Lombardia Beni Culturali
144

Cartula commutationis

1145 febbraio, Astino.

Manfredo, abate del monastero del S. Sepolcro di Astino, di legge longobarda, dà ad Alkerio, figlio del fu Arnulfo, di Grumello, pure di legge longobarda, quattro appezzamenti di terra, in parte prativa e in parte arativa, siti in Grumello, ove dicesi Scandolare, prope molendinum Alkeri ed inter Murgulam et Sariolam, nonché tutte le terre tenute dal monastero da parte della chiesa di S. Marcello di Pavia in Grumello, ove dicesi Piscina, ricevendo in cambio tre appezzamenti di terra siti anch'essi in Grumello, ove dicesi ad Cantonem.

Copia autentica della seconda metà del sec. XII, BCBg, Collezione di pergamene, perg. 1333 [B]. Regesto Guiducci, p. 218. Le autentiche di B sono le seguenti: + Ego Petrus d(omi)ni Federici inperatoris not(arius) autenticum huius exempli vidi et legi et ad confirmandum subscripsi. | + Ego Ioh(ann)es sacri pall(atii) not(arius) autenticum huius exempli vidi et legi et ad confirmandum subscripsi. | (SN) Ego Guido sacri pall(atii) not(arius) auctenticum huius exe(m)pli vidi et legi et sic(ut) in eo continebat(ur) scripsi extra litteram plus minusve. Nel verso, annotazione di mano del sec. XIII: Co(m)mutatio facta inter Manf(redum) abbatem de Astino et Alcherum Arnulfi (-l- corr. su altra lettera erasa) de terra de Gromolo, completata da mano del sec. XV-XVI: ambo partes dederunt (B dederut) in dito teritorio de Gromolo. M°CXLV; segnature di epoca moderna, tra cui segnatura Guiducci: E 41.

Cf. FORNONI, Le vicinie, p. 166; MAZZI, I 'confines Domi et Palatii', p. 366; MENANT, Nouveaux monastères, p. 290 (nota 86).

La pergamena presenta due ampie rosicature lungo il margine laterale sinistro e qualche macchia qua e là. Rigatura a secco.
Il confronto con i dati relativi agli anni in cui è attestata l'attività dei notai autenticatori - Petrus domini Federici imperatoris notarius è attivo all'incirca dal 1174 al 1190; la carriera di Iohannes sacri pallatii notarius si sviluppa perlomeno nel periodo compreso tra il 1179 e il 1188; mentre dell'autenticatore scrittore Guido sacri pallatii notarius non ci sono noti al momento altri docc. - consente di collocare la redazione della copia negli ultimi due decenni del XII secolo.

(SN) Anno ab incarnacione d(omi)ni nostri Iesu Christi milesimo centesimo quadragesimo quinto, mense feb(ruarii), ind(i)c(ione) octava. Co(m)mutacio bone fidei noscit(ur) esse contractus ut vice | emptionis obtineat firmitatem eode(m)que nexu (a) obligat contrahentes (1). Placuit itaque et bona convenit voluntas inter do(m)num Mainfredum, abbatem monasterii Sancti | Sepulchri de Astino, necnon et inter Alkerium, filium co(n)da(m)Arnulfi, de Grumulo, qui professi sunt ex nacione eorum lege Longobardorum vivere, ut in Dei nomine debeant |[dare] sic(ut) a presenti dedit in primis ipse do(m)nus Mainfredus abbas eidem Alkerio co(m)mutatori suo, in c(aus)a co(m)mutacionis nomine, suo iuri, presenti die habendum, id est |[peties] quattuor de terra, iuris predicti monasterii, quas hab(er)e visus est in suprascripto loco et (b) fundo Grumule. Prima est aratoria, ubi d(icitu)r Scandolare; cui coheret: a mane Alkeri, |[[......]] Alexandri, a sera Murgula. Secunda est prativa a totis partibus illius Alkerii. Tercia similit(er) prativa est in Grumello, prope molendinum illius Alkerii. Quarta similit(er)|[est ib]i prope, inter Murgulam et Seriolam: a duabus partibus monasterii, a sera Murgula, et insuper omnes res terretorias, similit(er) iuris ipsius monasterii, quas ipsius pars mona|[sterii tene]at a parte eccl(esi)ę Sancti Marcelli de civitate Papia, q(ue) sunt posite in predicto loco et fundo Grumule, sic(ut) trahit strata de Trasculo contra Ser[[.....]]sa ad Grumulem. Et in |[[......]]a unam de terra arva, ubi d(icitu)r Piscina. Quidem ad in vicem recepit ipse do(m)nus Mainfredus habas (c), ad partem predicti monasterii, ab eodem Alkerio co(m)mutatore suo, in causa |[commutati]onis nomine, id est pecias tres de terra; due sunt posite in ipsa civitate, non longe ab arcu de domo quas ipse Alkerius emit a Bonifacio, filio quondam Ada(m) de Domo. Prima cum |[arboribus ha]bente; secunda est ortiva ibi prope; tercia est aratoria in predicto loco et fundo Grumule, posita ubi d(icitu)r ad Cantonem; cui coheret: a mane via, a meridie, sera monasterii, a montibus |[[........]]lfi. Quidem et ut ordo legis deposcit (2) ad hanc previdendam co(m)mutacionem accessit super ipsas res terretorias ad previdendis et (d) estimandas, id e(st)Teutaldus Cinius, |[ipsius mona]sterii missus, una cum duobus aliis hominibus, D(eu)m timentibus, estimatoribus, quorum nomina sunt Arnulfus Furcatus et Lanfrancus Soppus, quibus omnibus rectum co(m)paruit et ipsi estimatores esti|[maverunt] et dixer(unt) eo quod melioratam causam acciperet ipse do(m)nus Mainfredus abbas ab eodem Alkerio co(m)mutatore suo, quam ei daret, et hęc co(m)mutacio inter eos legibus ac firmit(er)| fieri potest. Has aut(em) supradictas res terretorias (e), cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus suis, inintegrum, ipsi co(m)mutatores sibi unus alteri in vice | co(m)mutacionis tradider(unt) faciendum pars parti a die presenti quod ut supra in co(m)mutacione deder(unt) cum h(e)r(e)dibus et successoribus eorum suprascriptas res terretorias omni te(m)pore ab | omni contradicente homine defensare. Unde penam inter se posuer(unt) ut si quis ex ipsis aut suorum h(e)r(e)dum vel successorum se de hac co(m)mutacione removere quesierit et | non permanserint in eis omnia sic(ut) sup(ra) legit(ur), tunc illa pars que hoc non conservaverit co(m)ponat parti fidem servanti, pene nomine, suprascriptas res terretorias in du|plum restituere in eisdem vel in consimilibus locis. Quia sic inter se convener(unt). Unde due cartule co(m)mutacionis uno tenore scripte sunt. Actum loco Astino. | + Ego Maginfredus abbas s(ub)s(crip)si. Signu(m) (f) +++ manuu(m) s(upra)d(ic)torum Arnulfi et Lanfranci estimatorum qui super ipsas res terretorias accesser(unt) et estimaver(unt) ut supra. | Signu(m) +++ manuu(m)Arnulfi et Ioh(ann)is Ga(m)beze seu Ioh(ann)is Cremonensis et Petri Cacanioli testium.
(SN) Lanfrancus causidicus per meum scripsi, post traditam co(m)plevi et dedi. § Predictarum rerum terretoriarum pecie sunt decem et novem vel si a(m)plius inveniri | potest. Prima pecia d(icitu)r Morezum et est perticas .III. et tab(ules) novem, et si a(m)plius fuerit (g): a mane Ioh(ann)isboni, a meridie de filiis Orizi Aghaze (h).
Prima pecia est ca(m)piva et est al P(ra)to: a mane Alkerius, a monte Sancti Allexandri (i), a sera Sancti Allexandri, a medium die Ioh(ann)es Ga(m)beza, et est perticas tres et m(edium) (j), et si a(m)plius fuerit. Et allia petia (k) similit(er)|[ibi] prope: a mane de omi(n)es de Stazano, a meridie de Astino, a sera p(ra)tum, a monte Alegro (l), et est perticas due et tab(ulas) quattuor (m), et si a(m)plius fuerit. Et allia pecia est ad Foppa, ibi prope: a mane de Stazano et a meridie similit(er)|[[......]] et est perticas quattuor et si a(m)plius fuerit (n). Et allia pecia est in Sossca(m)p(ra) (o), et est pertice quinque et due tabule et si a(m)plius fuerit: a mane Ioh(ann)es Ga(m)beza, a meridie de Stazano, a mo(ntibus) de Collonio, a sera Petrus Ser|[[......]]. A Ca(m)p(ra)ze, et est (p) perticas tres et media et si a(m)plius fuerit: a mane Murgula, a meridie et a sera Sancti Allexandr(i) et a mo(ntibus) de Astino. Al Ca(m)po de Cruce pertice tres et medias et si a(m)plius fuerit: a mane Villielmus, |[[......]] a meridie via, a sera via, a montibus de Stazano. Et ibi prope duas perticas et media et si a(m)plius fuerit: a sera Arnulfus Ingenio, a montibus via, a mane de Stazano, a meridie Gabeza. Et ibi prope allia |[pecia et] est perticas tres: a mane via, a meridie et a sera Vuris Agaza, a mo(ntibus) de Stagiano. Et allia pecia ibi, prope Murgula, quinque perticas et si a(m)plius fuerit: a mane mee (q) Alkerius, a meridie Murgula, a sera Vui|[[......]]legio (r), a mo(ntibus) de Astino. Et allia pecia int(er) Riolus et Murgula: a mane Alegro (s) Ferarius, a sera Lu(m)bardus, a meridie Alkerius, a mo(ntibus)Uris Agaza. Et alia pecia ad Castaneas Inge|[nii][pertic]a una et media: a mane via, a mo(ntibus)Ingenii, a meridie de Astino, a sera Allexandr(i). Et allia pecia est al Stirpo et est pertica una et media: a mane et a meridie de Astino, a sera Arnulfus Ingenio, |[[......]]to de Ne(m)bro. Et allia petia ad (t) Sancta Maria et est tab(ulas) decem et octo: a mane de fratribus suis, a meridie sua, a mo(ntibus) via, a sera Ioh(ann)es Christianus. Ad Caneis de strata alia pecia et est triginta et due |[pertice]: a mane castenetum, a mo(ntibus) via, a meridie de Stazano, a sera similit(er). Alia pecia ad Castaneas de Vulpe sup(ra) Sancta Maria, et est pertice due et tab(ules) trex: a mane via, ab omnibus partibus de Sta|[zano]. Et ibi prope a mane alia pecia et est pertica una et media: a mo(ntibus) de Saxo et ab omnibus partibus de Stazano.


(a) B nex.
(b) -t nell'interlineo.
(c) Così B.
(d) -t nell'interlineo.
(e) -a- nell'interlineo.
(f) Sig- è reso con un grafismo, qui e nel caso seguente.
(g) et e(st) - fu(er)it nell'interlineo.
(h) -h- nell'interlineo.
(i) B Allexa(n)dr.
(j) et m(edium) nell'interlineo.
(k) -e- nell'interlineo, in corrispondenza di a non cassata.
(l) -g- corr. da altra lettera.
(m) q(ua)ttuor nell'interlineo, in corrispondenza di due depennato.
(n) B fuit.
(o) Lettura e scioglimento dubbi.
(p) B om. est.
(q) -e corr. su a non cassata.
(r) -g- corr. su c.
(s) -e- corr. da l.
(t) a- aggiunta nell'interlineo.

(1) Cf. Cod. Iust. 4.64.2
(2) AHIST. 16.

Edizione a cura di Gianmarco Cossandi
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti