Lombardia Beni Culturali
16

Cartula offertionis pro anima

1041 giugno, Brescia.

Arderico, arciprete dell'ordo plebis di S. Lorenzo di Manerbio, di legge romana, dona al monastero di S. Pietro in Monte per la propria anima e per quella di Olderico vescovo <di Brescia> , suo senior, tutti i beni di sua proprietà siti <in Val Camonica> , in Darfo, località Magrezune, in Artogne, località Maxirada, in vite de Cirrexia, di sopra e di sotto la strada, di complessivi diciotto iugeri; un sedime e una vigna contigua pure in Artogne, di cinquanta tavole; un orto parimenti in Darfo, in luogo detto Noceto, di diciotto tavole; una sors in Val Camonica, in Lozio, di tre iugeri, lavorata dal massaro Capa.

Notitia, nel verso della pergamena [N]. Originale, ASVat, FV, I, 2609 (SPM, 8) [A]. Il dettato della notitia è il seguente: Testes Vuazo, item Vuazo, Ugo, Rustigo, Alberico. | Ecl(exi)a Sancti Petri que dicitur Monte ego Ardericus presbiter | dono et ferro (così) omnibus casis et rebus sicut rel(egitur) (N rl(egitur)) duas moni|minas; in fundus valle Camonense, quantum | obvenit per duas moniminas. | Mense iunius, inditjone nona. Di mano coeva, forse dello stesso rogatario: Offersio qu[i] fecit Ardericus [archipres]b[iter]| de rebus quibus s[un]t poxitis in [[..............]]; di mano del sec. XII: Cartula de Darvi; altre annotazioni tarde.

Cf. MENANT, Campagnes, pp. 315 (nota 27), 666 (nota 352); ARCHETTI, Vigne e vino, pp. 75, 88; ARCHETTI, Tempus vindemie, p. 216 (nota 95).

Nonostante alcune lacerazioni di poco conto nella parte superiore, la pergamena appare in buono stato di conservazione.
La sottoscrizione dell'arciprete Arderico è autografa.
La coincidenza tra anno e indizione all'altezza del mese di giugno, mentre tradisce con evidenza l'abbandono del computo pisano dell'incarnazione da parte del notaio, ben si addice allo stile della natività e all'indizione di settembre. La decorrenza dell'anno dal 25 dicembre risulterà in maniera costante e anche più esplicita nei documenti successivi di questo come degli altri notai bresciani. Cf. Introduzione, pp. LIII-LIV.
Significativa è la divergenza tra la notizia dorsale e il mundum nella definizione di S. Pietro: rispettivamente ecclesia e monasterium. Tutto lascia credere che l'ente fosse ancora ecclesia nel giugno del 1041 quando Gariardus ha vergato la rogatio e si fosse già trasformato in monasterium quando fu redatto per estenso (nei giorni o nei mesi successivi) il negozio. Il passaggio istituzionale dovette comunque verificarsi prima dell'agosto poiché a partire da tale mese Gariardus abbinerà a S. Pietro la nuova qualifica, senza eccezioni.
La descrizione dei beni elencati nel documento dipende da munimina esplicitamente menzionati nella notitia; di essi (non emerge con chiarezza se fossero due o quattro) non rimane traccia nell'archivio di S. Pietro.
Alla presente donazione di beni in bassa Val Camonica, che Arderico effettua con l'intervento del vescovo di Brescia (quasi certamente in sostituzione di altra coeva, cf. doc. 15 e nota introduttiva), va accostata la concessione di terreni in Ésine, che il vescovo farà in prima persona nel novembre dello stesso anno (doc. 19). Completa il quadro dei documenti riguardanti la Val Camonica, editi in questo volume, una donazione di beni in Ossimo, effettuata da un privato in favore di S. Pietro nel 1050 novembre 5 (doc. 40).

(SN) In nomine domini Dei eterni. Anno ab incarnatjone domini nostri Iesu Cristi mil[le]| quadragiximo primo, mense iunius, inditjone nona. Monesterio |[Sancti Pe]tri que dicitur Monte ego Ardericus archipresbiter de ordine plebe Sancti | Laurencii sita locus Manervio, qui profeso sum ex natjone mea legem vivere Ro|mana, offertor et donator (a) ipsius monesterio, p(resens) p(resentibus) disi: quisquis in sanctis ac in venera|bilibus locis ex suis aliquit contullerit rebus, iusta Octori vocem, in oc seculo centu|plum accipiad, insuper, quod melius est, vitam posidebit eternam (1). Ideoque ego qui supra | Ardericus archipresbiter do et offerro in eodem monesterio pro marcedem dom|ni Odelrici episcopus (2) seniori meo it sunt casis et (b) omnibus rebus illis iuris mei quam abere | viso sum tam in fundus Dervi, locus Magrezune, et in fundus Artonie, | locus Maxirada, et in vite (c) de Cirrexia, ta(m) subtus strata qua(m)que desupra | vel per ceteris locis ad isdem rebus pertinentibus; quod sunt ipsis casis et rebus inter sedimi|nes et vineis ac castinetis cum areis in qua estant seu ca(m)pis arabillis et (d) | pratis seu gerbis et terris muntivis per mensura iusta iuges decem et octo; | adque sedimen unum, cum pecia una de vites cum area in qua estat uno | tenente que est poxita in eodem loco Artonie, est sedimen ipsum cum | ia(m)dicta vinea uno tenente per mensura iusta tabul(a)s quinquaginta; coeri|t ei ad supertotum: da trex partes vias, a meridie rebus Sancti Martini; seu | pecia una de terra ortiva que est poxita infra ipso vico Dervi, locus ubi | dicitur Noceto, est pecia ipsa de terra per mensura iusta tabul(a)s decem et octo; | coerit ei: a mane Petro, a meridie et montis Teudaldo, a sera via et fluveo | Oleo percurrit; et si de meis iuris rebus in eisdem locis plus inventum fuerit | quam ut supra mensura legitur, in anc mea offersio manead; sive sorte una cum | omnibus rebus ad se pertinentibus (e) similique iuris mei que est poxita in eadem | valle Camonica, locus ubi dicitur Lauze, est sorte ipsa per mensura iusta | inter sedimen et vites cum areis in qua estant seu terris arabillis et gerbis iugias | trex et est sorte ipsa recta et laborata per Capa masario, ut dictum est (f), ta(m)| casis, sediminibus, vineis, ca(m)pis, pratis, pascuis, castenetis, silvis, terris mun|tivis et uxibus aquarum aquarumque ductibus (g) cum omnio iure ab ipsis casis | et rebus pertinentibus, inintegrum. Que autem s(upra)s(crip)tis casis et omnibus rebus in eis|dem locis superius dictis, una cum accesionibus et egresores earum seu cum | superioribus et inferioribus earum rerum qualiter (h) superius mensura et in aliquit coeren|cias l(egitur), inintegrum, ab ac die in eodem (i) monesterio Sancti Petri dono et offer|ro et per presente cartula offersionis ibidem abendum confirmo, faci|entes exinde pars ipsius monesterio a presenti die proprietario | nomine quiquit voluerit pro anima mea et eiusdem domni | Odelrici episcopus seniori meo marcedem; nec mihi licead | ullo te(m)pore nolle quod voluit, set quod ad me se|mel factum vel conscriptum est sub iusiurandum | inviolabiliter conservare promito cum stipulla|tjone subnisxa. Acto monesterio (j) Sancti Eu|femie. Feliciter (k).
+ Ego Ardericus archipresbiter a me facte s(ub)s(crips)i.
Signum +++ manibus Vuazoni et item Vuazoni seu | Ugoni viventes lege Romana testes.
Signum ++ manibus Rusticoni et Alberici testes.
(SN) Ego Gariardus notarius scriptor uius cartula | offersionis postradita (l) conplevi et dedi.


(a) La prima o corr. da a.
(b) it - et su rasura.
(c) Lettura dubbia.
(d) et su rasura.
(e) A ptinentib(us).
(f) Così A, con riferimento a precedente menzione di cui non rimane traccia.
(g) A dictib(us).
(h) A qal(iter).
(i) -n e- corr. su alone causato dallo spandimento dell'inchiostro di lettere precedenti.
(j) monesterio da monestelio con -rio su alone causato dallo spandimento dell'inchiostro di -lio.
(k) -li- su alone causato dallo spandimento dell'inchiostro di precedente scrittura.
(l) -d- corr. da altra lettera.

(1) Cf. MATTH. 19, 29.
(2) Cf. doc. 1, nota 3.

Edizione a cura di Ezio Barbieri ed Ettore Cau
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti