Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Anni ab incarnatione domini nostri Iesu Christi milesimo sexagesimo quarto, septimo decimo kalendas ianuarii (a) inditione tertia. | Commutatio bone fidei noscitur esse contractus ut vice emtionis optineat firmitatem eodemque (b) nexu (c) oblicant contradantes. Pla|cuit itaque et bona convenit voluntatem inter domnum Attonem humilem episcopum sancte Bergamensis(d) nec non et inter Ambrosium qui vocatur Homodei filius quondam | Inselberti, de eadem civitate Bergamo, qui professus (e) est legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dedit in primis ipse domnus | Atto episcopus eidem Ambrosii comutatori suo in causa comutationis nomine suo iure presenti die abendum, id est petia una de terra ortiva iuris ipsius episcopati sancte Bergamensis Eclesie, et est posita infra eadem civitate Bergamo, locus ubi dicitur Post Curte: coeret ei a montes (f) Sancti Laurentii , a reliquis partibus via; | et est petia ipsa de terra per iustam mensuram tabulas legitimas duodecim et dimidia. Quidem ad vicem recepit ipse domnus Atto episcopus ad partem eiusdem sui | episcopati ab eodem Ambrosio commutatore, similiter in causa commutationis nomine presenti die abendum iuris predicti sui episcopati, id sunt peties septem | de terra, una vidata et sex (g) aratorie iuris ipsius Ambrosii comutatori suo, et sunt posite quinque ex eis in loco et fundo Turre qui dicitur Paldoni et una in loco et fundo Lari | anica. Prima petia de terra que est in predicto loco et fundo est ad locus ubi dicitur Ballio: coeret ei a mane et meridie vel montes Danieli presbiteri, a sera Sancti Vin | centii. Secunda petia de terra ibi prope: coeret ei a mane detinet Daniel presbiter, a meridie vel montes Sancti Vincentii . Tertia petia ibi non longe: coeret ei a mane |Liutefredi , a meridie Sancti Alexandri, a sera Danieli presbiteri , a montes Sancti Vincentii (h). Quarta ibi locum: coeret ei a mane et sera Sancti Vincentii, a meridie |Ottoni, a montes via. Quinta similiter ibi prope: coeret ei a mane via, a meridie Sancti Alexandri, a sera Sancti Vincentii, a montes Danieli presbiteri. Sesta que est | in predicto loco et fundo Larianica, locus ubi dicitur Valuso: coeret ei a mane Sancti Alexandri, a meridie de heredes quondam Iohanni, a sera Petri iudex, a montes |Bonoseniori; et sunt suprascriptes peties terre tote insimul per iustam mensuram tabulas legitimas centum quadraginta. Septima petia de terra que est vida|ta est foris in mons eiusdem civitatis, locus ubi dicitur Caltelli: coeret ei a mane via, a meridie Sancti Martini, a sera Sancti Alexandri, a montes fosato; et | est petia ipsa de terra vidata per iustam mensuram tabulas legitimas vigincti et novem. Quidem et ut (i) ordo legis deposcit ad hanc previdendam com|[m]utationem accesserunt super ipses peties terre ad previdendum et estimandum, id sunt Adelbertus (j) subdiaconus de eadem ordine sancte Bergamensis | et filius quondam Teudaldi, de loco Raudona et missus eidem domni Attoni episcopi, una cum tribus hominibus Deum timentes estimatoribus, quorum nomina | sunt Petrus et Iohannes seu item Iohannes, de eadem civitate, quibus hominibus rectum comparuit et ipsi estimatores (k) estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata | et ampliata causa (l) reciperet (m) ipse domnus Atto episcopus ad partem eiusdem sui (n) episcopati ab eodem Ambrosio commutatore suo quam ei daret et ac com|mutatio inter eos legibus hac firmiter fieri posset. Has autem peties terre superius dicte vel commutate cum superioribus et inferioribus seu cum finibus | et accessionibus suarum in integrum ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutationis (o) tradiderunt, fatiendum pars parti a die presenti quod ut supra in | commutatione dederunt cum heredibus et successoribus suorum iure proprietario nomine quiquit voluerint sine omni uni alterius suorumque heredibus vel succes|soribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi comutatores sibi unus alteri cum heredibus et successoribus suprascriptes peties terre superius commutate omni tempore | ab omni contradicentes omines defensare: unde pena inter se posuerunt ut si quis ex ipsis aut heredes vel succesores suorum se de ac commutatione remo|vere quesierint et non permanserit in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unoquoque homine iam nominates peties terre sicut superius legitur non defensa | verit ad invicem, tunc illa pars que hoc non conservaverit componat ad partem fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum sub estimatione | in eisdem vel in consimilis locis, sicut pro tempore meliorates fuerint aut valuerint, quia sic inter eos convenit (p); Unde due cartule commutationis uno | tenore scripte (q) sunt. Et si eidem domni Attoni episcopi propter honorem sacerdotii vel episcopati sui lex Romana aliquit impedit, nec | liceat eum amodo ullo tempore nolle quod voluit, sed quod ab eo hic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promi|sit, cum stipulatione subnixa. Actum suprascripta civitate Bergamo.
+ Adelbertus subdiaconus missus ut sup[ra] subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum (r) Ambrosii qui hanc painam commutationis fieri rogavit.
Signum # manibus suprascriptorum Petri et Iohanni seu item Iohanni qui super ipses peties terre acceserunt et esti|maverunt ut supra.
Signum # manibus Giselberti et Iohanni legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Alberti et Petri seu Beniamin(s) testes.
(ST) Lanfrancus notarius scripsi, post traditam com | plevi et dedi.

(a) k(a)l(endas) su rasura; ia- su rasura di fe; tra le due parole rasura per 2 lettere.
(b) -d- corretta da q
(c) -x- corretta dal primo tratto di u
(d) Così A, qui e altrove: si sottintenda Eclesie
(e) -s nell' interlineo.
(f) montes corretto da m(an)e, con -o- scritta su -e e rasura del segno abbreviativo soprastante il compendio.
(g) una - sex nell' interlineo, con s- corretta su altra lettera
(h) La penultima -i- corretta su altra lettera.
(i) Il primo tratto di u- corretto da altra lettera principiata, forse o
(j) estimandu(m) - Adel- su rasura.
(k) A estiestimatores
(l) A casa
(m) -t nell'interlineo.
(n) A ei(us) sui
(o) A coutationis
(p) A cvenit per omissione del segno abbreviativo.
(q) -t- corretta sull'asta discendente di altra lettera principiata.
(r) Così A.
(s) Così A.

Edizione a cura di Rita Cosma
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis