Lombardia Beni Culturali
89

Sententia

1176 maggio 7, Nuvolento.

Nella controversia tra l'abate del monastero di S. Pietro in Monte <Alberto de Cenatho> e il comune di Serle, da una parte, e il comune di Nuvolera, dall'altra parte, circa i diritti sul territorio compreso tra il terminus di Pathengola e la sommità del <monte> Dragone, così come confina con la curtis di Nave e con <il territorio di> quelli di Caino fino al terminus di Favacurta, avendo le parti unanimi nominato quali arbitri Alberto presbitero di S. Pietro in Monte e Fretolando de Serlis, rappresentanti dell'abate e del comune di Serle, nonché Bellino de Bernizo di Nuvolera e Malvezato Morunti, rappresentanti di quelli di Nuvolera, con l'adesione di Gerardo de Bagnolo console di Brescia e dei suoi soci, Alberto, Fretolando e Bellino - essendo assente Malvezato -, avendo disigillato in Brescia, in presenza di Desiderio e di Asinario de Muro consoli di giustizia, il conscilium dei sapientes homines Gerardo de Bornado, Giovanni de Pumpiano e Mazocco de Cazago, avendo altresì acquisito il giuramento dell'abate e di dodici testimoni circa la genuinità di tre documenti <comprovanti i diritti del monastero sui beni contestati> , emettono una sentenza in favore del monastero.

Originale, ASVat, FV, I, 2681 (SPM, 80) [A]. Regesto, ASVat, FV, II, Registro 95, c. 3r [R]. Nel verso di A, di mano coeva: Sententia [contra i]llos de Nuvolaria; di mano del sec. XIV o XV: Carte de Casale de Serlis; altre annotazioni tarde, tra cui segnatura del sec. XVI: 9, 1176 7 maii. In R la segnatura N° 9, posta al termine del dettato, presenta il numero corretto da 11.

Cf. GUERRINI, Il monastero, p. 186; BONFIGLIO DOSIO, Condizioni economiche, p. 155 (nota 261); MENANT, Gli scudieri, p. 284 (nota 19); MENANT, Campagnes, p. 204 (nota 130), TOMASONI, Osservazioni linguistiche, p. 19.

La pergamena presenta soltanto leggere macchie e modeste rosicature in alcune delle parti periferiche non occupate dalla scrittura. Rigatura a secco.
Questa sentenza chiude la controversia documentata a partire dal 6 luglio dell'anno precedente (cf. doc. 85). Si osservi come i nominativi dei testi (dodici nel dato cumulativo, undici nell'elenco dettagliato) che si pronunciano qui in favore della genuinità delle tre carte siano in gran parte diversi da quelli che compaiono nel doc. 87. Evidentemente il monastero ha preferito portare in giudizio altre testimonianze per ragioni che, seppure non del tutto chiare, vanno sicuramente ricercate tra le pieghe sottili della strategia giudiziaria adottata nella non facile vertenza (cf. Introduzione, pp. LVI-LXIV, in particolare pp. LXIII-LXIV).

(SN) Anno a nativitate domini nostri Iesu Cristi millesimo centesimo .LXXVI., indicione .VIIII., die veneris .VII. intrante mense madii. | Ante regias plebis Sancte Stefanie de Nuvolento. Presentia horum hominum quorum nomina inferius scripta inveniuntur, controversia erat inter | d(omi)num abatem reliosissimi monasterii Sancti Petri in Monte et co(mun)e de Serlis, ex una parte, et co(mun)e de Nuvolera, ex altera parte, a termino | Pathengole in susum usque ad sumitatem Dravonis, sicuti confinat cum curte de Navis (a) et cum illis de Caino et usque ad terminum Favecurte, | posita in concordia utriusque partis per sacramentum in presbitero Alberto prefati monasterii et Fretholando de Serlis, ex parte ipsius abatis et co(mun)is de Serlis, et in Bel|lino de Bernizo de Nuvolera et Malvezato (b) Morunti, ex parte illorum de Nuvolera, et hoc causa evitandi placita atque dispendia, cum | esset etiam posita in Gerardo de Bagnolo, consule Brixie (1), eiusque sociis, ut ipse pre' Albertus et Fretholandus atque Belinus dixerunt. Dixit enim ipse | Belinus tunc ibi illam causam fuisse positam in se Bellino et Malvezato et pre' Alberto et Fretholando (c) per utramque partem per sacramentum et tali pacto | et tali convencione videlicet quod ipse Fretholandus in primis iuravit per sancta evvangelia in publica vicinia de Nuvolera quod ipse et predicti so|cii difinirent illam causam ad quindecimam Epfanie (d) vel per pactum aut per r(aci)onem, nisi remaneret pro iusto i(m)pedimento; et si i(m)pedimentum adesset, | infra illos terminos (e) postea de quibus concordarent, et si ipse pre' Albertus vel Fretholandus seu uterque discordarent se ab ipso Bellino et Malvezato, ita quod | nollent iudicare cum eis (f) secundum conscilium sapientum (g) hominum acceptum et sibi datum, si male veniret sue parti, quod ipsi a(m)bo de Nuvolera debebant | habere virtutem iudicandi secundum hoc quod conscilium esset eis datum, etiam si pre' Albertus vel Fretholandus seu uterque nollet concordare cum eis ad illam | causam iudicandam, et debebat ita valere si tres vel duo illorum .IIIIor. iudicabant in concordiam secundum conscilium, ut dictum est, ac si omnes iudi|carent, et (h) e converso eandem virtutem iudicandi debebant habere pre' Albertus et Fretholandus, si Bellinus vel Malvezatus aut a(m)bo discordarent | ab eis. Et facto illo sacramento dix(erunt) consules de Nuvolera, s(cilicet) Albertum fratrem illius Malvezati et Lafra(n)cum Botacium, per parabolam ipsius Bellini, qui | erat similiter tunc consul, et per parabolam tocius vicinie que erat ibi, facta etiam interrogatione per singulos si eis hoc placebat et illis respondentibus: | 'Placet', tunc ibi iurasse per sancta evvangelia quod ipsi consules et vicini de Nuvolera haberent et tenerent ratum et firmum illud pactum seu illud | preceptum i(n) perpetuum quod ipsi .IIIIor. aut tres illorum seu duo, ut dictum est, inde facerent et quod a(m)plius non facerent inde querimoniam nec placitum | nec duellum neque apellacionem nec maleficium, et etiam quod a(m)plius non expenderent averum pro illo placito nisi illud quod expenderetur pro conscilio | accipiendo. Item dixit ille Bellinus se fuisse postea in vicinia (i) de Serlis ubi ille Malvezatus fecit tale sacramentum quale predictus Fretholandus | fecerat in vicinia de Nuvolera, et dixit similiter predictum abatem et consules de Serlis, s(cilicet) Gerardum de Felina et Iohannem de Manzanicha, unum | per parabolam alterius et per parabolam vicinorum de Serlis tunc simili modo iurasse ut consules de Nuvolera pro illo negocio iuraverant (j). Dixit | etiam ille Bellinus positum fuisse in illo sacramento quod ipsi .IIIIor. tenerent illud conscilium quod inde in Brixia vel extra Brixiam seu in Lu(m)bardia vel extra | Lo(m)bardiam acciperent. Et facta hac naracione ab ipso Bellino, ibi incontinenti ia(m)dictus presbiter Albertus et Fretholandus confessi ac mani|festi fuere ita verum esse ut ipse Bellinus dixerat. Item dixit ille pre' Albertus, cum ipsi .IIIIor. essent Cremone causa conscilii et ignorabant adhuc | ubi deberent accipere conscilium, quod co(mun)iter fuerunt concordes redire Brixiam ad accipiendum conscilium, et co(mun)iter et concorditer dixit se omnes accepisse | Gerardum de Bornado et Iohannem de Pu(m)piano et Mazoccum de Cazago pro conscilio ab eis accipiendo, quos dixit, visis et inspectis r(aci)onibus | utriusque partis, dedisse sibi et Bellino et Fretholando, i(n) presentia Desiderii et Asinarii de Muro consulum iusticie, conscilium scriptum et sigi|latum, quod dixit in virtutem Bellini ita sigilatum usque ad hunc diem stetisse. Set Malvezatus, multociens etiam a consulibus citatus, | noluit adesse ad recipiendum illud conscilium scriptum ac sigilatum. Et disigilato atque aperto ibi illo conscilio (k) et viso ab ipso Bellino et | Fretholando atque presbitero Alberto (l), ipse pre' Albertus, per parabolam ipsius Bellini et Fretholandi, dedit tale sacramentum ipsi abati ad se .XII. | sacramentales, s(cilicet): si ipse abas volebat per sacramentum averare ut r(aci)o dictabat tres cartulas, que ibi erant, fore veras et idoneas, videlicet | cartulam ofersionis (2) quam pre' Ardricus, qui fuit archipresbiter de Manervio, fecerat ipsi monasterio, et car(tulam) co(m)mutationis (3) quam ipse archipresbiter | fecerat cum Othelrico (m) Brixien(si) episcopo (4), et car(tulam) finis (5) quam Oprandus de Mozo eidem fecerat monasterio, quas cartulas ipse abas per sacramen|tum tunc ibi averavit (n) veras et idoneas fore ad se .XII. sacramentales, qui fuerunt Saccus de Onsado et Mazulius de Vallis et Sina et Stan|carius (o) de Nuvolento et Dodo eius nepos et Rozo de Cathelina et Ioh(anne)s de Brugnethol et Bellinus de Camelina et Vuazo de Flina | et Amezo de Birana et Raimundus de Bernardo de Nuvolento (p). Et datis et prestitis illis sacramentis ab ipso abate et sacramentalibus, ipse | presbiter Albertus, per conscilium sapientum hominum et per (q) r(aci)ones et alegaciones utriusque partis et per parabolam et consensum ipsius Bellini et Fretholandi, | precepit etiam per sacramentum et conde(m)pnavit consules et co(mun)e de Nuvolera ut i(n) perpetuum non i(m)pediant predictum monasterium nec ipsum abatem neque co(mun)e | de Serlis de ipsa lite a predicto termino Pathengole, ut dictum est, in susum, de possessione neque de proprietate; et postea absolvit illud monasterium | et ipsum abatem necnon et co(mun)e de Serlis a petitione (r) co(mun)is de Nuvolera quam faciebat de ipsa lite. Interfuere huic sentencie Otto filius Sacci | de Onsado et Lafra(n)cus Pichencinus de Goiono et Ioh(anne)s eius filius et Arnaldus de Goiono et Tramazolus et Nanus et Conradus de Paitono et Gerardus | clericus de plebe Nuvolenti qui fuit de Nuvolera, et Cuppa clericus et archipresbiter Dodo illius plebis et Redottus Tabernarius de Brixia et Ver|dellus Mestralis et Ioh(anne)s Stancarii et Batilus et Curtesius de Nuvolento et Boldellus et Gerardus Peliparius de Nuvolento (s) et | alii quamplures de Serlis testes rogati.
(SN) Ego Gallus notarius de Terenciano interfui et rogatus hanc sentenciam scripsi.


(a) -vis corr. da altre lettere.
(b) -l- nel sopralineo, con segno di richiamo.
(c) Fretholando da Fretholandu(m) mediante correzione di -o da u e depennamento del segno abbr. (tratto orizzontale) su -u.
(d) Così A.
(e) t(er)minos nell'interlineo, con segno di richiamo.
(f) eis nell'interlineo, con segno di richiamo.
(g) -a- corr. da altra lettera.
(h) Segue facto, anticipazione erronea, depennato.
(i) A vicina.
(j) A iuraverat.
(k) Segue a, anticipazione erronea del successivo ab, depennata.
(l) Segue ille depennato ed espunto.
(m) A Othellrico con la seconda l espunta.
(n) Il secondo gambo della prima v è corr. da e.
(o) Nel sopralineo, in corrispondenza della prima a segno abbr. (tratto orizzontale) superfluo, depennato.
(p) I nomi dei 'sacramentales' qui elencati sono soltanto undici.
(q) A p(er)p(er).
(r) A petio(n)e.
(s) A Nuolento.

(1) Cf. VALENTINI, Il 'Liber poteris' di Brescia e la serie de' suoi consoli, p. 158,-.
(2) Doc. 4.
(3) Doc. 30.
(4) Cf. doc. 1, nota 3.
(5) Doc. 36.

Edizione a cura di Ezio Barbieri ed Ettore Cau
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti