Lombardia Beni Culturali
40

Praeceptum Henrici IV regis

1058 giugno 15, Augusta.

Enrico IV re, su richiesta di Ubaldo, vescovo di Cremona, inoltrata dalla madre Agnese, conferma alla Chiesa cremonese le concessioni dei suoi predecessori, tra i quali Berengario I, Rodolfo II, Ottone I, Ottone II, Ottone III, Enrico II, Corrado II ed Enrico III; concede inoltre all'episcopio cremonese i diritti sull'altare di S. Imerio nella Cattedrale, sulla canonica, sulle corti di Butaningum e Redondesco e altri diritti dei quali i suoi predecessori avevano goduto fino ad otto giorni prima che l'imperatore si recasse a Verona.

Copia autentica inizio sec. XIII, BSCr, LC, Codice Sicardo, p. 42, n. 40 [B]. Copia sec. XVI, ASDCr, Mensa vescovile, Istromenti, cart. 22, Po-2, fasc. 9. Regesto sec. XVII, ASDCr, Mensa vescovile, Istromenti, cart. 28, Po-8, fasc. 1 (con data giugno 25). Regesti (manoscritto e a stampa) sec. XVII, ASDCr, Mensa Vescovile, Istromenti, cart. 23, Po-3, fasc. 8 (con data giugno 25). Regesto sec. XVIII, Bonafossa, p. 68. Copia sec. XIX, Cereda, sc. 1, sec. XI, n. 95 (trascrizione di mano di Odoardo Ferragni). Regesto sec. XIX, Ferragni, n. 205 (con data giugno 25).
B è così autenticata: (SN) Ego Ramundus notarius huius exempli autenticum vidi et hic subscripsi. (SN) Ego Gyrardus notarius huius exempli autenticum vidi et legi et fideliter exemplavi.
Nel margine esterno, di mano del sec. XIII-XIV: Valet pro ripa, piscaria etc. Ripas, piscarias; di mano del sec. XVII: RR.

Edizione: Zaccaria, p. 98: Stumpf-Brentano, Acta Imperii, p. 437, n. 809; MGH, DDHenriciIV, VI/1, p. 42, n. 36a. Non edito da Falconi,
Regesto: Regesta chronologica-diplomatica, n. 1716; Robolotti, p. 27, n. 224; Stumpf-Brentano, Die Kaiserurkunden, n. 2556; Astegiano, I, p. 76, n. 123; Torelli, p. 59, n. 84; Savio, p. 58; Regesta Imperii, III, 2, n. 140.

Secondo gli editori degli MGH il diploma è di incerta autenticità: l'ampliamento del dettato di questo documento rispetto al diploma di Corrado II datato 1031 febbraio 27, di cui al Codice Sicardo, n. 33, induce a pensare ad una falsificazione successiva del diploma o a ipotizzare che la cancelleria abbia emesso il diploma attenendosi alla redazione presentata dal destinatario senza verificare i precedenti. Come detto nelle note introduttive all'edizione MGH, la menzione di Butaningum e Redondesco rinvia a beni contesi tra il vescovo e il Capitolo della Cattedrale; queste due località con altri beni infatti erano state concesse al Capitolo da Enrico III con diploma datato 15 ottobre 1055, da Mantova, dove il sovrano si trovava poco prima di recarsi a Verona; nel diploma si specifica infatti che il vescovo grazie al diploma del 1058 rientrava in possesso di beni che aveva tenuto fino ad otto giorni prima che l'imperatore si recasse a Verona.
Il titolo che precede il documento e il capolettera sono in inchiostro rosso.

Privilegium de regalibus
IN NOMINE SANCTE ET INDIVIDUE TRINITATIS. HENRICUS DIVINA FAVENTE | clementia quartus rex. Si sancta et venerabilia loca tueri ac sublimare studuerimus, | procul dubio regnum nostrum stabiliri ęterneque beatitudinis premium promereri credimus. | Quocirca omnium Sanctę Dei Ecclesię fidelium (a) nostrorumque presentium scilicet ac futurorum noverit | universitas, Hubaldum, venerabilem Sanctę Cremonensis Ecclesię antistitem, petitione | genitricis nostre imperatricis Agnetis celsitudinis nostrę clementia obnixe humiliter | postulasse, quatenus pro Dei amore nostrique regni salute nostra regali auctoritate precepta a de|cessoribus nostris regibus atque imperatoribus, maxime Berengario (1), Rodulfo (2), nec non Otto|nibus (3), Heinrico (4) atque Chuonradi (5), Hinrico (6) quoque bone memorie imperatoribus augu|stis suę Ecclesię concessa confirmaremus ac roboraremus. Cuius dignis petitionibus annuentes, | prout iuste et legaliter possumus, concedimus atque per huius nostre auctoritatis paginam con|firmamus et corroboramuseidem Sancte Cremonensi Ecclesię quicquid curature, tolonei atque por|tatici seu ripatici aliquo ingenio de iam fata Cremonensi civitate ad publicam | functionem pertinuit tam de ipsius civitatis comitatu quam de parte cortis Sexpi|las nec non ripas et pischarias a Vulpariolo usque in caput Addue cum molendinis et | molatura eorum, scilicet per unumquemque molendinum grani modios Cremonenses V | et cum uniuscuiusque navis solito censu per unamquamque videlicet navim salis orales quatuor, | sicut continetur in noticiis (7) ante presentiam Cessonis diaconi et domni Ottonis imper|atoris missi et Heriberti cancellarii Cremone in placito residentium factis et auc|toritate ac iussione prelibati domni Ottonis imperatoris legaliter roboratis (7) et pa|lificture denariis quatuor seu cum persolutione omnium navium Cremonam adeuntium | tam Veneticorum quam ceterorum navium et cum curatura omnium negotiorum que fiant in | predicta ripa tam ab incolis civitatis quam ab aliis aliunde ad negotium venientibus | seu cum omnibus Ecclesię rectitudinibus ac consuetudinibus. Districtionem vero civitatis | infra et extra per quinque miliariorum spatia. Altare quoque Sancti Ymerii, canonicam, | porcos, multones, equos, tractus, opera, districtus, legationes, hostes, itinera, fo|trum, terram de Butaningo, Radaldisco, que omnia ipse tenuit octo dies antea quam | imperator postremo Veronam venisset et sui antecessores semper tenuerunt seu etiam | omnia que a iam dictis antecessoribus nostris Ecclesię ipsius episcopatus precepto donationis et | confirmationis sunt concessa condonantes roboramus, eo videlicet ordine quo ipse | Hubaldus venerabilis episcopus suique successores per hoc nostrum preceptum tam nostris quam | nostrorum successorum temporibus universa que pretaxatę Ecclesię sive per precepta sive per scrip|tiones aliquas seu quoquo modo devenerunt, de quibus nunc presentialiter dinoscitur investita, quiete et pacifice teneant firmiterque possideant omnium mortalium remota contra|rietate. Statuentes insuper iubemus ut nullus publice regie aut imperialis partis | procurator seu magna parvaque nostri regni persona, infra muros prenominate civita|tis vel extra per quinque miliariorum spatia, ut diximus, aliquam habeat potestatem de libellariis atque manentibus predicte Ecclesię curaturam vel toloneum sive angariam | aliquam tollere, nisi ad utilitatem Ecclesię prenominate et proprii episcopi eiusque fidelium permissione. | (p. 43) Nemo etiam comes, viecomes, sculdasio, gastaldio, decanus publice et imperiali | aut regie partis infra muros Cremonenses vel foris, circa civitatem, ut diximus, per quinque miliaria placitum teneat aut mansionaticum faciat absque voluntate et per|missione iam dicti episcopi successorumque suorum. Statuimus preterea per hanc nostram re|galem iussionem quo (b) si precepta aut iudicata sive commutationes vel scriptiones | ipsius Ecclesię incendio, latrocinio sive quolibet ingenio alio sublata fuerint, si | advocatus episcopi cum tribus sacramentalibus quod hac ratione eas ammisisset ausus fu|erit affirmare, ita illum liceat per hoc nostrum preceptum defendere (c) et querere, tamquam | si ipsas scriptiones presentialiter haberet et eundem Hubaldum episcopum cum tota Cremonensi | Ęcclesia et universo clero ipsius Ecclesię suisque plebibus et curtibus ac cellis et villis et cum | servis atque ancillis, aldionibus utriusque sexus, familiis sub tuitione et defensione | imperii nostri eternaliter recipimus, potestatis contradictione remota. Si quis | igitur huius nostri precepti temerarius violator exstiterit, sciat se compositurum auri | optimi libras centum, medietatem camerę nostrę et medietatem eidem Hubaldo vene|rabili episcopo suisque successoribus. Et ut nostrę auctoritatis preceptum firmius ha|beatur veriusque credatur, manu propria roborantes, sigilli nostri impressione iussimus insigniri.
SIGNUM DOMNI HENRICI (M) QUARTI REGIS INVICTISSIMI. | VULBERTUS CANCELLARIUS VICE HANNONIS ARCHICANCELLARII RECOGNOVIT.
Data XVII kalendas iulii, anno dominice incarnationis MLVIII, indictione XI, anno domni Henrici quarti regis ordinationis eius IIII, regni vero II. Actum Auguste, feliciter.


(a) fidelium su rasura, come pare.
(b) Così B, d aggiunta successivamente da altra mano in sopralinea.
(c) defendere su rasura.

(1) Cf. diploma di Berengario I datato 916 settembre 1, di cui al n. 16 del Codice Sicardo.
(2) Cf. diploma di Rodolfo II datato 924 settembre 27, di cui al n. 18 del Codice Sicardo.
(3) Cf. diploma di Ottone I datato 973 marzo 28, di cui al n. 19 del Codice Sicardo; il diploma di Ottone II datato 982 marzo 16, di cui al n. 21 del Codice Sicardo; il diploma di Ottone III datato 996 maggio 27, di cui al n. 25 dello stesso Codice.
(4) Cf. diploma di Enrico II datato 1004 ottobre 9, di cui al n. 28 del Codice Sicardo.
(5) Cf. diploma di Corrado II datato 1031 febbraio 27, di cui al Codice Sicardo, n. 33.
(6) Diploma deperdito.
(7) Cf. placiti datati entrambi 998 ottobre di cui ai nn. 62 e 63 del Codice Sicardo.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti