Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(SN) In nomine domini Dei et salvatoris nostri (a) Iesu Christi. Henricus gracia Dei rex, anno regni eius Deo propicio ic in Italia decimo, sesto kal(en)d(a)s marcii, indicione | duodecima. Comutacio bone fidei nossitur esse contraditum ut vice ensionis obtinead firmitatem, eodem necsi oblicant contrad|dentes. Placuit itaque, bona convenit voluntate inter domnus Lazarus presbiter et prepositus canonice Sancte Alexandri clesie nec non et inter |Ioh(anne)s filius quondam Rotechixi de loco Mezate, qui professos est ex nacione sua legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare | sicut et a presenti dederunt ac tradiderunt (b) vicem sibi unus alteri comutacionis nomine. In primis dedi et tradidit ipse Lazarus presbiter | et prepositus eidem Iohanni comutacionis nomine, id sunt pecies trex de terre aratories iuris ipsius canonice Sancti Alexandri, que est constitutes in suprascripto loco | Mezate, lucus ubi dicitur Castenie Iohanni Puciani et in Videlonga. Prima pecia de terra aratoria in suprascripto loco Castenie Iohanni Pociani est per mensu|ra iusta tabules duocenti: coerit ei a mane via, a meridie tua qui supra comutatori, a sera Obizoni et in alico Sancti Petri, a m(onte)s similiter Sancti Petri. | Secunda pecia de terra aratoria ibi prope est per mensura iusta tabules duocenti: coeret ei a mane (c) Agimoni, a meridie Viviani presbiter et in alico Petri presbiter, | a sera Obizoni, a m(onte)s detinet Dominicus et Ioh(anne)s. Tercia pecia aratoria in suprascripto loco Videlonga, est per mensura iusta tabules sexxaginta: | coeret ei a mane et sera via, a meridie Sancti Alexandri, a m(onte)s Petri. Quidem ad invicem recepit ipse domnus Lazarus presbiter (d) et prepositus similiter (e) comuta|cionis nomine meliorata et ampliata rex sicut lex abet, id sunt pecies novem de terre aratorieis iuris ipsius Iohanni, que est constitutis | in locis et fundis que nominatur Vignate, Busco Sancti Micheli, in Prato (f) Sancti Stefani, Castenida, Bierga, Castra Maszo, Plazola. Prima | de terra aratoria in suprascripta loco Vignate, est per mensura tabules vigintiquinque: coeret ei a mane Petri presbiter (g), a meridie mea qui supra comutatori, | a sera et m(onte)s Raberti (h). Secunda pecia (i) de terra aratoria in eodem loco ubi dicitur Busco Sancti Michaeli, est per mensura iusta tabules legitimes | septuaginta et quinque: coeret ei a mane Obizoni, a meridie Lanfranci, a sera iuris ipsius Sancti Alexandri, a m(onte)s Alberti. Tercia pecia | in iam dicto loco que nominatur Prato Sancti Stefani, est per mensura iusta tabules legitimes treginta et trex: coeret ei a mane Sancti Petri, | a meridie detinet Martino, a sera Arderici, a m(onte)s Stefani. Quarta pecia de terra aratoria est in suprascripto loco Casteneda, est per men|sura iusta tabules legitimes centum octuaginta: coeret ei a mane Adammi presbiter, a meridie Sancti Dalmacii, a sera iuris suprascripte canoni|ce, a m(onte)s Sancti Flici (j) et in alico Stefani. Quinta pecia de terra aratoria in suprascripto loco Bierga, est per mensura iusta tabules legitimes tregin|ta et due: coeret ei a mane Sancti Flici (k), a meridie et sera curit aqua que nominatur Girra, a m(onte)s ipsius Sancti Alexandri. Sesta pecia ibi | probe, est per mensura iusta tabules legitimes quinquaginta et due: coeret ei a mane Sancti Giorrii, a meridie ipsius Sancti Alexandri, a sera | Sancti Flici, a m(onte)s suprascripte canonice. Septima pecia in suprascripto loco Castra Maszo, est per mensura iusta tabules legitimes centum: coeret ei | a mane ipsa Cirra, a meridie Petri, a sera Sancti Flici, a m(onte)s Stefani. Octava pecia ibi prope, est per mensura iusta tabules legitimes scen|tum viginti: coeret ei a mane ipsius canonice, a meridie Petri, a sera Sancti Faustini, a m(onte)s ipsius Sancti Alexandri. Nona pecia est | in suprascripto loco Plazola, est per mensura iusta tabules legitimes octuaginta: coeret ei a mane Garivaldi presbiter, a meridie ipsius Sancti | Alexandri, a sera via, a m(onte)s suprascripte canonice. As denique iam dictes pecies de terres aratories superius nominates vel comutates | una cum accessionibus et ingressoras earum rerum seu cum superioribus et inferioribus suis qualiter inter se comutaverunt | sibi unus alteri pars parti per ax paginas comutacionis nomine tradiderunt faciendum exinde unusquisque de co receperunt tam ipsi quamque | et subcessores vel eredes eorum legaliter a presenti die proprietario nomine quicquit voluerint aut previderint, sine omni uni alte|rius contradicione. Et spoponderunt se ipsi comutatores sibi unus alteri, tam ipsi quamque et subcessores vel eredes eorum quisco ut superius dederunt | in integrum ab omni omine defensare. Quidem et ut ordo legis depossit et anc previdendam comutacionis nomine accesserunt ab ipsas rex pre|videndum, id sunt Umbertus presbiter de ordine suprascripte canonice et misso domni Alcheri episcopi, episcopo sancti Bergomensis Clesie, et Ioh(anne)s subdiaconus | de ipsius ordine canonice misso ipsius Lazaroni presbiter et preposito, ab eis directis simul cum boni omines estimatores, qui ipsas rex | estimaverunt, id sunt Petro filius quondam Vualperti de civitate Bergamo et item Petrus filius quondam Azoni seu item Petrus filius quondam | Iohanni de suprascripto loco Mezate; quibus omnibus estimanstibus cumparuit eorum et estimaverunt quod meliorata et ampliata rex | sussiperet et ipse Lazarus presbiter et prepositus a parte ipsius canonice Sancti Alexandri ab eundem Ioh(anne)s quam dare, et legibus comuta|cio ec fieri potest. De quibus et pena (l) inter se posuerunt, ut quis ex ipsis aut subcessores vel eredes eorum se de anc comutacionis nomine remo|vere quesierint et non permanserint in integrum omnia qualiter superius legitur vel si ab unumquemque quisco ut superius comutacionis nomine dederunt et tradi|derunt in integrum ab invicem non defensaverint aut si contra anc cartulam comutacionis agere aut inrumpere quesierint, conpo|nant pars parti fidem servandi pena dublis ipsis rebus, sicut pro tempore melioratis fuerint aut valuerit, sub esti|maciones in predictis locis qualiter superius legitur. Et nec m(ih)i qui supra Lazaroni presbiter liceat ullo tempore nolle quod voluit, se quod ad me | semel factum vel conscriptum est, sub iusiurandum involabiliter conservare promitto cum stipulacione subnisxa. | Unde due cartule comutacionis uno tenore scripte sunt. Actum eadem civitate Bergamo. Feliciter.
Signum # manus (m) suprascripto Iohanni qui anc car(tulam) comutacionis ut supra fieri rogavit.
(S) Ubertus presbiter et missus Alkeri episcopi subscripsi.
+ Ioh(anne)s subdiac(onus) missus suscripsi.
Signum ### manibus Petri filius quondam Vualperti (n) de civitate Bergamo et item Petri filius quondam Azoni seu item Petrus | filius quondam Iohanni de suprascripto loco Mezate qui et (o) suprascriptis rebus et estimaverunt ut supra.
Signum ## manibus Petri et Iohanni deadem civitate Bergamo legem viventes Romana testes.
Signum ### manibus Litardi et Alberici adque Adelberti de suprascripta civitate testes.
(SN) Ego Adam notarius, scriptor uius cartule comutacionis, | postradita complevi et dedi.

(a) -s di salvatoris sovrapposta a n- di n(ost)ri; probabilmente dopo aver scritto salvatori n(ost)ri il rogatario ha corretto in salvatoris aggiungendo la -s del genitivo tra la -i finale e la n- iniziale, ma essendo troppo stretto lo spazio la -s si è sovrapposta al primo tratto di n-
(b) Segue rasura di una lettera.
(c) a mane nell'interlineo.
(d) p(res)b(ite)r nell'interlineo.
(e) similit(er) nell'interlineo.
(f) -to nell'interlineo.
(g) -b- corretta da p
(h) R- nell'interlineo
(i) A pecia pecia
(j) Così A qui ed in seguito per Felici
(k) -l- corretta su c
(l) A penea
(m) A manus con trattino abbreviativo superfluo su -u-
(n) -p- corretta da b
(o) q(ui) et su rasura.

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis