Lombardia Beni Culturali
56

Carta donationis et iudicati

1166 dicembre 23, S. Siro ad Vepram.

Ariprando prete, già officiale della chiesa di S. Maria Podone e maestro del coro della Chiesa milanese, professante la legge romana, dispone che dopo la sua morte la chiesa di S. Maria Podone abbia la proprietà di tutte le terre acquistate dal detto prete nel territorio di Magnago, l'usufrutto delle quali è riservato al nipote e confratello Pietro Magora, finche vivrà, a condizione che dia ogni anno per l'annuale dello zio dodici denari terzoli al monastero di S. Ambrogio, altrettanti alla canonica, due denari ai custodi e due alle monache della stessa chiesa; alla morte di Pietro, al quale sono inoltre destinati una somma in denaro, alcuni oggetti personali, prestazioni in natura e la casa di S. Siro, anche l'usufrutto delle terre di Magnago passerà alla chiesa di S. Maria Podone che dovrà provvedere all'annuale da celebrarsi in S. Ambrogio. Seguono altri legati a persone ed enti religiosi e le disposizioni per le spese dei funerali.

Copia autentica del XIII secolo di altra copia autentica, ASA, Perg. Sec. XII, n. 116 [C]. Copia semplice del sec. XVIII, G. C. Della Croce, Codex Diplomaticus Mediolanensis, I, 9, ff 46r-48r. Regesto del sec. XVIII, Jura Capituli, f. 169v. Tre notai hanno autenticato la prima copia (B, oggi perduta), e tre la seconda (C, la copia di cui disponiamo). Le sei sottoscrizioni sono le seguenti: Ego Petrus Femenane, notarius sacri palatii, autenticum huius exempli vidi et legi et ut in eo continebatur ita et in hoc legitur exemplo preter litteras plus vel minus. | Ego Mainfredus Magister, notarius domini Henrici imperatoris, hautenticum huius exempli vidi et legi et sicut in eo continebatur ita et in isto legitur exemplo preter litteras plus minusve. Ego Sozo Gambarus, notarius sacri palatii, hoc exemplum ab hautentico exemplavi | et ut in eo continebatur ita in hoc legitur exemplo preter litteras plus minusve. | (S) Ego Iacobus de Garbaniate, notarius sacri palatii, exemplum huius exemplaris vidi et legi et sicut in eo continebatur ita et in isto legitur exemplari preter literas plus minusve. (S) Ego Petrus, filius quondam Agazotti Rabbi, de contrata Sacti Petri Intus Vineam, notarius domini Henrici imperatoris, (segue aut cancellato con un tratto di penna) exemplum huius exemplaris vidi et legi et ut in eo continebatur sic et in isto legitur exemplari | preter litteras plus minusve. | (SN) Ego Ambrosius Rabbus, notarius ac missus domini Ottonis imperatoris, hoc exemplar ab exemplo hautentici exemplavi et sicut in eo exemplo continebatur (-b- corretta su altra lettera) ita et in hoc legitur exemplari preter litteras plus minusve. Sul verso, di mano contemporanea: Iudicatum duodecim denariorum canonice | Sancti Ambrosii omni anno super bona de | Magniago. Segue un'altra annotazione tarda.

Edizione: Ambrosioni, Il testamento, pp. 129-131; Porro, coll. 957-958 (parziale).
Regesto: Ambrosioni, Il testamento, pp. 116-117,120-124, 127-128.
Cf. Bognetti, La condizione giuridica, p 318 n. 1.

Pergamena di mm. 259/225 x 448/440 ; in buono stato di conservazione, ha il margine inferiore irregolare a causa di un difetto naturale nell'angolo destro.

Anno dominice incarnationis milleximo centeximo sexageximo sexto, decimo kalendis ianuarii, indictione quintadecima. Ego in Dei nomine Ariprandus presbiter, qui fui offitialis ecclesie Sancte Marie Podonis (1) et magister chori Mediolanensis | Ecclesie (2), qui professus sum lege vivere Romana (a), volo et iudico seu per istud meum iudicatum confirmo ut presenti die et hora post meum decessum habeat suprascripta ecclesia Sancte Marie Podonis omnes illas res territorias iacentes in loco | et fondo Magniago et eius territorio quas ego qui supra presbiter Ariprandus de meis denariis non ad suprascriptam ecclesiam pertinentibus emi ab Obizone Rampoldi et a filio eius et uxoribus eorum, que res sunt fictuate (b) modios quattuor sicalis et | panici et carrum unum vini ad mensuram Mediolani tracta (c), et in quibus rebus dedi precium libras (d) sedecim denariorum mediolanensium quas deportaveram eidem ecclesie; et volo tamen et lego ut suprascriptum fictum totum et fructum suprascriptarum rerum terri|toriarum Magniagi deveniat omni anno Petro Magore et confratri et nepoti meo donec in hoc seculo advixerit, ita tamen ut ipse Petrus det omni anno exinde pro annuali meo faciendo omni anno monasterio Sancti Ambrosii (3) denarios duo|decim et canonice eius alios denarios duedecim, custodibus eiusdem ecclesie denarios duos et monachabus (4) eius denarios duos. Volo quidem ut post decessum suprascripti Petri suprascriptum fictum et fructum deveniat ipsi ecclesie Sancte Marie Podonis, eo modo | ut in suprascripto annuali meo det suprascripto monasterio Sancti Ambrosii denarios duodecim omni anno, et canonice eius denarios duodecim, et suprascriptis custodibus denarios duos, et monachabus eius denarios duos, qui omnes sunt tertiolorum. Item volo seu confirmo ut | ipse Petrus nepos meus habeat illas libras decem denariorum quas olim dedi et donavi ipsi Petro nepoti meo et quas ipse Petrus nepos meus dedit muttuo donno (a) Amizoni (5) abbati suprascripti monasterii Sancti Ambrosii, ad partem suprascripti monasterii, per brevem (6). Vo|lo autem et lego ut ipse Petrus remitat eidem monasterio sol(dos) viginti ex suprascriptis denariis pro anima mea; et dico quod suprascripti denarii mei fuerunt non pertinentibus ad suprascriptam ecclesiam Sancte Marie. Item iudico suprascripto Petro nepoti meo manstrucam meam | vulpinam meliorem et cappam meam et culcitrem meam et plumacium et xoratam et lintiolos et coopertorium meum. Item volo et lego et dono spitialiter habendum ipsi Petro totam meam partem de blavis et vino et lignis et carnibus et pullis quam | habeo modo, et totum illum (e) ius quod michi pertinet in hedifitio case nove quam ego qui supra (f) presbiter Ariprandus levavi prope ecclesiam Sancti Syri cum meo dispendio et suprascripti nepotis mei. Et volo ut alia culcitris quam habet ipse Petrus deveniat | comuni ipsius ecclesie Sancte Marie; et lego ipsi ecclesie Sancte Marie Podonis planetam meam palii post meum decessum, et Petrino de Garlate parudellum meum meliorem; similiter lego presbitero Guidoni Sancti Victoris ad Teatrum (7) sol(dos) tres tertiolorum, | et Monasterio Novo (8) denarios decem et octo, et Samaritane monache suprascripti monasterii denarios duodecim; et lego magistro Anselmo soldos tres, et pre(sbitero) (g) Guidoni de Magniago sol(dos) tres, et abbati Sancti Ambrosii sol(dos) tres, et monachis eius sol(dos) duos. Et volo et iudico | ut dispendium obsequii mei fiat de illo pivialle meo quod emi de meis denariis, et etiam suprascripta mea (h) legata, scilicet presbiteri Guidonis et Monasterii (i) Novi et suprascripte Samaritane et pre(sbiteri) (g) Guidonis et magistri Anselmi et suprascripti abbati Sancti Ambrosii et monachis, ut supra legitur, | solvantur et dentur ex ipso pivialle meo. Item dono presentialiter Girardo clerico qui dicitur Tallia pillizionum meum et parudellum de supra quem portabam; et hoc sciatur quod suprascripti omnes denarii a me legati ut supra sunt tertiolorum mediolanensium, pro remedio | et mercede anime (j) mee. Quia sic decrevit mea bona voluntas. Actum in casa Sancti Syri ad Vepram (9) ubi modo habitat suprascriptus sacerdos Ariprandus cum suprascripto nepote suo (k). Signum manus suprascripti sacerdotis Ariprandi qui hanc cartam | donationis et iudicati fieri rogavit. Signum manuum Anselmi qui dicitur de Sollario et Zanonis Romanonis et Anselmi Moronis de suprascripto burgo, testium. Interfuerunt etiam Azo clericus et Petrinus et Girardus clericus Tallia et suprascriptus Petrus Magora. | Ego Dionixius, notarius sacri palatii ac domini regis missus, interfui, tradidi et scripsi rogatus.


(a) C Romanna.
(b) fictuate corretto da fructuate mediante espunzione della r e della prima gamba della u.
(c) Nella precedente edizione ho sciolto l'abbreviazione in Mediolanensem, invece che Mediolani, ed ho omesso per errore tracta.
(d) -s corretto su altra lettera.
(e) Così C.
(f) C quis per omissione del segno abbreviativo sopra la s.
(g) L'abbreviazione usata da C (lineetta curva sopra la p) non è quella solita per p(res)b(ite)r; il dubbio sullo scioglimento rimase anche al Della Croce che trascrisse semplicemente pre.
(h) -ea su rasura.
(i) C Monarii per omissione del segno abbreviativo.
(j) C annime.
(k) In C segue, ripetuto per errore, habitat.

(1) La chiesa di S. Maria Podone, così chiamata dal nome di quel Verulfo detto Podone che la fondò nel IX secolo, fu trasformata in un edificio romanico nel corso del XII secolo; subì poi altre modifiche soprattutto al tempo dei Borromei, fino ad acquistare la veste che ancor oggi si può vedere (Demolli, S. Maria Podone; Bognetti, Pensiero, p. 802; cfr. Liber notitiae, 263 B).
(2) Ariprando era cioè primicerio dei lettori della Chiesa milanese (Cattaneo, IV, p. 668).
(3) Fondato nel 789 dall'arcivescovo Pietro che lo affidò ai Benedettini; nel 1404 vi fu eletto il primo abate commendatario; alla fine dello stesso secolo l'ultimo abate commendatario, Ascanio Sforza, per rinnovare la vita religiosa nella basilica ambrosiana, chiamò i Cistercensi di Chiaravalle, che vi rimasero fino alla soppressione del monastero nel 1799 (Kehr, VI, 1, pp. 87-88; Cattaneo, IX, pp. 591-592).
(4) Sulle monache di S. Ambrogio, v. alcune notizie in Ambrosioni, Testimonianze, p. 36.
(5) Amizo de Croce fu abate di S. Ambrogio dal 1156 al 1173 (Giulini, Memorie, III, p. 455; Manaresi, n. LXXXVIII, pp. 123-124).
(6) Il documento si desidera.
(7) La chiesa milanese di S. Vittore al Teatro deve il suo nome al fatto di essere stata costruita vicino al teatro romano; fu ampliata nella seconda metà del XII secolo, restaurata nel XVII e infine demolita nel 1918 (Calderini, pp. 524-530; cfr. Liber notitiae, 372 A).
(8) Sul monastero nuovo, v. Doc. 45, n. 1.
(9) Per il fiume Vepra, v. Introduzione, p. XLVIII.

Edizione a cura di Annamaria Ambrosioni
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti