominus Nicolaus dixit: Quid tangit tibi? Quando ipse ser Petrus v[alet … si erimus] omnes, sive maior pars, tunc faciamus licentiam si erit faciendo, et suprascriptus Ja[cobus] non facitis etiam sibi sicut aliis. Est de tanto (d) ipse ser Petrus quantus … Nicolaus dixit: Vade, poltrone, filii marze strie. Et idem Jacobus dixit: Ita tua mater est scripta … tunc suprascriptus dominus Nicolaus dixit illi: Tu mentiris per gulam! (1) Et postea ac[cepit …] (e) lapidem in manibus et proiecit contra suprascriptum Jacobum, tamen non tetigit eum et etiam [tempta]viit eum percutere cum uno pede et tamen non tetigit eum et plus et minus stat. Dictus [… dat] pro teste ser Sigismondus de Zenonibus, Jacobus Chiley et Bartholomeus Equarum. Et aliud dixit nescire.

Suprascriptus dominus Nicolaus condemnatus est de libris x imperialibus, videlicet libre v imperiales pro verbo iniurioso quia fecit mentiri per gulam, et libre v imperiales quia proiecit lapidem extra manum sine sanguine et offensione. (2) Fideiussor pro suprascripto domino Nicolao fuit Filipus de Florinis manutenendi pacem et solvendi etc. secundum Statutum contra suprascriptum Jacobum.

Die suprascripto.

Coram suprascriptis domino potestate et offitialibus productus fuit suprascriptus Jacobus de Molina qui juravit etc. dicere veritatem, qui dixit quod, essendo in locho suprascripto, suprascriptus dominus Nicolaus dixit: Quot estis qui vultis ire habere licentiam? Et ipse Jacobus respondit: Sumus quattuor. Iterum respondit suprascriptus dominus Nicolaus: Qui sunt illi quattuor? Qui Jacobus respondit: Est Batholomeus Equarum, Burmus Vasini Manini et ego Jacobus. Et suprascriptus dominus Nicolaus dixit: Quis est alter? Et ipse Jacobus dixit: Est Christoforus frater meus, qui est mango (3) ser Petri de Albertis. Et ipse ser dominus Nicolaus dixit: Non volo facere licentiam nisi sumus omnes vel maior pars. Qui Jacobus respondit: Quare non vultis facere? Est etiam ipse ser Petrus de tanto quanto tu es. Et dominus Nicolaus dixit: Vade, poltrone, filii strie et diaboli. Et idem Jacobus respondit: Non melius dicitur de vere (4) tua matre quam de mea, quamvis mea mater sit mortua et tua mater viva. Iterum dixit suprascripto domino Nicolao: Tu non es usus facere magnam bontatem si b (f)… due facias. Et aliud dixit nescire. Fideiussor pro suprascripto Jacobo fuit Jacobus Chiley manutenendi pacem et solvendi si erraverit secundum Statutum contra suprascriptum dominum Nicolaum.

(a) L'incartamento è lacerato e mancante nella parte alta a destra.

(b) Pagina lacerata sull'angolo superiore destro.

(c) Probabilmente il cancelliere scrive erroneamente Bomizi invece di Bonizi. Si potrebbe leggere anche Bonuzii.

(d) Segue cancellato: ipse.

(e) Parrebbe seguire, cancellato: tab, forse tabulam nel senso di "pietra piatta".

(f) Seguono due parole illeggibili.

(1) La locuzione mentire per la gola ritorna con frequenza nei processi. Nel processo del 1673 contro Maddalena Lazari, riportato dal Monti: Te ne mentes per la gola (Monti 144). Negli Statuti criminali si punisce con un'ammenda di cinque lire imperiali se qualcuno: dicet alteri alicui persone "quod nascatur vermocanus", seu quod mentiatur per gulam, aut "tu mentiris et stramentiris" (StCrBorm, c. 36).

(2) Cf. StCrBorm, c. 12: De rixis et rumoribus … Additum est quod quelibet aliqua persona, que proiecerit ex manu lapides … versus aliquam aliam personam ponatur pro inceptore, tam sine ferita quam cum ferita, dum illa persona contra quem proiecta fuerit arma non fuerit inceptrix (cf. anche SB031).

(3) Lat. med. mango "famulus, pedisequus", ossia "servo, garzone" (GMIL 5, 219).

(4) Piatt. arc. dir de véira "dire per davvero, sul serio".