Lombardia Beni Culturali

Curia vescovile - Archivio capitolare

44

Cartula commutationis

1017 marzo 25, Bergamo.

Alcherio vescovo di Bergamo permuta con i fratelli Adamo e Lazzaro giudice, da Bergamo, una terra campiva e arativa in Sorengo (Malpaga?), ricevendo in cambio sei appezzamenti di terra, uno a selva e cinque campivi, situati nella stessa località.

Originale (A), 1132 (D XVI).

Edizione: LUPO, II, col. 487s (excerptum).
Regesto: SAVIO, p. 46.
Cit. JARNUT, Bergamo, p. 208 nota 291.

La pergamena presenta erosioni e macchie di umidità lungo il margine destro ed un grosso foro all'altezza delle righe 6-8; mm. 510 x 320/280.
II notaio si discosta un po' in alcuni usi abbreviativi da quello che è il sistema comune: ad esempio per le parole ecclesie e civitate adopera i compendi eccle(si)e e civi(tat)e invece di eccl(esi)e e civ(itat)e.

(ST) In nomine Domini. Enricus gracia Dei imperator augustus, anno imperii eius quarto, octavo kalendas aprelis, indicione quintadecima. Commutacio bone fidei | nossitur esse contratum ut vicem emcionis obtinead firmitatem eodemque nexu oblicat [cont]radan[tes]. Placuit itaque et bona convenit [vo]|luntate inter domnum Alkerum episcopum sancte Bergomensis Ecclesie nec non et inter Adam et Lazarum iudicem germanos de infra civitate Bergamo, qui profesi sunt |[lege] vivere Langobardorum, ut commutaciones inter se facerent. In primis dedit ipse domnus Alkerius episcopus ex parte episcopatus sui eisd[em com]|mutatoribus suis in causa commutacionis presenti die eorum iure abendum, id est pecia una de terra campiva et arva una tenente in vico et [fundo] Soringo, iuris predicti ipsius episcopatus (a) domni Alkeri: coeret ei a mane Nozoni et Agitingi (b), a meridie et m(onte)s ipsorum [[...]] (c) suis consortibus, |[a se]ra ripa una et subtus ipsa ripa ipsius episcopatus reservante et eorum commutatorum et (d) de suis consortibus [[...]]a (e) super ipsa [[.....]]| ripa quod in commutacione dare videtur; per iustam mensuram (f) iuges legiptime trex. Unde ad vice recepit ipse dom[nus [...] p]arte (g) sui ep[isco]|patus ab eisdem commutatoribus suis Adam et Lazarus iudex, similiter in causa commutacione proprio iure ab[endum] presenti die, id sunt sex pecies terre, | una que est silva roboreta et quinque campive, in eodem loco et fundo Soringo, iuris eorum Adam et Lazari iudex. Coeret ei ad ipsa pecia roboreta | silvata (h) a mane et meridie Nozoni et Agitingi, a sera de eredes quondam Giselberti et de suis consortibus. Prima pecia que est campiva ibi non longe, prope viniale ipsius | episcopatus (i) Sancti Alexandri: coeret ei a sera ipsa terra Sancti Alexandri que dicitur Viniale, a reliquis (j) tres partibus Nozoni et Agitingi (k). Secunda pecia campiva ibi prope: coe[ret]| ei a mane et sera et m(onte)s Nozoni et Agitingi, a meridie de consortibus commutatorum. Tercia (l) pecia campiva ibi prope et dicitur ad Sanct[o Sa]turnino: coeret ei a m(onte)s et (m) a meridi[e]| Nozoni et Agitingi (n), a sera de consortibus commutatorum. Quarta pecia campiva iacet subtus ripa: coeret ei a mane ipsa ripa, a meridie Nozoni, a m(onte)s | de consortibus ipsorum commutatorum. Quinta pecia similiter campiva prope (o) sariola: coeret ei a mane communalia et (p) de ipsis consortibus, a m(onte)s Agitingi, a sera ip[sa]| sariola; et sunt suprascriptes pecies terre tote (q) insimul per mensura iusta iuge legiptime quinque (r). Quidem et ut ordo legis deposisit ad as previden|das commutaciones acceserunt super ipsas pecies terre ad previdendum, id sunt Vualpertus presbiter de ordine sancte Bergomensis Ecclesie et filius Adelberti de eadem | civitate Bergamo et missus domni Alkeri episcopi, una cum tribus omminibus Deum timentibus estimatoribus, quorum nomina sunt Iohannes et Paulus seu Martinus | de vico Aciano; quibus et (s) eidem misso rectum paruit (t) et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod melioratam et ampliatam causam reciperet ipse | domnus Alkerus episcopus ad partem sui episcopatus ab eisdem commutatoribus suis Adam et Lazaro (u) nunc presenti [tem]pore quam eis daret et hac | commutacionem inter eos legibus bene et firmiter fieri poset. Has autem suprascriptas pecies terre sicut superius dicte vel commutate cum superioribus | et inferioribus, seu cum finibus et accessionibus suarum in integrum ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutacionis tradiderunt, faciendum pars | parti presenti die quod ut supra in commutacione dederunt cum eredibus et successoribus suorum, iure proprietario nomine abendum et faciendum exinde quicquid volue|rint (v) sine omni uni alterius suorumque eredibus et successoribus eorum contradiccionem. Et spoponderunt se ipsi commutatores | sibi (w) unus alteri cum eredibus et successoribus suorum suprascriptas pecies terre superius commutate omni tempore ab omni contradicentes ommines defensare; | unde penas inter se posuerunt, ut si quis ex ipsis aut eredibus vel successoribus suorum se de ac commutacione removere quesierint et non permanse|rint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unoquoque ommine iam nominatas pecies terre sicut superius legitur non defensaverint, | componat ad partem fidem servandi pena nomine suprascriptas pecies terre in duplum, sub estimacione in eisdem (x) vel in consimilibus | locis, sicut pro tempore melioratas fuerint aut valuerint, quia sic inter eos convenit. Et propter onorem episcopatu (y) domni Alkeri episcopi (z) nec ei liceat amo|do ullo tempore nolle quod voluit (aa), set quod ab eo hic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promisit cum sti|pulacione su(n)nixa. Unde due cartule commutacionis uno tenore (bb) scripte sunt. Hactum (cc) eadem civitate Bergamo.
(ST) Lazarus iudex a me facta subscripsi. + Vualpertus presbiter, missus ut supra subscripsi.
Signum # manu(m) suprascripti Adam, qui anc car(tu)l(am) commutacionis fieri rogavit.
Signum # manibus suprascriptorum Martini et Iohanni seu Pauli de vico Aciano, qui super ipsis rebus accesserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Martini et Laurencii deadem civitate Bergamo legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Lantefredi (dd) qui et Lanzo et Arifredi (ee), barba et nepus (ff), seu Martini de eadem civitate Bergamo testes.
(ST) Garibaldus notarius sacri palacii scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) A epi(scopa)t(u)s corretto da ep(iscopu)s
(b) A- nell'interlineo.
(c) Lacuna per circa 14 lettere.
(d) et aggiunto in un secondo tempo nello spazio residuo tra commutator(um) e de
(e) Lacuna per circa 12 lettere.
(f) m(en)sura(m) nell'interlineo.
(g) Lacuna per circa 16 lettere.
(h) sil- nell'interlineo.
(i) A epi(scopa)t(u)s corretto da ep(iscop)i come pare.
(j) A requis
(k) A- nell'interlineo.
(l) -c- corretta su altra lettera.
(m) et nell'interlineo.
(n) A- nell'interlineo.
(o) -pe nell'interlineo.
(p) et aggiunto in un secondo tempo nello spazio residuo tra communalia e de
(q) tote su rasura.
(r) La seconda -q- corretta da altra lettera.
(s) et nell'interlineo.
(t) Precede rasura di una lettera, forse c(on)
(u) Corretto da Lazarus mediante chiusura ad anello e ricalco di -u- e rasura di -s
(v) suorum - volue| su rasura.
(w) sibi aggiunto sotto il rigo, presso il margine sinistro. II rogatario aveva omesso verosimilmente tutta la formula e ha rimediato eradendo e riscrivendo la seconda metà della riga 23, inserendo la riga 24 nell'interlineo tra r. 23 e r. 25 e costringendo la parola sibi, che non aveva trovato posto, sotto l'inizio di r. 25.
(x) Segue locis eraso.
(y) Corretto da ep(iscop)i con l'aggiunta della sillaba -tu
(z) ep(iscop)i nell'interlineo.
(aa) -t aggiunta in un secondo tempo nello spazio residuo tra volui e set
(bb) La prima -e- corretta da i
(cc) -c- nell'interlineo.
(dd) Corretto da Lantefredus mediante rasura della seconda asta di -u- e di -s
(ee) Segue i dilavata.
(ff) Tra ne- e -pus una b erasa.

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis

Informazioni sul sito | Contatti