Lombardia Beni Culturali
263

Carta venditionis

1181 luglio 2, <Milano>, monastero di S. Celso.

Guglielmo, abate del monastero di S. Celso, sito nelle vicinanze di Milano, con il consenso dell'avvocato Guglielmo Gafforius e con l'autorizzazione dell'arcivescovo Algisio - quest'ultima concessa nel palazzo <episcopale> alla presenza di Guglielmo Cacainarca, Arderico de Bonate, Eriprando Iudex, Bennone Curtus e di altri -, dichiara di aver ricevuto da Giacomo, abate del monastero di Morimondo, trecento lire di denari terzoli - girati a Bonfante de Leuco per i beni acquistati dall'abate di S. Celso in Incirano, al prezzo di settecento lire -, quale prezzo della vendita di tutti i beni e i diritti, compresi decime, honor e districtus, tenuti da S. Celso in Coronate e nel suo territorio, in Basiano, in Morimondo vecchio e verso Rosate, cioè in Ronco Clauso nonché ad Laceram, e negli altri boschi circonvicini; inoltre, l'abate di S. Celso cede a Morimondo tutti i diritti sulla chiesa di S. Maria di Coronate, per i quali si corrisponde annualmente un censo di due libbre di cera alla chiesa vescovile di Pavia. Infine, Guglielmo dà guadia nei confronti di Giacomo che difenderà la presente vendita, ponendo come fideiussore Bonfante de Leuco, cittadino milanese.

Minuta parziale, ASMi, AD, pergg., cart. 688 (cf. nota introduttiva al breve n. 262). Originale, ivi [A]. Copia semplice, BONOMI, Morimundensis, pp. 517-22, n. 218. Catalogo: S. Lorenzo? Nel verso di A, di mano coeva: [Carta vendicion]is abb[at]is Sancti Celsi |[[............]] locis, |[et de] ficto ecclesie (la prima c corr. su l) Sancti Siri |[libre] .II. de cera; di mano del sec. XII-XIII: Cartula Morimundi; di altra mano del sec. XII-XIII: Car(ta) de Coronato, cui segue, di mano del sec. XIII: ubi continetur de lib(ris) .II. cere ep(iscop)o Papie, de rivo et de ceteris aquis et aqueductibus et cetera; di mano del sec. XIII: De Cassorascha | et terris circu(m)stantibus, de buscho Rabide et pratis; di altra mano del sec. XIII: Aquisitio terrarum et rerum (segue ab depennato) a mon(asterio) de Sancto Celso in loco Coronago | et Fara Baxiano et alibi, ut intus continetur; altre annotazioni tarde, tra cui segnatura Bonomi: 218. MCLXXXI. Vendita, nonché, a matita: Monastero di S. Lorenzo.

Edizione: UGHELLI, Italia Sacra, IV, coll. 162-4.
Regesto: GIULINI, Memorie, VII, p. 139.
Cf. GIULINI, III, p. 789; SALA, Documenti, p. 501; SAVIO, Milano, p. 538; TURAZZA, Casorate Primo, p. 116; BELLINI, Le origini di Morimondo, p. 47; OCCHIPINTI, Il monastero di Morimondo, p. 545.

La pergamena presenta qualche trascurabile macchia di umidità nella parte superiore, una certa usura in corrispondenza delle antiche piegature nonché, all'altezza della tredicesima riga, una rosicatura che interessa limitatamente la scrittura. Rigatura a piombo.
Sono certamente autografe soltanto le sottoscrizioni dell'arcivescovo e del monaco Arderico; forse anche quella di Guglielmo abate di S. Celso; eleganti ma vergate da altra e unica mano (non riconducibile, tuttavia, a quella del notaio scrittore né a quella del rogatario sottoscrittore) tutte le altre.
Sui notai cf. nota introduttiva al doc. n. 245.
L'importanza dell'operazione è testimoniata dai nomi di coloro che assistono l'arcivescovo nell'atto di concedere all'abate di S. Celso la licenza di procedere all'alienazione dei beni: alcuni sono i detentori delle massime cariche cittadine nel 1181 (Arderico de Bonate è console del comune; Eriprando Iudex è console di giustizia); gli altri (Guglielmo Cacainarca e Bennone Curtus) rivestono i medesimi offici in anni contigui (cf. MANARESI, Gli atti del Comune di Milano, p. 546).
Così la parte aggiunta al breve n. 262, poi completata dal rogatario Ambrosius de Valnexio: In Cassora (precede in Cassora (con -a corr. da o) depennato) pert(ice) .II. et dim(idia): a sero Ottolini, a monte via; supra Silva pert(ice) .VI. et tab(ule) .IX.: a mane via Caso|rasca; ibi prope pert(ice) .IIII. et tab(ule) .XVI.: a mane et a meridie via; sedimen (-d- corr. da lettera principiata, come pare) cum edificio, pert(ice) .V. et dim(idia); ibi prope alterum | sedimen, pert(ice) .IIII.; buscus de Ronco Clauso, iugera .XVI.; buscus de Rabida, iugera .VI.; buscus et prata in | Isella, iugera .II.; prata ad Venas, pert(ice) .VIII.: a sero rivus, a monte Octolini (così); ibi prope pert(ice) .VI.: a ser(o)| rivus (-i- corr. da v mediante allungamento del primo tratto), a monte de Morimundi; ortus cum costa et prato (-o da -u(m) con correzione di -o da -u- e depennamento del segno abbr.), pert(ice) .XII.; pratum ad Guadum, pert(ice) .X.: a | meridie vadum; pratum Sancte Marie, iugera tria; pratum in Isella, pertice (ma p(er)tica) .IIII. (precede .V- depennato): ab omnibus parti|bus Morimundi, vel si amplius de iure ipsius monasterii Sancti Celsi (S(an)c(t)i Celsi nell'interlineo, con segno di richiamo) inventum fuerit, in hac sit venditione, inintegrum. | Quia (Q- corr. da altra lettera) sic inter eos convenit. Actum predicto monasterio Sancti Celsi. | Sign(um) + manus s(upra)s(crip)ti Guilielmi Gafforii, qui advocatus estitit ut supra et ad confirmandum manum posuit. | Sign(um) + man(uum) predictorum Iohannis Coalie et Bonfati, qui estimatores estiter(unt) ut supra et ad confirmandum (ma co(n)firma(n)du) | manus posuer(unt). | Interfuer(unt) testes Arnaldus (-d(us) corr. su alone causato dal volontario spandimento dell'inchiostro di altre lettere) de Mariola, Petrus de Ca(m)biago, Ubertus Lecapolastra, | Anricus Canister atque Andriola. | Interfuer(unt) de monacis ipsius monasterii Sancti Celsi qui firmaver(unt) do(n)nus Ardericus, do(n)nus Obizo, | do(n)nus Martinus et Ambrosius et Guilielminus et Ardichinus.

(SN) In nomine Domini. Anno (a) dominice incarn(nationis) mill(eximo) centeximo octuag(eximo) primo, secundo die mensis iulii, indic(tione) quartadecima. Constat me do(n)num Guilielmum, gr(aci)a Dei abatem monasterii Sancti Celsi, siti prope civitatem Mediol(ani), ibi astante (b) et laudante seu firmante Guilielmo Gafforio, in hoc negotio | ab ipso do(n)no abbate electo advocato, et parabola domini Algisii, gr(aci)a Dei Mediol(anensis) archiep(iscop)i, quam parabolam dedit quando investitura mercati facta fuit coram Guilielmo Cacainarca, Arderico de Bonate et Heriprando Iudice et Guidone Capello et Bennone Curto et aliis, sub palatio suo | Mediol(ani), accepisse ex parte ipsius monasterii, sicut in presentia testium manifestus sum quod accepi a vobis do(n)no Iacobo, venerabili abbate monasterii Sancte Marie de Morimundo, ex parte ia(m)dicti monasterii, libras trecentas et sol(idos) duos den(ariorum) (c) terciol(orum), que sunt date Bonfanto de Leuco pro rebus de loco | Incirano, quas ego abbas Sancti Celsi emi ab ipso Bonfanto pro pretio libr(arum) septemcentum, secundum quod ibi dixer(unt) et estimaver(unt) predictus Bonfantus et Iohannes Coalia, qui etiam dixer(unt) prefatum monasterium Sancti Celsi in hac venditione non esse lesum, set utiliores res emit ipsi monasterio quam essent ille quas | vendidit, finito pretio, sicut inter nos convenit (d), pro omnibus casis et rebus territoriis, campis, pratis, buscis, gerbis, cultis et (e) incultis et sedibus molendini, aquis aquarumque ductibus et decimis, cum districto et honore quod habet in supradictis rebus, sicut infra scripte invenientur, que omnia predictum monasterium Sancti Celsi habere vi|sum est in loco Coronate et eius territorio et Fara Baxiliana et Murimondo veteri et versus Roxate, scilicet in Ronco Clauso et ad Laceram et in busciis aliis ibi prope, et[i]am si sint de territorio loci Roxate; insuper ego do(n)nus abbas Sancti Celsi (f) cedo et do omne ius et actiones quod predicto monasterio Sancti Celsi co(m)petit et habet in | ecclesia Sancte Marie de Coronate (g), ad censum prestandum singulis annis ecclesie Sancti Syri civitatis Papie libr(as) duas cere, vel si amplius de iure monasterii Sancti Celsi inventum fuerit, in hac sit venditione, inintegrum; que omnia vendita superius dicta, cum omnibus finibus et accessionibus suis et omni iure et usu eisdem rebus per|tinentibus, ab hac die in antea ego ia(m)dictus do(n)nus Guilielmus abbas vobis qui supra do(n)no Iacobo abbati monasterii de Morimundo, ad partem ipsius monasterii, per hanc car(tam) et s(upra)s(crip)to pretio vendo et trado, ut fatiatis exinde cum vestris successoribus et cui pars ipsius monasterii de Morimundo dederit quicquid volueritis, sine | alicuius contradictione. Pret(er)ea ego prefatus do(n)nus Guilielmus abbas, ex parte illius monasterii Sancti Celsi, promitto et guadiam do vobis do(n)no Iacobo, abbati de Morimundo, ad partem (h) illius monasterii, ita quod omni t(em)pore defendere et guarentare habeo omnia suprascripta et infrascripta vendita ab omni homine, secundum legem et usum, usque in | pena dupli, si lis aut placitum inde aliquo t(em)pore (i) apparuerit; et de omnibus adinplendis pono fideiussorem prefatum Bonfatum de Leuco, civem Mediol(ani). Hee autem sunt ille terre que erant inbreviata in quadam inbreviatura et sunt vendite. In primis campus unus qui d(icitu)r in Braida; coheret ei: a mane via, a meridie de Baxiliana, a ser(o) de Morimun|do; secundus ibi prope: a meridie Ottobelli et Belloni Mugaroni (j), a monte Belloni, a meridie de Morimundo; tercius ibi prope: a mane et meridie et a monte Ottobelli; quartus in cantone de Braida: a mane via, a meridie de Morimundo; quintus in Breda: a mane de Morimundo, a meridie et ser(o)Ottobelli; sextus ibi prope: a ser(o)Belloni, a m|onte Ottobelli; septimus ad (k) Pasquarium (l) Syriti: a mane et meridie de Morimundo, a ser(o) via (m); octavus ibi prope: a mane (n) via, ab aliis partibus de Morimundo; nonus ibi prope: a meridie via, ab aliis partibus de Morimundo; decimus ibi prope: ab omnibus partibus de Morimundo; undecimus in territorio de Baxiliana: ab omnibus partibus de Morimundo; duo|decimus inter viam de Baxiliana (o) et stratam Papiensem: a mane [et a sero via] (p), a meridie Ottobelli; tertius (q) decimus ibi prope: a mane et ser(o) via, a meridie predicti Ottobelli; quatuordecimus ad Pasquarium Syriti: a mane et meridie Ottobelli; quintus decimus in Clauso: a mane (r) strata et Bregonzi, a meridie Bregonzi et via, a ser(o) s(upra)s(crip)ti Bregonzi; sextus decimus | ibi prope: a ser(o) via; septimus decimus ibi prope: a mane Belloni, a meridie Ottobelli; octavus decimus ibi prope: ab omnibus partibus de Morimundo; nonadecima petia est vinea, ibi prope: a ser(o)Bregonzi; vigeximus d(icitu)r in (s) ca(m)po de Ulmo: a mane strata, a ser(o) via; vigeximus primus campus de Fame; vigeximus secundus ibi prope: a ser(o) strata; vi|geximus tercius in Magnasco: a meridie et ser(o) via; vigeximus quartus ibi prope: a meridie Ottonis Capitanei, a monte via; vigeximus quintus ibi prope: a mane et ser(o) de Morimundo; ibi prope insimul se tenente petia una; ibi prope petia una: a mane et meridie Manfredi; vigeximus octavus in Magnasco (t): a mane et monte | de Morimundo, a meridie via; vigeximus nonus ad Pasquarium Syriti: a monte via, a ser(o)Bregonzi; trigeximus ibi prope: a ser(o) via, a monte Bregonzi; trigeximus primus ibi prope: a ser(o) via, ab aliis partibus de Morimundo; trigeximus secundus in Deserto: a mane via; trigeximus tercius ibi prope: a mane via; trigeximus (u) quartus | ibi prope: a mane et meridie et monte de Morimundo; trigeximus quintus ad ra Fractam: a monte fossatum de Roxate; trigeximus sextus (v) ibi prope: a mane (w) fossatum; trigeximus septimus in valle Sancte Marie: ab omnibus partibus de Morimundo; trigeximus octavus in Cassora: a mane fossatum, a monte via, a meridie de Morimundo; trigeximus nonus | ibi prope: a mane fossatum, a meridie via; quadrageximus ibi prope: a ser(o) via; quadrageximus primus d(icitu)r ca(m)pus de Lepore: a mane et meridie et monte via; quadrageximus secundus in Cassora: a mane fossatum, a monte via; quadrageximus tercius in Ronco Clauso; quadrageximus quartus clausus iuxta vineam (x): a mane via (y), a ser(o)| costa; quadrageximus quintus vinea et zerbus; quadrageximus sextus ibi prope: a mane de Morimundo, a meridie Bregonzi; in Cassorasca: a ser(o)Ottolini, a monte via; supra Silvam: a mane via Cassorasca (z); ibi prope: a mane et meridie via; sedimen cum edificio (aa); ibi prope alterum sedimen; buscus de Ronco Cla|uso et buscus de Rabida; buscus et prata in Isella (bb); prata ad Venas: a ser(o) rivus (cc), a monte Ottolini; ibi prope: a ser(o) rivus, a monte de Morimundo; ortus cum costa et prato (dd); pratum ad Guadum (ee): a meridie vadum; pratum Sancte Marie; pratum in Isella: ab omnibus partibus de Morimundo, vel si amplius de iure ipsius monasterii | Sancti Celsi inventum (ff) fuerit, in hac sit venditione, inintegrum. Quia sic inter eos convenit. Actum predicto monasterio Sancti Celsi.
(SN) Ego Ambrosius de Valnexio sacri palatii notarius hanc cartam tradidi, interfui et s(ub)s(crips)i.
Sign(um) + manus s(upra)s(crip)ti Guilielmi Gafforii, qui advocatus estitit ut supra et ad confirmandum manum posuit.
Sign(um) + man(uum) predictorum Iohannis Coalie et Bonfanti, qui estimatores (gg) estiter(unt) ut supra et ad confirmandum manus posuer(unt).
Interfuer(unt) testes Arnaldus (hh) de Mariola, Petrus de Ca(m)biago, Ubertus Lecapolastra, Anricus Canister atque Andriola.
Interfuer(unt) de monacis ipsius monasterii Sancti Celsi, qui firmaver(unt), do(n)nus Ardericus, do(n)nus Obizo, do(n)nus Martinus et Ambrosius et Guilielminus et Ardichinus.
+ Ego Algisius Mediol(anensis) archiep(iscopu)s (1) s(ub)s(crips)i.
(S) Ego Wilielmus monasterii Sancti Celsi abbas s(ub)s(crips)i.
Ego Ardericus monacus et sacerdos s(ub)s(cripsi).
Ego P(etrus) s(ub)s(cripsi). Ego monacus et sacerdos Obizo s(ub)s(cripsi). Ego Martinus s(ub)s(cripsi). Ego magister Ioh(anne)s s(ub)s(cripsi). Ego Willelmus subdiaconus s(ub)s(cripsi) (2).
(SN) Ego Ambrosinus de Valnexio (ii) parabula Ambrosii patris mei scripsi.


(a) Il primo tratto della prima n corr. da altra lettera mediante parziale rasura del tratto superiore.
(b) Su -e rasura di segno abbr., come pare.
(c) d- corr. da t.
(d) -t corr. da altra lettera mediante rasura.
(e) et (nota tironiana) aggiunto successivamente.
(f) -i corr. da u mediante rasura del secondo tratto.
(g) Segue rasura di una lettera.
(h) A parte.
(i) -e corr. da altra lettera mediante rasura.
(j) -g- corr. da altra lettera mediante rasura.
(k) ad su rasura.
(l) Il primo tratto della seconda u su rasura.
(m) via nell'interlineo, con segno di richiamo.
(n) man(e) da mer(idie), con correzione di -a- da -e-, di -n- da -r-, e con aggiunta del segno di troncamento; rimane, soprascritto, il segno abbr. originario per -(idie).
(o) A Baxiliana(m).
(p) Per il restauro si cf. il passo corrispondente del breve n. 262.
(q) -tiu- su rasura.
(r) -a- su rasura.
(s) i- corr. su c.
(t) -g- corr. da lettera principiata, come pare.
(u) -x- corr. da i, come pare.
(v) sextus su rasura.
(w) a man(e) nell'interlineo, con segno di richiamo.
(x) iuxta v- su rasura.
(y) A om. via (cf. il passo corrispondente del breve n. 262).
(z) -c- corr. da altra lettera, forse t, mediante rasura.
(aa) A edifficio, con espunzione della prima f.
(bb) -a corr. da altra lettera.
(cc) Su -u- rasura di segno abbr. (trattino orizzontale).
(dd) -o da -u(m) con correzione di -o da -u- e rasura del segno abbr.
(ee) A Gitadu(m), per probabile cattiva lettura del passo corrispondente nel breve n. 262.
(ff) A invetu(m).
(gg) -to- corr. da v, come pare.
(hh) A- corr. da d; -r- e il primo tratto di -n- su rasura.
(ii) -xio su rasura di altre lettere, già cassate mediante sottolineatura.

(1) Cf. nota introduttiva al doc. n. 235.
(2) Cf. nota introduttiva.

Edizione a cura di Michele Ansani
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti