Lombardia Beni Culturali

Curia vescovile - Archivio capitolare

51

Cartula commutationis

[1019 (?)] ottobre, Bergamo.

Alcherio vescovo di Bergamo permuta con Atto prete figlio di Leone, da Bergamo, il quale agisce con il consenso del padre, una terra arativa spettante all'episcopato bergamasco e posta in località Seriate, ricevendo in cambio una terra campiva situata nella stessa località, in vocabolo in Orta.

Originale (A), 4318 (M VI).

Edizione: LUPO, II, col. 497s (excerptum).
Regesto: SAVIO, p. 46.

Pergamena in discreto stato di conservazione, ad eccezione di un guasto, che ha causato la perdita di quasi tutto il primo rigo, e di alcune macchie di umidità, le quali comunque non compromettono la lettura; la striscia di carta applicata lungo il margine sinistro della pergamena per fermarla agli anelli della cartella nella quale è custodita copre in alcuni punti la prima lettera del rigo; mm. 650x210.
Essendo caduto quasi per intero il primo rigo del documento, sono andati perduti gli elementi utili per la sua datazione, ad eccezione del mese (ottobre) e dell'indizione (terza); poiché Alcherio fu vescovo di Bergamo dal 1013 al 1022, la datazione del documento oscilla tra l'ottobre 1019 (considerando la possibilità di un'indizione anticipata) e l'ottobre 1020: si propende per il 1019 considerato il larghissimo uso dell'indizione anticipata a settembre nel territorio di Bergamo per la prima metà del secolo XI.
I confini delle terre permutate ed i nomi degli estimatori sono stati aggiunti dalla stessa mano in un secondo tempo.

(ST) In Christi nomine. [[...]] (a) hoctub(er), inditione terti[a] . | Comutatio bone fidei nossitur esse contractum ut vice emtionis obtineat f[irmita]tem [eo]demque [nex]u obliquan[t]| contradantes. Placuit itaque et bona convenit voluntate inter domnus Alherium umiles episcopus sancte B[erg]omensis Eclesie | nec non et inter Atone presbitero de ordine sancte Bergomensis Eclesie et filius Leoni de civitate Bergomo, per ipsius genitori [meo] consensum, ut |[i]n Dei nomine debeant dare sicut a presenti dedit in primis his ipse domnus Alherius episcopus eidem Atoni presbitero comutato|r[i] suo in causa comutationis nomine suo iure a presenti die abendum, id est petia de terra que est arva iuris ipsius (b) | episcopati sancte Bergomensis Eclesie, et est posita in vico et fundo Sariate; coeret ei: a mane m(ih)i reservo ad parte | eiusdem episcopati, a meridie de eredes quondam Arifredi, a sera via, a montes similiter de eredes quondam Arifredi; et est petia ipsa de ter|ra infra ipses coerenties illut tantum quod tibi comutare videor per iustam mensuram tabula legitimas vigin|ti et quattuor. Quidem ad vicem recepit ipse domnus Alherius episcopus ad partem eiusdem sui episcopati ab | eodem Atone presbiter (c) comutatore suo, similiter in causa comutationis (d) nomine (e), presenti die iuris (f) predicti sui | episcopati habendum, id est petia una de terra que est campo, iuris ipsius Atoni presbitero comutatori suo, et est po|sita petia ipsa de terra in eodem vico et fundo Sariade, locus ubi dicitur in Orta: coeret ei a mane Le|oni, a meridie Martini, a sera Nazarii, a montes Arsoni; et est per iustam mensu|ram tabulas legitimas quadraginta et sex. Quidem et ut ordo legis depossit (g) ad anc previdendam | comutationem hacceserunt super ipses peties terre ad previdendum et estimandum, id sunt Vualpertus presbiter de eadem | ordine sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam Adelberti de eadem civitate Bergamo et missus eidem domni (h) Alherii, | una cum tribus ominibus Deum timentes estimatoribus, corum nomina sunt Andreas filio (i) quondam Bene|tti et (j) Iohannes filio quondam Martini seu Leo filio quondam item Leoni, om|es de eodem vico Sariate. Quibus omnibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod me|[io]rata et ampliata causa reciperet ipse domnus Alherius episcopus ad partem ipsius sui episcopati ad eodem Atone | presbitero comutatore suo quam ei daret et hac comutatio inter eos legibus hac firmiter fieri posset. Has autem | peties terre superius dicte vel comutate cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et haccessionibus suorum in integrum |[i]psi comutatores sibi unus alteri in vice comutationis tradiderunt, fatiendum pars (k) parti die presenti quod ut su|[p]ra in comutatione cum heredibus et succesoribus suorum iure proprietario nomine quicquid voluerint, sine omni uni |[alte]rius (l) suorumque heredibus vel succesoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi comutatores sibi unus alteri cum |[h]eredibus et succesoribus suorum suprascriptes peties terre superius comutate omni tempore ab omni contradicentes homines de|fensare; unde penas inter se posuerunt, ut si quis ex ipsis aut heredes vel succesores (m) suorum se de hac comutatio|ne removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur, vel si ab unoquoque homine iam no|minates peties terre sicut superius legitur non defensaverint, tunc illa pars (n) que hoc non conservaverint componat ad par|tem fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum, sub estimatione in eisdem vel in consimilis loci sicut pro | tempore (o) meliorates fuerint aut valuerint, quia sic inter eos convenit. Unde duo comutationis (p) uno tinore | scripte sunt. Et nec eis liceat amodo ullo tempore nolle quod voluisemus, set quod ab eis hic semel | factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promiserunt cum stipulatione subnixa. Actum suprascripta | civitate Bergamo.
+ Ato presbiter a me facta subscripsi.
+ Vualpertus presbiter missus ut supra subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum (q) Andrei et Iohanni seu Leoni, qui eam estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Martini et Petri germanis legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Vuilielmi et Petri seu Iohanni testes.
(ST) Lanfrancus notarius sacri palatii scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) Lacuna per circa 57 lettere.
(b) i- corretta su e
(c) Tra Atone e presbiter una lettera dilavata.
(d) A comutatios
(e) Segue una lettera dilavata.
(f) iuris su rasura.
(g) La prima -s- nell'interlineo.
(h) A do(m)n
(i) -o corretta su u appena iniziata.
(j) Segue Ioh dilavato.
(k) A pras
(l) alteriu(s) su rasura.
(m) A succeres
(n) A pras
(o) -p- corretta su altra lettera.
(p) Così A: si sottintenda cartule
(q) s(upra)s(crip)tor(um) nell'interlineo.

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis

Informazioni sul sito | Contatti