Lombardia Beni Culturali
115

Cartula libelli

1178 marzo 17, Quinzano San Pietro.

Ferrus, figlio del fu Pietro detto Iudeus, Stramadizius sua moglie, Ambrogio loro figlio e Caracosa, moglie di Ambrogio, del Cordusio di Milano e ora abitanti in Quinzano San Pietro, tutti professanti la legge longobarda, danno a livello perpetuo alla chiesa e canonica di S. Ambrogio e al preposito Satrapa, rappresentati da Ruggero de Bozio chierico e canonico della stessa canonica, un sedime situato nel luogo di Moirago e inoltre venti pezze di campo, cinque di prato, una di zerbo e nove di bosco tutte situate nel territorio dello stesso luogo, per la somma di settantatrè lire di buoni denari milanesi d'argento e senza obbligo di pagare alcun affitto. I venditori investono il preposito e la canonica, sempre rappresentati dal detto Ruggero, di ogni diritto che hanno su Bruxadus de Berenzago e sul fideiussore di questi, Suzo giudice de Marliano di Porta Vercellina di Milano, per la difesa dei beni dati a livello. Stramadizius e Caracosa, da parte loro, dichiarano di essere garantite del loro faderfio su altri beni dei mariti e rinunciano ad ogni diritto di ipoteca sulle dette terre di Moirago. Ferrus e Ambrogio infine impegnano tutti i loro averi, danno guadia che difenderanno quanto hanno dato a livello, e pongono come fideiussori Uberto e Bellinus, fratelli di Stramadizius, Merlus e Ruggero, fratelli di Caracosa, nonché Martino, genero di Ferrus e figlio del fu Arderico Castanea di Albizzate.

Originale, ASA, Perg. sec. XII, n. 140 [A]. Copia semplice del sec. XVIII, G. C. Della Croce, Codex Diplomaticus Mediolanensis, I, 9, ff. 56r-62r (con la data del 1168). Sul verso, di mano contemporanea: Cartula libelli quam fecerunt Ferrus Iudeus et Stramadizius (-z- corretta su t) iugales et Ambroxius filius eius et Caracosa coniux ipsius Ambroxii de rebus de Moirago in domino preposito canonice Sancti Ambroxii; pretium | libre .LXXIII.; del XIV secolo: Fictum libelarium emptum a capitulo nostro in loco de Moirago. Seguono altre annotazioni tarde.

Cf. Jura Capituli, f. 25r; Ambrosioni, Testimonianze, p. 25 n. 17.

Pergamena di mm. 689/722 x 554/529; in discreto stato di conservazione, presenta solo alcune macchie brunastre che però non impediscono la lettura.

(SN) Anno dominice incarnationis milleximo centeximo septuageximo octavo, sestodecimo kalendas aprilis, indictione undecima. Placuit atque convenit inter Ferrum filium (a) quondam Petri qui dicebatur Iudeus et Stramadizium iugales, et Ambroxium filium | predictorum iugalium et Caracosam coniugem ipsius Ambroxii, de civitate Mediolani de Curte Ducis, sed modo habitant ad locum de Quinzano, qui professi sunt lege vivere Longobardorum, ipso Ferro consentiente ipsis Stramadizio coniugi sue et Ambroxio filio | suo, et ipso Ambrosio (b) consentiene predicte Caracose coniugi sue ut asolet, et unam (c) cum noticia propinquorum parentum predictarum Stramadizii et Caracose, quorum nomina (d) subter leguntur, a quibus predicte femine interrogate sunt sicut est moris, in quorum et te|stium presentia predicte femine professe sunt a nullo homine pati violentiam, sed sua sponte hanc cartulam libelli facere vise sunt, nec non et inter dominum Satrappum presbiterum ac prepositum canonice et ecclesie Sancti Ambrosii constructe infra fossatum Mediolani, per suum missum | Rogerium de Bozio clericum (e) et diaconum (e) ipsius canonice et ecclesie Sancti Ambroxii, ut in Dei nomine debeant dare sicut a presenti dederunt predicti Ferrus et Stramadizius iugales et Ambroxius et Caracosa iugales eidem domino Satrappo presbitero ac preposito, ad partem suprascripte | canonice et ecclesie Sancti Ambroxii, ad habendum et tenendum sine ficto reddendo libellario nomine usque in perpetuum, id est sedimen unum iacens in loco de Moyrago et petias viginti camporum et petias quinque pratorum et petiam unam zerbi et petias novem busscorum (f) | iacentes in territorio ipsius loci de Moyrago. Predictum sedimen iacet ibi ubi dicitur in Castello; cui est a mane Saki Zorle, a meridie predicte canonice, a sero istius vendite, a monte ipsius Saki, et est pertice septem et tabule undecim et pedes novem. Prima petia camporum dicitur ad Clausum de | Passquariolo; cui est a mane et a meridie via, a sero ipsius Saki et in parte ospitalis Sancti Eustorgii (1), a monte Alberti Amiconi et in parte istius vendite, et est pertice viginti et tabule quindecim. Secunda petia dicitur in Glara; a mane Guasconis de Moyrago, a meridie suprascripti Alberti Amiconi et in parte | ospitalis de Sancta Cruce (2), a sero ipsius Alberti Amiconi et in parte ipsius ospitalis de Sancta Cruce, a monte Zorzii Corbi, et est pertice decem et tabule quindecim. Tertia petia (g) dicitur advillate; a mane currit aqua de Oronna, a meridie ipsius ospitalis (h) de Sancta (i) Croce, a sero pertice tres terre que fuit de | ista sorte et tenuda, sed quondam Ugo Iudeus consobrinus ipsius Ferri eas dedit in cambio monasterio Sancte Redegonde (3) per alias tres perticas vel amplius de suprascripto primo campo ex parte meridiei, et est pertice quattuor minus pedes sex et medius. Quarta petia dicitur advillate; a mane | currit aqua de Oronna, a meridie ipsius monasterii Sancte Redegonde, a sera ipsius Alberti Amiconi et in parte ipsius ospitalis de Sancta Croce, a monte ipsius ospitalis, et est pertice decem et tabule tres et pedes quinque cum mollia una et bussco insimul tenente ex parte mane. Quinta petia dicitur ad|villate; a mane istius vendite, a meridie ipsius canonice Sancti Ambroxii, a sero ospitalis Sancti Eustorgii, a monte Alberti Amiconi, et est tabule quindecim et pedes decem. Sesta petia dicitur in prato trefolio; a mane via, a meridie Alberti Amiconi, a sero ecclesie Sancti Vincentii ipsius loci de Moirago (4), a monte Alberti | Amiconi, et est pertice sex et tabule quinque cum prato illo quod est ex parte mane insimul tenente. Septima petia dicitur ad pradelli (j) de foris; a mane monasterii Sancte Redegonde, a meridie Alberti Amiconi, a sero istius vendite, a monte suprascripte canonice Sancti Ambroxii, et est pertice due et tabule tres | et pedes novem. Octava petia dicitur similiter ad pradelli de foris; a mane monasterii Sancte Redegande (k), a meridie suprascripti monasterii, a sero suprascripte canonice Sancti Ambroxii, a monte Saki Zorle, et est pertice quinque et tabule quinque. Nona petia dicitur in pradezassca; a mane suprascripte canonice Sancti Ambro|xii, a meridie ipsius Saki Zorle, a sero ipsius ospitalis de Sancta Croce et est in parte Beltrami Zorle, a monte ipsius Beltrami, et est pertice quinque minus tabule tres et media. Decima petia dicitur in vulpera; a mane suprascripte canonice Sancti Ambroxii, a meridie Beltrami Zorle, a sero suprascripti ospitalis de Sancta Croce, | a monte monasterii Sancte Redegonde, et est pertica una et tabule decem et media. Undecima petia dicitur similiter in vulpera; a mane ospitalis Sancti Eustorgii, a meridie monasterii Sancte Redegonde, a sero via, a monte Beltrami Zorle, et est pertica una et tabule duodecim. Duodecima petia | dicitur Campus de Ecclesia; a mane Alberti Amiconi, a meridie ospitalis de Sancta Croce, a sero Beltrami Zorle, a monte strata, et est pertica una et tabule due. Tertiadecima petia (f) dicitur adrasori allastrata delebragetis; a mane ospitalis de Sancta Croce, a meridie Alberti Amiconi, a sero Beltrami Zorle, | a monte strata Meranese, et est pertice undecim et tabule octo sine parum de terra que est facta ad formam de sella de braga que est ex parte meridiei et firma (g) se in suprascripta terra suprascripti Alberti Amiconi. Quartadecima petia dicitur Campus de Gisono (h); a mane canonice Sancti | Laurentii (5), a meridie ospitalis Sancti Eustorgii, a sero suprascripte canonice Sancti Ambroxii, a monte ospitalis de Sancta Croce, et est pertice tres et tabule sedecim et media. Quintadecima petia dicitur in Zena; a mane fossatum filiorom (i) quondam Petri Vicecomitis, a meridie ospitalis (j) de Sancta Croce, a sero suprascriptorum | Saki et Beltrami Zorle (k), a monte Alberti Amiconi, et est pertice decem minus tabule quattuor. Sestadecima petia dicitur ad Pomum; a mane ospitalis de Sancta Croce, a meridie via, a sero Alberti Amiconi, a monte suprascripte canonice Sancti Laurentii, et est pertice sex minus pedes tres. | Septimadecima petia dicitur ad Runcadizum; a mane Alberti Amiconi, a meridie Saki Zorle, a sero ospitalis de Sancta Croce, a monte ipsius ospitalis, et est pertice tres minus tabule tres et pedes novem. Octavadecima dicitur de lo fornacio; a mane Alberti Amiconi, a meridie monasterii | Sancte Redegonde, a sero Saki Zorle, a monte Alberti Amiconi, et est pertice tres et tabule septem. Nonadecima petia dicitur ad Runketum de Monacha; a mane ospitalis Sancti Eustorgii et in parte ospitalis de Sancta Cruce, a meridie Alberti Amiconi, a sero canonice Sancti Laurentii, a monte strata, | et est pertice due et tabule quindecim minus pedes duo. Vigexima petia dicitur ad Troppum et Campus de Refregido; a mane Alberti Amiconi, a meridie strata Pavese, a sero Alberti Amiconi et in parte canonice Sancti Ambrosii, a monte ospitalis de Sancta Croce, et est pertice | sex et tabule novem et pedes octo. Et sunt insimul (l) cum suprascripto sedimine iugera decem et pertice septem et tabule sex. Prima petia pratorum dicitur in Quinque Andane; cui est a mane ospitalis Sancti Eustorgii, a meridie ipsius ospitalis Sancti Eustorgii, a sero ospitalis de Sancta Croce, a monte suprascripti | Alberti Amiconi, et est tabule novem et pedes novem. Secunda petia et (m) dicitur ad Trebiam; a mane Alberti Amiconi, a meridie canonice Sancti Laurentii, a sero Alberti Amiconi, a monte suprascripti ospitalis Sancti (n) Eustorgii, et est pertice sex. Tertia petia dicitur in Prato de Asino, a mane Alberti Amiconi | et in parte canonice Sancti Ambroxii, a meridie suprascripti Alberti Amiconi, a sero ipsius Alberti, a monte ospitalis de Sancta Croce, et est pertice due et tabule septem. Quarta petia dicitur Pratum Donegum et dicitur ad Pratum de Foris: a mane Oronna, a meridie Alberti Amiconi, a sero ospitalis de Sancta Cruce et in parte Beltrami | Zorle, a monte Alberti Amiconi et in parte ospitalis Sancti Eustorgii, et est pertice sedecim et tabule octo. Quinta (o) petia dicitur in Prato de Pedrono; a mane de territorio de Rozano, a meridie Oronna, a sero Oronna, a monte Alberti Amiconi, et est pertice septem minus tabule due. Et sunt in|simul pertice treginta et due minus tabule due. Ipsa petia zerbi dicitur ad Pomum; cui est a mane ospitalis Sancti Eustorgii, a meridie Alberti Amiconi, a sero via, a monte Beltrami Zorle et in parte ospitalis de Sancta Cruce, et est pertice quinque. Prima petia busscorum dicitur | ad Refregidum; a mane Alberti Amiconi et silva que est de ista vendita et in parte ospitalis Sancti Eustorgii, a meridie pratum de Sancta Cruce, a sero Refregidum, a monte via et in parte de Sancta Croce, et est pertice viginti sex et tabule undecim minus pedes tres cum prato illo quod | tenet se cum suprascripto bussco. Secunda petia dicitur (p) est busscus et silva insimul tenente; a mane ecclesie Sancti Vincentii de loco Moyrago et in parte istius vendite et villa ipsius loci, a meridie villa ipsius loci et in parte ipsius ospitalis Sancti Eustorgii et istius vendite et Saki Zorle, a sero | ospitalis de Sancta Croce et lamora, a monte ipsius ospitalis de Sancta Croce et in parte ospitalis Sancti Eustorgii, et est pertice viginti et una et tabule undecim et pedes novem. Tertia petia dicitur in Glara; a mane Alberti Amiconi et in parte ospitalis de Sancta Croce, a meridie Alberti Amiconi, | a sero ospitalis Sancti Martini in Strata; a monte ipsius ospitalis Sancti Martini et in parte suprascripte ecclesie Sancti Ambroxii, et est pertice tredecim minus tabule tres. Quarta petia dicitur in Cogollo; a mane Alberti Amiconi, a meridie ospitalis de Sancta Croce et monasterii Sancte Redegonde, | a sero lamora et illorom qui dicuntur de Zibidi et Alberti Amiconi, a monte Suzonis ser Pagani, et est iugera octo minus tabule treginta et una et media, et est donegum. Quinta petia dicitur in Glairora; a mane Refregido, a meridie ospitalis Sancti Eustorgii et canonice Sancti | Laurentii, a sero flumen de Colzume, a monte ipsum flumen et in parte busscus de Zibidi, et est pertice triginta et septem. Sesta petia dicitur de Spinedo; a mane ospitalis Sancti Eustorgii, a meridie Beltrami et Saki Zorle, a sero Alberti Amiconi et illorom qui dicuntur | de Zibidi, a monte istius vendite et ospitalis Sancti Eustorgii, et est pertice quadraginta et due et tabule tres et pedes novem. Septima petia dicitur ad Fornazium; a mane ospitalis Sancte Crocis et lamora, a meridie strata de Papia et canonice Sancti Ambroxii, a sero | ospitalis Sancti Eustorgii et Heriprandi Iudicis (6), a monte Alberti Amiconi, et est pertice quinque et tabule tres et pedes quattuor. Octava petia dicitur ad Runcazum; a mane Saki et Beltrami Zorle; a meridie Alberti Amiconi, a sero via, a monte suprascriptorom Beltrami et | Saki, et est pertice quattuor minus tabule quattuor. Nona petia dicitur in Longoira; a mane ecclesie Sancti Vincentii ipsius loci, a meridie communis de suprascripto loco, a sero de territorio de Badelli id est Maldoti Botacii, a monte canonice Sancti Ambrosii, et est pertice quattuordecim | minus tabule tres et pedes duo, et dicitur Longoira Conciliri. Et sunt insimul iugera viginti et una et pertice quinque et tabule decem. Et omnes suprascripte petie camporum et pratorum et zerbi et busscorum cum suprascripto sedimine et silvis (q) usque ad iugera treginta et quinque et tabule (r) tredecim et | pedes novem et medius. Ea ratione ut amodo in antea usque in predicto constituto predictus prepositus et ipsa canonica et eius successores et cui ipsi dederint habere et tenere debeant predictas omnes res, et facere de eis tam superioribus quam | inferioribus seu cum finibus et accessionibus suis in integrum libellario nomine quicquid eis utile fuerit. Et promiserunt predicti Ferrus et Stramadizius iugales, et Ambroxius et Caracosa iugales, se et suos heredes, eidem preposito et canonice et suis successoribus | et cui ipsi dederint, quod defendere (s) et guarentare habent predictas omnes res ad eorum dispendium ab omnibus personis et cum omnibus suis espensis et sine dispendio aliquo suprascripti prepositi et canonice et eius successorum et illorum quibus dederint cum iure et ratione | omni tempore sicut venditor emptori usque in pena dupli illius pretii quod inferius legitur, et insuper in eadem convenientia libelli permaneant. Et pro suprascriptis rebus predicti venditores professi fuerunt accepisse pretium ab suprascripto preposito, ex parte ipsius (t) cano|nice, argenti denariorum bonorum mediolanensium libras septuaginta et tres; ex quo pretio fuerunt libre sexaginta et quinque de rebus de Lierni quas emit Boccassius de Varena ab suprascripto preposito et canonica, et libre tres pro iudicato facto ipsi canonice a quondam | Ottobono Incresso pro dandis in terra, et libre quattuor de rebus de Algerago quam (u) emit Martinus de Castroseprio ab Anselmo Caniola et a fratribus suis, super qua (u) habebat fictum suprascripta canonica annualiter staria duodecim blave pro iudicato facto a quondam | patre eorum sub tali conditione: si ipsi fratres voluerint dare libras quattuor eidem canonice, ut istud fictum esset vacuum et ruptum; et solidos quadraginta et octo de denariis duodecim fictum annualiter ad Castellum Seprium quod fictum emit Petrus | clericus et dicitur Magrus ab suprascripto preposito, et pro quibus libris tribus ipse prepositus debet facere omni anno annualem pro anima suprascripti quondam Ottoboni Incressi (v), et solidos quinque Steffano Custodo. Et insuper predicti venditores suprascriptum Rogerium posuerunt in suum locum et eum investiverunt | et ei omne ius et actionem dederunt, ad partem et invicem suprascripti prepositi et canonice, quod ipsi habebant in Bruxado de Berenzago et Suzone (w) iudice de Marliano (7) de civitate Mediolani de Porta Vercelina, scilicet ipso Bruxado pro defensione suprascriptarum rerum et ipso Suzo|ne (x) pro fideiussione, secundum hoc quod legitur in cartula illa libelli quam ipse Bruxadus fecit in suprascripto Ferro de suprascriptis rebus, quam cartulam Lafrancus Bandus notarius sacri palatii tradidit et scripsit et que fuit lecta et visa et quam ipse prepositus habet (8). Actum in loco Quinzano.
Signum + manuum predictorum Ferri et Stramadizii iugalium, et Ambroxii et Caracose iugalium, qui hanc cartulam libelli ut supra fieri rogaverunt. Et ipse femine ibi professe fuerunt bene (y) secure de totis suis faderfiis super aliis omnibus rebus suprascriptorum Ferri et Ambroxii, et etiam | ibi ipse femine renuntiaverunt omni iuri inpothece (9) quod ipse habebant in suprascriptis rebus.
Signum + manuum Uberti et Bellini fratrum, filiorum quondam Ambroxii Rugata de loco Quinzano, fratrum suprascripte Stramadizii qui eam interrogaverunt ut supra, et Merli et Rogerii fratrum, filiorum quondam Botti de Colliate de loco Colliate, fratrum suprascripte Caracose qui eam interrogaverunt (z) | ut supra et ad confirmandum manus posuerunt.
Signum + manuum Ottorini de Castello et Ambrosii de Castello et Bennonis de Quinzano, testium. Ibique statim coram predictis testibus guadiam dederunt predicti Ferrus et Ambroxius, pater et filius, et omnia eorum bona que modo habent et de cetero habuerint mobile et inmobile | et spetialiter omnes suas res territorias et casas et sedimina de suprascripto loco de Quinzano et de eius territorio et de omnibus aliis locis et territoriis pignori obligaverunt; quam guadiam receperunt, ita ut unusquisque in solidum teneatur, suprascripti Ubertus et Bellinus fratres, et Merlus et Roge|rius fratres, et Martinus gener ipsius Ferri et filius quondam Arderici Castanea de loco Albezate, et omnia eorum bona que modo habent et de cetero habuerint mobile et inmobile et spetialiter omnes suas res territorias et casas et sedimina de suprascriptis locis de Quinzano et de Collia|te et de Albezate et de eorum territoriis et de omnibus aliis locis et territoriis pignori obligaverunt, qui obligaverunt se fideiussores esse usque in pena dupli suprascripti pretii eidem Rogerio, ad partem et invicem suprascripti prepositi et canonice, ita quod ipsi venditores et eorum | heredes eidem preposito et canonice et eius successoribus et cui ipsi dederint habent defendere et guarentare suprascriptas res omnes omni tempore ad eorum dispendium ab omnibus personis et cum omnibus suis espensis sine dispendio aliquo suprascripti prepositi et canonice et eius | successorum et illorum quibus dederint cum iure et ratione sicut venditor emptori (aa).
(SN) Ego Anselmus qui dicor de Carate et Vireolus, notarius sacri palatii, tradidi rogatus et scripsi.


(a) A filum.
(b) Così A: in tutto il documento il notaio usa alternativamente forme con la x e con la s.
(c) Così A.
(d) -a corretta su e.
(e) -u- su rasura.
(f) Così A qui e in seguito.
(g) -e- corretta su i.
(h) La prima i corretta su altra lettera parzialmente erasa, forse e.
(i) Sancta nell'interlinea.
(j) -e- corretta da i.
(e) A Regonde.
(f) -e- su rasura.
(g) Così A.
(h) Su Gison- l'inchiostro è dilavato.
(i) La prima i corretta su o parzialmente erasa.
(j) Su ospita- l'inchiostro è dilavato.
(k) Tra -r- e -l- una rasura che si estende diagonalmente anche nell'interlinea inferiore.
(l) La seconda i e la prima gamba della m seguente corrette da u.
(m) Così A.
(n) Sancti nell'interlinea.
(o) Q- su rasura.
(p) Così A omettendo il nome della località.
(q) La seconda i su rasura.
(r) -b- corretta da altra lettera, forse o.
(s) d- corretta su altra lettera, forse i.
(t) A ipi(us) con omissione del segno abbreviativo della prima s.
(u) Così A.
(v) A I(n)ccessi.
(w) -z- pare corretta su altra lettera.
(x) A Suzo|zone.
(z) -o- corretta su u.
(aa) -m- corretta su altra lettera, forse s.

(1) L'ospedale di S. Eustorgio, fondato forse nel 1068 nei pressi della omonima chiesa milanese, nel 1220 passò sotto la giurisdizione dei canonici di S. Lorenzo, e nel 1232 fu occupato dalle monache agostiniane (Pecchiai, p. 135).
(2) L'ospedale milanese di S. Croce esisteva già sicuramente nel 1152; si trovava a Porta Ticinese, poco lontano dalla chiesa di S. Eustorgio, ed era affidato ai religiosi ospedalieri detti Crociferi. Fu soppresso da Innocenzo X (Liber notitiae, 168 C; Pecchiai, p. 140).
(3) Sul monastero di S. Redegonda, v. Doc. 77, n. 1.
(4) Cf. Liber notitiae, 390 B.
(5) Si tratta della canonica della antica chiesa milanese di S. Lorenzo, situata presso la Porta Ticinese. L'antichissima chiesa fu più volte danneggiata da incendi e crolli, e successivamente restaurata. L'ultimo restauro è della prima metà del nostro secolo (Liber notitiae, 206 C; Giulini, Memorie, I, pp. 21, 236; II, p. 737; III, p. 143; Calderini - Chierici - Cecchelli, La basilica di S. Lorenzo: anche dopo quest'ultima pubblicazione continuò e continua tuttora la controversia circa l'età della basilica e la sua funzione primitiva).
(6) Su Eriprando Iudex, v. Doc. 92, n. 7.
(7) Su Suzo o Sozo de Marliano, v. Doc. 30, n. 1.
(8) v. Doc. 114.
(9) v. Doc. 6, n. 8.

Edizione a cura di Annamaria Ambrosioni
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti