Lombardia Beni Culturali
67

Cartula commutationis

1040 giugno, Brescia.

Otta, badessa del monastero di S. Giulia detto Nuovo, di Brescia, dà a Regimberto diacono, Alberico e Domenico, abitanti a Nuvolera e a Nuvolento, di legge romana, sette appezzamenti di terra arabile e vitata siti a Nuvolera e Nuvolento, in località Balbina, ricevendo in cambio una sors massaricia, sita in vico Mancina e lavorata dal massario Bruno, e due appezzamenti, il primo di terra vitata, sito in loco Camporelle, di quaranta tavole, e il secondo di terra arabile, sito in loco Campora, di trenta tavole.

Originale, ASMi, MD, cart. 16, n. 291 [A]. Copia ottocentesca con A. Regesto Astezati, pp. 69, 634 (alla data 1040 giugno 2). Regesto Osio, p. 71. Altri regesti ottocenteschi, camicie cartacee di A. Nel verso, di mano del sec. XII: Com(utacio) de Nuvelaria; di mano di poco posteriore: Carta de Mancina et Ca(m)porella | et Ca(m)pora prope Nubelariam; altre annotazioni di epoca moderna, tra cui segnatura Astezati: L fil. 1 n. 17.

Trascrizione parziale: ODORICI, Storie Bresciane, VI, n. CIII, p. 9.
Cf. MENANT, Le monastère de S. Giulia, p. 121 (nota 20); ID., Campagnes, p. 658 (nota 328)

La pergamena presenta macchie di umidità diffuse e concentrate soprattutto lungo i margini laterali della metà superiore, dove si lamenta la caduta del supporto. Foro di filza al centro.

(SN) In nomine domni (a) Dei eterni. Anni ab incarnatjone domni nostri Iesu Christi mileximo quadrageximo, mens(e) iunius, inditjone octava. | Commutacio bone fidei nossitur esse contractum ut vicem emptjonis (b) obtinead firmitatem eodemque nesio oblicant contra[en]|tes (1). Placuit itaque bona convenit voluntatem inter domna Ota, abatisa de monesterio Sancti Iulii que dicitur Novo, nec|non inter nos Regimberto diacc(onus) et Alberico seo Dominico qui summus abitatoris in vico Nubelaria et in vico Nubelento, qui profesi [summus]| ex natjone nostra legem vivamus Romana, ut in Dei nomine debeant dare sicut a presenti dederunt vicisim sibi unus alteri in commu[ta]|tjonis nomine, in primis dedit ipsa domna Ota abatisa eidem (c) Regimberti diacc(ono) et Alberici seo Dominiconi in causa commutatjonis [n]omine, | id est pecies septem de terra aratories et vidata, iuris ipsius monesterio, quibus esse videtur in (d) s(upra)s(crip)to plebe Nubelento (e) et in [lo]|cus Nubelaria, locus Balbina. Prima pecia de terra aratoria est per mensur(a) iusta tabul(a)s centum; coeret ei: a mane via, a meridie fluvio |[R]odone. Secunda pecia de terra aratoria ibi prope, est per mensur(a) iusta tabul(a)s quinquaginta quinque, coeret ei: a mane rebus Sancti Michaeli, | a meridie fluvio Rodone. Tercia pecia de terra aratoria (f) in loco Armona, est per mensur(a)[iusta]| tabu|l(a)s traginta due; coeret ei: a mane Blanco, a meridie via. Quarta in loco s(upra)s(crip)to, loco Balbina, per mensura tabul(a)s quinquaginta; [coe]rit | ei: a mane tu emtore, a ser(a)Bunifredo. Quinta pecia in s(upra)s(crip)to loco Balbina, per mensur(a) iusta tabul(a)s sesaginta (g); coerit ei: a m[ane]| rebus Sancti Faustini, a meridie fluvio Rodone, a ser(a) rebus Sancti Faustini. Sesta pecia de tera aratoria in s(upra)s(crip)to loco Balbina, | per mensur(a) iusta tabul(a)s centum trex; coerit ei: a mane Atelberto, a montis via (h). Septimma pecia de terra vidata et aratoria, qui est constituta in s(upra)s(crip)to vico Nubela|ria, locus Subtegasia, est per mensur(a) iusta tabul(a)s quinquaginta sex; a mane via, a meridie Giselberto, a ser(a) tu em[ptor]; | est tutis insimul inter ca(m)pis et vineis per mensur(a) iusta tabul(a)s quattuorcenti quinquaginta et sex. Qui[dem]| ad vicem recepit ipsa domna Ota abatisa ad vos Regimberto diacc(ono) et Alberico seo Dominico similique causa comuta|tjonis nomine meliorata rex sicut lex abet (2), idest sorte una masaricia absente iuris de p(redic)t(i)s Regimberti (i) diacc(oni) et Albe|rici seo Dominiconi, qui est recta et laborata per Bruno masario, est predicta sorte in vico Mancina; et pecia una de terra vidata | et (j) aratoria. Prima pecia de terra vidata in loco Ca(m)porelle (k), per mensur(a) iusta tabul(a)s quadraginta; coeret ei: a mane rebus Sancti Marii, | a meridie heredes quondam Bonesomi, a ser(a)Amizo. Secunda pecia de terra aratoria, in loco Campora, est per mensur(a) iusta tabul(a)s triginta; | coerit ei: a mane Teuzo, a meridie s(upra)s(crip)to monesterio. Est s(upra)s(crip)ta sorte et pecia de terra vidata (l) per mensur(a) iusta tabul(a)s octu|aginta de terris arabilis et pratis seo montivis et buscaleis et pecia una de terra vidata et alia aratoria in fundus Nu[bela]|ria (m), locus Ricina (n), sunt supertotum iuges quattuor cum tabulis septuaginta. Has denique ia(m)dictis superius nominatis vel commutatis, una cum accesioni|bus et ingresoras (o) earum seo cum superioribus et inferioribus earum rerum qualiter superius l(egitur) inter se commutaverunt, finientes exinde | unus (p) quis de co receperunt, tam ipsis qua(m)que et subcesores vel heredes eorum s(upra)s(crip)to Regimberto diacc(ono) et Alberico seo Dominico, l(egaliter) a presenti die, propri|etario nomine, quiquit voluerit aut previderint, sine omni uni alterius contraditjone. Et spoponderunt se ipsis commutatoris tam ips(o)s qua(m)|que et subcesores vel heredes eorum commutatoris de co prax ac (q) terra commutatjonis nomine dederunt, inintegrum, ab omni omine defensare. Qui|dem et ut ordo legis depossit (3) et ad hanc previdendam commutatjonis acceserunt super ipsis rebus ad previdendam id est Ioh(anne)s notarius, miso dom|nani Otani abatisa, una simul cum viri et boni ommini estimatoris (r) q(ui) s(upra) ipsis rebus estimarent, it sunt Rozo et Anzulfo | decano seo Maginfredo de ia(m)dicto vico Nubelaria; quibus omnibus estimantibus cu(m)paruit eorum estimaverunt quod melio|rata rex reciperat ipsa domna Ota abatisa ab eorum Regimberti diacc(oni) et Alberici seo Dominiconi (s) qua(m) daret, pro ideo com|mutatjonis legibus fieri poterat. De quibus et pena inter se commutaverunt ex ipsis aut subcesores vel heredes eorum commuta|toris et de hanc commutatjonis nomine removere quexierint et non permanserint inne (t) omnia qual(iter) superius l(egitur), vel si ab unu(m)qua(m)|que ominem quis co dederunt, inintegrum, non defesaverint, conponat prax parti fidem servandi pen(a) duplis ipsis rebus sicut pro te(m)pore fu|erit (u) meliorates aut valuerit sub estimatjone in consimilis locis; et nec nobis qui supra Regimberto diacc(ono) et Alberico seo | Dominico licead ullo te(m)pore nole quod voluimus, set (v) quod ad nobis semel factum vel conscriptum est sub iuxiurandum invi|olabiliter conservare promittimus cum stipulatjone subnixa. Unde duo cartule commutatjonis scripte sunt. Acto tjv(ita)t(e)Brisia. Feliciter.
Signa (w) + manibus s(upra)s(crip)torum Alberici et Dominiconi qui hanc cartulam commutatjonis fieri rogaverunt ut supra (x).
(SN) Ego Ioh(an)n(e)s notarius qui supra ipsis rebus accesi et misus fuit ut supra.
+ Ego Regimberto diacc(onus) a me facta subscripsi.
Signa + manibus s(upra)s(crip)torum Rozoni et Anzulfi seo Maginfredi qui supra ipsis rebus acceserunt et esti|maverunt ut supra.
Signa + manibus Lanfranci et Regimberti seo Brisiani testes legem Romana viventes.
Signa + manibus Vitali et Petroni testes.
(SN) Ego Vuilielmo notarius sacri palacii rogatus scripsi, post tradita | complevit et dedit.


(a) A d(o)m(n)i, come pare, qui e in seguito.
(b) A e(mp)tj(oni)s.
(c) A eide.
(d) A i.
(e) -o corr. da e, come pare.
(f) Segue tercia pecia de tera aratoria erroneamente iterato e non annullato
(g) A sosaginta.
(h) coerit - via nell'interlineo, con segno d'inserzione.
(i) Segue et q ed altre lettere, forse quattro, cassate mediante spandimento volontario dell'inchiostro.
(j) -t corr. su altra lettera, come pare.
(k) -e corr. da a.
(l) Segue et aratoria depennato.
(m) Ricostruzione probabile: Nu- è corr. da altre lettere.
(n) locus Ricina nell'interlineo, in corrispondenza di sup(er)totu(m) iuges; Ricina: lettura dubbia; il tracciato delle lettere è compromesso da quello delle aste ascendenti di sup(er)totu(m) iuges.
(o) -g- e forse anche -r- corr. su lettere cassate mediante spandimento volontario dell'inchiostro; segue re, forse anticipazione erronea del successivo rerum, non annullato.
(p) Forse -nu- corr. su lettere cassate mediante spandimento volontario dell'inchiostro.
(q) -c corr. da t, anticipazione erronea dell'iniziale della parola successiva.
(r) A eststimatoris.
(s) Tra D- ed -o- lettera annullata mediante macchia d'inchiostro.
(t) Così A; si intenda in ea.
(u) Sotto -p- e f- tratti di penna senza apparente significato.
(v) A se.
(w) Si- è reso dal notaio, qui e nei casi seguenti, con un grafismo non dissimile da quello normalmente impiegato per indicare il 'signum manus'. Non si può escludere la lettura Si+gna.
(x) Segue, all'inizio del rigo successivo, Signa + manibus erroneamente anticipato ed eraso.

(1) Cf. Cod. Iust. 4.64.2
(2) AHIST. 16.
(3) AHIST. 16.

Edizione a cura di Irene Rapisarda, Gianmarco Cossandi
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti