Lombardia Beni Culturali

Biblioteca Civica - Fondo pergamene

243

'Arnulfi Pergamensis episcopi pagina decreti'

1081 ottobre 19, [Bergamo].

Arnolfo vescovo di Bergamo, volendo provvedere a un'equa ripartizione tra le chiese di S. Vincenzo e S. Alessandro delle decime dell'episcopio provenienti dai beni in città e dalle domuscultae, già cedute alla canonica di S. Vincenzo dal suo predecessore Reginfredo, decreta che la parte di S. Vincenzo rilasci alla prepositura di S. Alessandro tutte le decime di Gavazolo, quelle di Borgo Canale già pertinenti alla stessa prepositura e quanto si riferisce all'antica investitura del vescovo Reginfredo in Longolasca e Taxaria, nonché all'uso comune di tutto il clero di S. Alessandro le decime di Roareto e un terzo di quelle di Polaresco; la parte di S. Alessandro, a sua volta, rilasci a quella di S. Vincenzo le restanti decime di tutti i terreni posseduti in Bergamo fin dal tempo del vescovo Reginfredo; in segno di riconoscenza i canonici si impegnano a nutrire annualmente in occasione della festa della S. Trinità dodici poveri e a pregare nella messa quotidiana per la salvezza del vescovo e dei suoi genitori; dopo la morte di lui il numero dei poveri nutriti verrà triplicato e nel giorno anniversario verrà fatta celebrazione comune a mattutino, messa e vespero.

Originale (A), 3174; Copia semplice del sec. XII (B), 231 (A XVII). A tergo, di mano del sec. XII: Visa fuit per probam a parte Beati Vincentii die lune .XV. intrante augusto | contra Agisium Roniam et Iohannem Yroldi et Albertum Riveroli; di altra mano del sec. XII; § Carta decimarum in (decimarum in nell'interlineo) | civitatis; di mano del secolo XII/XIII: Visa fuit per probam die octavo intrante septembre contro Obertum P[.....]; di altra mano dello stesso secolo: Visa fuit per probam die [...] (lacuna per 9 lettere) augusto contro Faustinum | et [....] Gui[...]di; di mano del sec. XIII: Visum est per probam die nono intrante augusto contro Albertum de | Castello et contro Teverolum de G[..]ta et Iohannem de [....], di mano del sec. XIV: Declaracio decime ecclesiarum Sanctorum Alexandri et Vincencii. | Et in saculo est ex(emplum) huius declaracionis in carta ab utraque parte | scripta. Sul verso di B, di mano del sec. XII: De questione decime inter episcopum et ecclesiam.
Edizione: LUPO, II, coll. 729-32; CELESTINO, Historia quadripartita di Bergamo, II, 2, pp. 276-78.
Regesto: RONCHETTI, pp. 202-04; SAVIO, p. 55; JARNUT, Bergamo, pp. 67-68, 145.
Cit: LUPO, II, p. 698; RONCHETTI, p. 191; JARNUT, Bergamo, pp. 67 nota 245, 69 nota 262, 197-98 nota 236, 214.

Pergamena con qualche lacerazione in corrispondenza delle antiche piegature, dove pure la membrana rimasta si presenta offuscata; mm. 430 x 420.
La disposizione delle sottoscrizioni in A lascia pensare che il suddiacono Odelrico, estensore del documento, si fosse proposto di far risultare incolonnate a sinistra quelle dei diaconi e dei suddiaconi (e forse dell'accolito e del ceroferario) e a destra quelle dell'arcidiacono e dei presbiteri: nella realizzazione pratica però i canonici hanno sottoscritto in maniera piuttosto caotica, sicché non è stato possibile rispecchiare nell'edizione il proposito iniziale.
Per la descrizione di B vedi Le pergamene degli archivi di Bergamo, I, doc. 186.

Dum Pergamęę (a) Sedis venerabilis antistes domno (b) videlicet Arnulfus in choro Sanctę Dei genitricis virginis Marię matris ęclesię(c) resideret, inter cetera suę pietatis offitia iustum duxit | causas suarum ęclesiarum (d), scilicet Sanctorum Vincentii et Alexandri diligenter inquirere, volens earum utilitatibus totis viribus deservire. Unde, plurima de his conferendo, perventum est | ad ordinationem Pergamensis et sui dominicultus (e) decimę, quam bonę (f) memorię Reginfredus episcopus Sancti Vincentii condonavit canonicę (g); quod Sancti Alexandri prepositus audiens conquerebatur quandam | partem de his domnicultus (h) decimis ad suum prepositatum pertinere. Prefatus igitur Arnulfus antistes nolens hęc ulterius (i) indiscussa vel dubia remanere omnia quę de his erant decreta vel | statuta diligenter inquirens et sapienter intuens secundum sibi divinitus datam sapientiam et prudentiam et secundum conscilium multorum clericorum, civium extraque urbem manentium (j)| sapientium et nobilium, communique demum consensu utrarumque partium (k)hoc deliberatisimum (l) determinavit edictum quod pars canonice Sancti Vincentii refutavit parti | prepositatus per pastoralem virgam omnem decimam de Gavazolo et quicquid (m) pertinet in Canale ad predictum prepositatum de decima; et si quid est de decima antiquę (n) vestu | arię in Longolasca (o) vel Taxaria iam investitę in prefati Reginfredi presulis tempore, et ad communem usum (p) totius cleri Sancti Alexandri omnem decimam de Roareto et terciam partem | de Polarisco; pars vero Sancti Alexandri, prepositus scilicet cum clero, refutavit per eandem pastoralem virgam parti Sancti Vincentii reliquam decimam (q) de omnibus territoriis | quę temporibus predicti Reginfredi ad opus eiusdem episcopi habebantur Pergami, id est et de his quę illius temporibus laborabantur vel quę ab hinc usque nunc laborantur seu quodammodo (r)| pro tempore laborabitur omni remota occasione omniumque hominum (s) semota (t) contraditione. Penam vero inter eos huiusmodi posuit ut pars quę hoc infringere temtaverit (u) tacita | permaneat, insuper componat .C. libras cocti argenti, medietatem predicto presuli et medietatem parti fidem servanti. Ut autem idem episcopus inviolabiliter sui sententiam confir | maret predecessoris suęque auctoritatem iudicationis, per hoc decretum et sui episcopii pastoralem baculum tali tenore sicut supra (v) legitur altari Sancti (w) Vincentii investituram tradidit nec non et cunctis eiusdem | Eclesię (x) clericis. Videntes itaque predicti offitiales eclesię (y) tanti patris pium effectum, promiserunt se omni annua et festiva sanctę Trinitatis die pro sua suique patris ac matris salute duodecim (z) pauperes | pascere et cottidianam orationem ad missam facere; post obitum quoque eius pauperes triplicare et annua die matutinas (aa), missam et vesperas communiter celebrare. Hanc igitur insuper | decreti paginam ad perpetuam firmitatem et memoriam observandam mihi (bb)Odelrico sublevite predictus pontifex componendam tradidit ipsamque suę inscriptione dextere insignivit.
Actum est hoc anno dominice incarnationis milesimo octogesimo (cc) primo, domno (dd) vero Arnulfi quarto et quartodecimo calendas (ee) novembris, indictione quarta (ff).
Arnulfus (gg) episcopus in hoc decreto omnia suprascripta confirmans a me facta subscripsi.
Reginfredus archidiaconus(hh) subscripsi. Celsus presbiter subscripsi. |Petrus diaconus interfui. Daibertus subdiaconus subscripsi. |Iohannes diaconus et primicerius subscripsi. Iohannes presbiter subscripsi (ii). |Ambrosius subdiaconus(jj) subscripsi et eram (kk). Iohannes subdiaconus(ll) subscripsi. |
Vuala, Ariprandus, Adelbertus, Otto, Lanfrancus, Iohannes, Matheus, Iohannes de Foro, Petrus, Alexander, Arlembaldus, Giselbertus, Adam, Odelricus et reliqui plures interfuerunt. |
Lanfrancus acolathus (mm) interfui. | Tozo ceroferarius interfui ac subscripsi.




(a) B P(er)gameę
(b) B do(m)nu(s) seguito da o erasa.
(c) B ęccl(esi)ę
(d) B eccl(esi)ar(um)
(e) Così A; B domicult(us)
(f) B bone
(g) B canonice
(h) B do(m)micult(us)
(i) B uterius
(j) In B segue rasura per una lettera.
(k) In B segue rasura per una lettera.
(l) B deliberatissimu(m)
(m) In A segue p erasa.
(n) In A la cediglia che esprime il dittongo anticipata sotto la -u-
(o) B Longolasta
(p) B ha -m su rasura.
(q) B reliquas decimas
(r) B q(uo)d amodo
(s) B ha -i- corretta da e.
(t) B ha se- su rasura.
(u) B temptaverit
(v) A ha supra nell'interlineo.
(w) A ha S(an)c(t)i nell'interlineo.
(x) B ecclesię
(y) B ecclesię
(z) A duoci(m)
(aa) In A la seconda -a- corretta da e.
(bb) B michi
(cc) A octosimo
(dd) Così A, B.
(ee) B kalendas
(ff) B ha indic(tione) quarta nel rigo soprastante presso il margine destro.
(gg) A e B hanno Arnulfus e la e- di episcopus in monogramma ispirato al Benevalete dei documenti pontifici.
(hh) A arhcidiacon(us)
(ii) B omette Iohannes presbiter subscripsi
(jj) B diac(onus)
(kk) B omette et eram
(ll) A subdian(us)
(mm) A presenta tra -h- e -u- rasura di altra lettera; B acolit(us).

Edizione a cura di Rita Cosma
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis

Informazioni sul sito | Contatti