Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Conradus gratia Dei imperator augustus, anno imperii eius sexto, undecimo die mense febroarius, inditione prima. Commutatio bone fi[dei]| noscitur esse contractus ut vice emtionis obtineat firmitates eodemque nexu obligat contradentes. Placuit itaque et bona convenit volunta[tem]| inter domnum Ambrosium (a), umilem episcopum sancte Bergomensis Eclesie, nec non et inter Giselbertum presbiterum filius quondam Graseverti, de loco Stagiano, q[ui professus]| est ex natione sua legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dedit in primis ipse domnus Ambrosius [episcopus]| Giselberti presbiteri commutatore suo in causa commutationis nomine, presenti die suo iure abendum, id est pertinente ancilla (b) una iuris eiusdem [episco]|patum sancte Bergomensis Eclesie, nomen eius Cristina, sive ipsa alio nomine nuncupatur, natione eius Italie et filia Iohanni de loco Atiano. Quidem a[dvicem]| recepit ipse domnus Ambrosius episcopus, ad partem eiusdem sui episcopati abendum, ab eodem Giselberto presbitero commutatore suo, similiter in [causa]| commutationis nomine, presenti die iuris predicti sui episcopati abendum, id sunt peties sex de terra aratorie, iuris eiusdem Giselberti p[resbiteri]| commutatore suo, que abere visus est in loco et fundo Lavate, locus ubi dicitur Noale, in angulo qui vocatur Muzo. Prima petia: coeret ei a mane |[v]ia, a meridie Nazarii, a sera de heredes quondam Gumperti, a montes de predictum episcopatum; et est per iustam mensuram iugia (c) legittima una. Secunda peti[a i]bi prope: coeret ei a totis partibus de suprascriptum episcopatum; et est per iustam mensuram perticas iugiales tres cum tabul(is) decem et octo. Tercia [pe]|tia locus ubi dicitur Valegio: coeret ei a mane de iam dictum episcopatum, a meridie terra que fuit de Calusco, a sera Brunoni et de suis con[sortibus], | a montes Iohanni et Vitalis; et est petia ipsa de terra per iustam mensuram perticas iugiales quinque. Quarta petia dicitur in Brugo: coeret ei a montes [[.....]], | a reliquis partibus de eodem episcopatum; et est per iustam mensuram perticas iugiales tres. Quinta petia ibi prope, que dicitur Muzo: coeret ei a m[ane]|Apolonaris, a meridie et sera de predictum episcopatum, a montes Giseverti presbiteri; et est per iustam mensuram iugia legittima una. Sexta p[etia]| dicitur Ceresiola, ibi (d) prope: coeret ei a mane de heredes quondam Vuilielmi, a meridie vel montes de predictum episcopatum; et est per iustam mensuram perticas | iugiales octo. Quidem et ut hordo legis deposscit, ad hanc previdendam commutationem accesserunt super ipses peties terre et a[d]| previdendam suprascripta persona et estimandum, id sunt Giselbertus presbiter de eadem ordine sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam Vitaliani de l[oco]| Curnasco et missus eiusdem domni Ambrosii episcopi, una cum tribus hominibus Deum timentes estimatoribus, quorum nomina sunt Grim[aldi]| filius quondam Adreverge et Lampertus de eadem civitate Bergamo et filius quondam Petri de loco Trivilio, seu Iohannes abitator eadem civitate et [filius]| quondam Ingizoni de loco Leminne; quibus omnibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampli[ata]| causa reciperet ipse domnus Ambrosius episcopus ad partem eiusdem sui episcopati ab eodem Giselberto presbitero commutatore suo quam ei | daret et hac commutatio inter eos legibus hac firmiter fieri posset. Has autem pertinente ancilla superius dicta vel commutata cum cunct[a]| vestimentula et aquestallum suum in integrum seu predictes peties terre cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus suorum in integrum | ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutationis tradiderunt, fatiendum pars parti a die presenti quod ut superius in comm[uta]|tione dederunt cum heredibus et successoribus suorum, iure proprietario nomine, quicquit voluerint, sine omni uni alterius suorumque heredibus [vel suc]|cessoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutationis cum heredibus et successoribus suorum | dicta persona seu suprascriptes peties terre qualiter superius legitur omni tempore ab omni contradicentes homines defensare; unde pena inter se [po]|suerunt, ut si quis ex ipsis aut heredes vel successores suorum se de hac commutatione removere quesierint et non permanserint in ea omni[a]| qualiter superius legitur vel si ab unoquoque homines iam nominata persona seu predictes peties terre sicut superius legitur non (e) defensaverint ad invicem, | tunc componat illa pars que hoc non conservaverit ad partem fidem servantis pena nomine iamdicta persona atque predictes peties terre sicut superius le|gitur in duplum, sub estimatione sicut pro tempore meliorates fuerint aut valuerint suprascriptes peties terre in eisdem vel in consimilis locis, quia sic [in]|ter nobis convenit. Et si eisdem domni Ambrosii episcopi et Giselberti presbiteri propter honorem sacerdotii eorum lex Romana aliquit impedit, n[ec]| liceat eis amodo ullo tempore nolle quod voluerunt sed quod ab eis hic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promiserunt c[um]| stipulatione subnixa. Unde due cartule commutationis uno tenore scripte sunt. Actum suprascripta civitate Bergamo.
+ Giselbertus presbiter a me facta subscripsi.
+ Gislebertus presbiter et missus ut supra subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum Grimaldi et Lamperti seu Iohanni, qui ad previdendam predictam personam seu super ipses peties terre accesserunt et e[sti]|maverunt ut supra.
Signum # manibus Arlimbaldi (f) et Liuperti, legem viventes Romana, testes.
Signum # manibus Petri et Andrei de eadem civitate Bergamo testes.
(ST) Petrus notarius et iudex scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) A Ambrosiu(m)m, con ulteriore abbreviazione superflua sulla m finale.
(b) -n- su altra lettera erasa.
(c) -g- su s erasa.
(d) -b- corretta su p
(e) n- su rasura.
(f) La seconda -l- corretta su altra lettera,forse r

Edizione a cura di Marco Vendittelli
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis