Lombardia Beni Culturali

Curia vescovile - Archivio capitolare

3

Cartula commutationis

1004 (?) gennaio, Bergamo.

Lamberto prete, preposito del senodochio della chiesa di Sant' Alessandro, permuta con Erinzo del fu Aitardo abitante di Bergamo una vigna situata in località San Donato, ottenendo in cambio tre appezzamenti a castagneto posti sul monte a non molta distanza da Bergamo.

Originale (A), 1954 (H V). A tergo, di mano del sec. XII: Cartula comutationis de Erinzone; rebus in Ruminiano; del sec. XIV: Car(ta) de Pergamo.

Edizione: LUPO, II, col. 439s (excerptum).
Regesto: SAVIO, p. 44.
Cit. RONCHETTI, II, p. 97; JARNUT, Bergamo, p. 57 nota 193 e p. 58 nota 197.

Pergamena danneggiata da due fori che compromettono la lettura di parte dell'ottava riga e dell'inizio delle righe 10-12; il supporto cartaceo usato per la legatura copre le prime lettere delle righe 21 e 22 nonché (talora solo parzialmente) le prime lettere di altre righe sul margine sinistro; mm. 420 x 280.
Gli elementi della datazione sono discordi: in base agli anni di regno di Arduino (coronato re il 5 febbraio del 1002), infatti, il documento risalirebbe al gennaio 1005, mentre la seconda indizione corrisponde al 1004. È plausibile che il notaio abbia conteggiato gli anni di regno con il sistema dell'annus incipiens breviatus, riducendo cioè il primo anno di Arduino al periodo compreso tra il 5 febbraio ed il 31 dicembre 1002 e che quindi il documento sia da attribuire al 1004, al quale corrisponde la seconda indizione. Si è preferito privilegiare l'indizione, pur conservando accanto all'indicazione dell'anno un segno di dubbio.

(ST) In Christi nomine. Ardoinus gratia Dei rex, anno regni eius tertio, mense genoarius, inditione secunda. Comutatio (a) bone fidei noscitur esse contractum ut vicem em|tionis obtineat firmitatem eodemque nexu obliquant (b) contradantes. Placuit itaque et bona convenit voluntatem inter Lambertum presbiterum et prepositum |[s]enedochii eclesie vel canonice Sancti Alexandri nec non et inter Erinzonem abitator civitate Bergamo et filius quondam Aicardi ut in Dei nomine debeat |[d]are sicut a presenti dedit imprimis ipse Lambertus presbiter et prepositus eidem Erinzoni comutatori suo in causa (c) comutationis nomine suo iur[e]| presenti die abendum, id est petia una de terra vidata iuris predicte eclesie vel canonice Sancti Alexandri et est posita non multum longe | ab eadem civitate Bergamo, a locus ubi dicitur Sancto Donato: coeret ei a mane et meridie Ardemanni archidiacono, a sera detinet Daivertus, a mon|tibus eiusdem Sancti Alexandri; et est per iustam mensuram tabulas legitima treginta. Quidem ad vicem recepit ipse Lambertus presbiter et prepositus ad partem eiusdem |[e]clesie et canonice Sancti Alexandri ab eodem Erinzonem comutatorem suum similiter in causa comutationis nomine [iure dicte] eclesie vel cano|[n]ice abendum, id sunt peties trex de terra castenete iuris eidem Erinzoni comutatori suo et sunt posite in mons non multum longe (d) |[[....]] civitate. Prima (e) petia casteneta dicitur Casteneto Uberti presbiteri: coeret ei a mane et meridie vias, a sera Sancti Iohanni; et est per iustam mensuram tabulas |[legiti]mas quattuordecem, et abet super se arbores castanos (f) numeros sex. Secunda petia dicitur Tav(er)nola: coeret ei a mane currit aqua, |[a meridi]e Sancti Martini, a sera Bonizoni, et est per iustam mensuram tabulas legitimas treginta et due, et abet super se arbores cas|tanos undecim (g). Tertia petia dicitur Ruminiano: coeret ei a mane et montes currit aqua, a meridie ipso Ruminiano; et est per mensuram | tabulas legitimas sexaginta, et abet super se arbores castanos numeros viginti et uno. Quidem et ut ordo legis depossit | ad hanc previdendam comutationem hacceserunt super ipses peties terre ad previdendum et estimandum, id sunt Theuderulfus | diaconus de ordine sancte Bergomensis Eclesie et missus domni Reginfredi episcopi eiusdem sancte Bergomensis Eclesie una cum tribus ominibus Deum timentes | estimatoribus, corum nomina sunt Luvaldus filio quondam Martini et Ioh(anne)s filio quondam Petri seu Petrus, isti de suprascripta civitate Bergamo; quibus | omnibus rectum comparuit ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa acciperet ipse | Lambertus presbiter et prepositus ad partem eiusdem eclesie vel canonice Sancti Alexandri ab eodem Erinzonem comutatorem suum quam ei daret | et hac comutatio inter eos legibus hac firmiter fieri posset. As autem peties terre superius comutate cum superioribus et inferioribus |[seu] cum finibus et accesionibus suorum in integrum ipsi comutatores sibi unus alteri in vice comutationis tradiderunt, fatiendum pars parti |[a d]ie presenti quod ut supra in comutatione dederunt cum eredibus et succesoribus suorum iure proprietario nomine quicquit voluerint sine omni | uni alterius suorumque heredibus vel succesoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi comutatores sibi unus alteri cum eredibus et succeso|ribus suorum suprascriptes peties terre superius comutate omni tempore ab omni contradicentes omines defensare; unde penas inter se posuerunt, | ut si quis ex (h) ipsis aut eredes vel succesores suorum se de hac comutatione removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter | superius legitur, vel si ab unoquoque omine iam nominates peties terre sicut (i) superius legitur non defensaverint, tunc illa pars que oc non conservaverint componat | a parte fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum sub estimatione in eisdem vel in consimilis locis sicut pro tempore meliorates fuer[int]| aut valuerint, quia (j) sic inter eos convenit. Unde due comutationes uno tinore scripte sunt. Actum eadem civitate Bergamo.
Signum # manu(m) (k) suprascripti Erinzoni, qui anc cartulam commutationis fieri rogavit.
+ Theoderulfus diaconus missus ut supra subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum Luvaldi et Iohanni seu Petri, qui super ipses peties terre acceserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Lamperti, Petri et item Petri de suprascripta civitate Bergamo testes.
(ST) Liutefredus notarius et iudex sacri palatii scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) -mu- su rasura.
(b) Così A.
(c) A casa
(d) -n- nell'interlineo.
(e) P- su rasura.
(f) -nos su rasura.
(g) undecim su rasura.
(h) -x corretta da s
(i) sic(ut) nell'interlineo.
(j) quia su rasura.
(k) -u(m) corretto da -ib(us) mediante rasura.

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis

Informazioni sul sito | Contatti