Lombardia Beni Culturali

Curia vescovile - Archivio capitolare

205

Cartula comutationis

[ante 1098 aprile (?)], Bergamo.

Reginfredo arcidiacono [della canonica di S. Vincenzo della Chiesa di Bergamo], in nome della quale agisce, permuta con Giselberto [una terra campiva], per la quale quest'ultimo si impegna anche per i propri eredi a corrispondere un censo di sei denari d'argento, ricevendone in cambio un appezzamento di terra arativa in vocabolo Campo Marzio.

Originale (A), 4172 (M I). A tergo, di mano del sec. XII: Comutatio de terra in Campo Martio; di mano del sec. XIV: In Campo Martio.

Cit: JARNUT, Bergamo, pp. 193-194 nota 222.

Pergamena mutila della parte iniziale e in pessimo stato di conservazione per macchie di umidità, la quale ha provocato anche estese cadute della membrana; mm. 258 x 225/222.
Poiché la perdita della prima parte del documento ha eliminato ogni riferimento cronologico, la datazione può essere congetturata solo con argomenti interni. L'arcidiacono Reginfredo agisce quale rappresentante della canonica di S. Vincenzo della Chiesa di Bergamo tra il novembre 1082 (o 1081, essendo riferita l'indizione IV: documento n. 111) e l'aprile 1095 (documento n. 194); la circostanza che nel dicembre 1082 (documento n. 113) figurino il suddiacono Daiberto quale ricognitore per conto dello stesso Reginfredo, e due testimoni, Giovanni e Pietro, il primo di legge longobarda, il secondo di legge romana, presenti anche in questo documento, farebbe propendere per una data vicina a quest'ultima, ma alcune piccole e tuttavia significative differenze nelle sottoscrizioni, sicuramente autografe in entrambi i casi, sia di Reginfredo sia di Daiberto, potrebbero indurre a distanziare di qualche anno le due testimonianze. In base alla grafia e ai vezzi stilistici del notaio Lanfranco VII si potrebbe pensare a un periodo che può estendersi dal 1085 (v.n. 148, ultimo documento in cui la data topica risulta spaziata prolungando, come qui, i tratti orizzontali di alcune lettere) al 1088, anno cui risalgono i nn. 164 e 265 in cui la scrittura di Lanfranco è abbastanza simile a questa, ma proprio la notevole variabilità di atteggiamenti da lui messi in atto non permette di individuare una così precisa scansione cronologica al suo interno. Si è preferito pertanto, sia pure con un segno di dubbio, estendere il termine ad quem all'aprile 1098, allorché è ricordata negli atti del Concilio di Milano, la scomunica (non si sa però quando comminata) del vescovo di Bergamo Arnolfo perché fautore dell'imperatore Enrico IV e seguace dell'antipapa Wiberto: dal momento che Reginfredo aveva comprato da Arnolfo l'arcidiaconato (cfr. KEHR, Italia pontificia, VI, I, p. 358 n.2) è presumibile che con la caduta in disgrazia del suo vescovo egli abbia dovuto abbandonare il suo ufficio.
Lo Jarnut sembra identificare il Giselberto che è l'altro contraente del presente negozio con Giselberto chierico autore del documento n. 206, in quanto cita di seguito i due documenti con riferimento ai discendenti di Domenico di Gombito: ma non ci sono elementi per confermare tale identità.
Malgrado la forma soggettiva la sottoscrizione di Arnaldus iudex è di mano del rogatario.

[Quidem a]d (a) vicem [re]cepit ipse Reginfredus a[r]chi[diaconus][ad partem predicte ecclesie ab eodem][Gisleberto](b) | comutatore suo similiter in causa [comu]tationis nomine presenti die habendum [i]d est petia una [d]e t[erra]| aratoria iuris ipsius Gisleberti comutatoris sui, et iacet in loco qui dicitur Campo Martio; coeret ei: a mane Sancti A | lexandri, a meridie et sera illius Gisleberti, a montes comunalia; et est per mensuram iustam tabulas septuaginta | quinque. Quidem et u[t] ordo legis depossit ad hanc previdendam comutationem accessit super ipsas petias terre | ad previdendam et estimandam id est Daibertus subdiaconus de supradicta ecclesia, missus eiusdem Reginfredi | archidiaconi, una cum tribus aliis hominibus (c) Deum timentibus est[im]ator[ibus], quorum nomina sunt Oddo filius quondam |[In]gezoni, et Iohannes filius quondam Toperti, et item Iohannes filius quondam Aldeprandi, de supradicta civitate, quibus [omnibus]| rectum comparuit, et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod m[e]lioratam et amp[liatam]| rem acciperet ipse Reginfredus archidiaconus ad partem predicte ecclesie ab eodem Gisleberto comutato | re suo quam ei daret, et hec comutatio inter eos legibus ac firmiter fieri potest. Has autem petias terre | superius dictas vel comutatas cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus suarum in integrum | ipsi comutatores sibi unus alteri in vicem comutationes (d) tradiderunt, fatiendum pars parti a die presen |[ti quod ut] supra in comutatione dederunt cum heredibus vel successoribus suorum proprietario nomine quicquid | voluerint sine omni unius alterius suorumque heredibus vel successoribus contraditione. Et spoponderunt | se ipsi comutatores sibi unus alteri cum heredibus vel successoribus suorum suprascriptas petias terre superius dictas | vel comutatas omni tempore [a]b [o]nmi contradicente homine defensare; et si defendere non potuerint, | tunc inter se penam posuerunt ut si quis ex ipsis aut heredibus vel successoribus suorum se de [h]ac comutati | one removere quesierit et non permanserint in eis omnia qualiter supra legitur, tunc illa pars que | h[oc] non conservaverit componat parti fidem servanti penam nomine suprascriptas petias terre in duplum in eisdem vel | in consimilis locis, quia sic inter illos conventi Et si [ei]dem Regi[nfredo archidiaco]no lex Romana | aliquid im[pe]dit, nec liceat ei amodo ullo [tempore] nolle quod voluit, sed [quod a]b ips[o ic se]mel [fa]ctum | est inv[io]labiliter conservare promisit cum stipulatione subnixa. Unde due cartule [comutationis u]| no tenore scripte sunt. Actum suprascripta civitate Pergamo.
+ D[ai]bertus subdiaconus miss(u)s subscripsi. + Reginfredus archidiaconus.
[Signum # manus] suprascripti Gisleberti [qui] hanc cartulam comutationis fieri rogavit.
Signum ### manibus suprascriptorum Oddoni et Iohanni et item Iohanni estimatores qui super ipsas petias terre [acces]serunt et estimaverunt ut supra (e).
Signum ### manibus Nozoni et Adam seu Iohanni testes Langobardorum lege viventes.
Signum ## manibus Petri et Alberti itemque testes Romana lege viventes.
+ Arnaldus iudex interfui et rogatus subscripsi.
(ST) Lanfrancus notarius scripsi, post traditam complevi et dedi.
De supradicta petia de terra | campiva superius comutata | daturus est supradictus | Gislebertus cum suis heredibus fictum | argenti denarios sex (f).




(a) È impossibile calcolare quante righe manchino dall'inizio del documento.
(b) Lacuna integrata in base al confronto col formulario di questo rogatario negli altri documenti di permuta e a r. 10 di questo documento.
(c) h- nell'interlineo.
(d) Così A
(e) -ser(unt) - supra nell'interlineo sottostante presso il margine destro con -pra ulteriormente sottoscritto.
(f) De - sex aggiunto presso il margine destro in corrispondenza delle rr. 30-31 e inquadrato in un cartiglio.

Edizione a cura di Giuliana Ancidei
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis

Informazioni sul sito | Contatti