Lombardia Beni Culturali
59

Cartula (pagina) pacti et transactionis

1138 maggio 19, Nuvolento.

Lanfranco preposito, Paolo arcidiacono, Oddone suddiacono e canonico della chiesa maggiore di Brescia, delegati dal vescovo Manfredo, dirimono le controversie tra Giovanni <de Burnado> , abate del monastero di S. Pietro in Monte, da una parte, e Martino, arciprete della pieve di S. Stefania di Nuvolento, dall'altra. L'abate di S. Pietro rinunzia in favore dell'arciprete a ogni diritto sul castrum dirutum <di Nuvolento> con il relativo fossato e sulla chiesa di S. Giovanni Battista in esso costruita nonché alle decime e al districtus di un appezzamento di terra arabile sito presso la stessa chiesa e alle decime di altro appezzamento in Lemecha. Dal canto suo l'arciprete di Nuvolento rinunzia in favore dell'abate a tutte le decime del territorio della sua pieve, alle decime di Serle, nonché alle cappelle di S. Nicola e di S. Andrea, site rispettivamente all'interno e all'esterno del castrum di Nuvolento, alla cappella di S. Maria sul monte di Serle, oltre che a tutti i diritti che aveva o avrebbe potuto rivendicare sugli homines di quest'ultima localitŕ, riservando alla pieve di Nuvolento il diritto battesimale e la possibilitŕ di erigere una chiesa sul predetto monte, ma lasciando piena libertŕ agli homines di Serle di far capo indifferentemente alla pieve o al monastero per la penitenza e la sepoltura; rinunzia infine a un appezzamento di terra vitata in localitŕ Arxana e a <l relativo fitto di> sette denari.

Originale, ASVat, FV, I, 2645 (SPM, 44) [A]. Secondo originale, ivi, 2644 (SPM, 43) [A']. Copia semplice incompleta del sec. XVIII, LUCHI, Codex Dipl. Brixiensis (BSMn, ms. Labus 84), cc. 48r-49v [C]. Copia semplice incompleta del sec. XVIII, LUCHI, Codex Dipl. Brixiensis (BMVe, ms. lat. V, 17), pp. 83-7 [D]. Copia semplice incompleta del sec. XVIII, LUCHI, Codex Dipl. Brixiensis (BCVr, ms. 1782), pp. 62-6 [E]. Copia semplice incompleta del sec. XIX, LUCHI, Codex Dipl. Brixiensis (BQBs, ms. O. VIII. 46.), c. 17r [D']. Regesto, ASVat, FV, II, Registro 95, cc. 1v-2r, alla data 1138 maggio 17 [R]. Nel verso di A, di mano coeva: C(arta) de [[......]]; di due mani del sec. XIV: Carta contracambii inter monasterium [Sancti] Petri [in] Monte ex una parte, et plebem de Nubolento ex altera, de iure [de] Nubolento et de Serlis; Carta [[........]] per[[.......]] plebe de Nebulento; altre annotazioni tarde, tra cui segnatura del sec. XVI: 5, 1138 17 maii (il millesimo č mutuato da annotazione di poco anteriore). Nel verso di A', di mano del sec. XIV, diversa dalle due nel verso di A: Nota quod hec sunt verba privilegii: in primis concescimus ei curtem et plebem de Nuvole[nto] et casa[m] inibi edificata[m,][[.....]] quod dicitur [[...........]] casis; altre annotazioni tarde, tra cui segnatura del sec. XVI: 9 (su rasura di 8), 1138 14 kalendas iunii. In R, al termine del dettato, segnatura: N° 5.

Trascrizione: GUERRINI, Il monastero, pp. 219-21, n. 9, da A'.
Cf. [LUCHI], Monumenta monasterii Leonensis, pp. XVII-XVIII; GUERRINI, Il monastero, p. 182; MENANT, Campagnes, pp. 135 (nota 372), 136 (nota 376), 454 (nota 209); SETTIA, Il territorio, pp. 16-8; CASTAGNETTI, Arimanni, pp. 206-7; FORZATTI GOLIA, Istituzioni, p. 399 (alla data 1036); ARCHETTI, Tempus vindemie, p. 255 (nota 81).

La pergamena di A presenta soltanto modeste rosicature e leggera consunzione lungo il margine destro. La pergamena di A' č logorata lungo le antiche piegature e denunzia un generale sbiadimento dell'inchiostro. In ambedue si osservano tracce di rigatura a secco. I forellini di cucitura presenti nella parte superiore di A' (due nell'angolo destro, due nell'angolo sinistro) non trovano corrispondenza nella pergamena di A. Mancando elementi interni che consentano di appurare quale sia il testimone destinato all'abate di S. Pietro in Monte, si č deciso di denominare con A la pergamena che ci č pervenuta in miglior stato di conservazione.
Le sottoscrizioni di A e di A' sono autografe.
A eccezione del regesto cinquecentesco, costruito su A, gli altri testimoni moderni della tradizione dipendono, seppure indirettamente, da A'.

(S) In nomine domini Dei eterni. Anno ab incarnatione eius millesimo centessimo trigesimo octavo, die iovis qui est quarto decimo kalendas iunii, indicione prima. Dum dom|nus Iohannes abas esset in ecclesia Sancte Stephanić coram Lanfranco, maioris Brixiensis ecclesie preposito, et Paulo archidiacono atque Oddone, predicte ecclesie Brixiensis (a) canonico, qui mandato | Magnfredi (b) episcopi (1) venerant ut audirent lites et controversias et auditis dirimerent, quas prenominatus abas monasterii Sancti Petri de Monte habebat cum Martino archipresbitero suisque fratribus predicte plebis Sancte Stepha|nić de loco Nuvulento (c); quibus autem auditis et cognitis, co(m)muni (d) consensu et voluntate utriusque partis (e), pacto transactionis (f) seu etiam (g) refutationis inter eos habito, decise et finite sunt. Quod pactum hoc ordine [inter]| eos processit ut in hac (h) sequenti declarabitur pagina. In primis quidem predictus abas, co(m)muni consensu et voluntate suorum fratrum, fecit finem et refutationem predicto Martino archipresbitero, nomine predicte plebis Sancte Stephanić (i), | nominative de ecclesia Sancti Iohannis Baptiste que est ibi prope predictam ecclesiam Sancte Stephanić et castro diruto in quo predicta Sancti Iohannis ecclesia est edificata, cum fosato ipsius castri, atque de decimis et districto unius petie de terra aratoria de | qua predicta plebs quartum de fructibus habebat, et est ipsa terra iuxsta (j) ipsam plebem; coeret ei: a mane et meridie et monte via, a sera predictum monasterium Sancti Petri, et de omni iure quod sibi pertinebat in ia(m)dicta terra aratoria, eo tamen salvo ut | homines qui dant quartum ia(m)dicte plebi ab ipsa plebe eiusque offitialibus vi non expellantur, si predictum quartum dare voluerint, atque de decimis unius petie de terra que est in Lemecha, una cum accessionibus et ingresibus earum seu (k) cum superio|ribus et inferioribus suis (l) qualiter superius leg(itur), inintegrum. Eo vero ordine ia(m)dictus abas fecit predictam refutationem et finem de suprascriptis causis (m) et de omnibus actionibus (n) et querimoniis (o) quas tunc t(em)poris contra predictam plebem eiusque offitiales (p) intendere poterat, ita ut | omni t(em)pore ipse abas suique successores, qui ibi pro t(em)pore fuerint, taciti et contenti de omnibus suprascriptis causis (q) contra predictam plebem eiusque offitiales (r), qui ibi pro t(em)pore fuerint (s), permaneant. Sin autem taciti et contenti de prenominatis causis et accionibus (t) omni t(em)pore (u) non per|manserint aut aliquo modo predictam plebem inquietaverint, tunc predictus abas se suosque (v) successores (w) per stipulationem obligavit (x) penam viginti librarum denariorum bonorum Mediolanensium ia(m)dicte plebi eiusque offitialibus (y) solvere, et post | penam solutam maneat predicta transactio et refutatio firma et valida ut supra. Ob suprascriptam (z) autem transactionem et finem (aa) supradictus Martinus, archipresbiter ia(m)dicte plebis Sancte Stephanić (bb), comuni consensu et voluntate (cc) suorum | fratrum, fecit finem et refutationem prenominato abati monasterii Sancti Petri de Monte nominative de omnibus decimis quas ipse abas habet et tenet vel per eum tenentur in loco et plebe Nuvulento (dd), et de omnibus decimis de loco Serle atque de tribus capellis, | una quarum est in castro Nuvulento et est consecrata ad honorem sancti Nicolai; secunda est ibi prope extra castrum et est consecrata (ee) ad honorem sancti Andree; tertia vero est in monte Serle et est consecrata ad honorem sancte Marić, et de omni iure et ratione quod ipse | archipresbiter, occasione predicte plebis, habebat seu etiam habere (ff) potterat (gg) in hominibus de Serle (hh) et in toto (ii) monte qui vocatur Serle (jj), videlicet dicendo se ibi in ia(m)dicto monte posse ecclesiam edificare vel aliquid aliud ibi habere debere, excepto eo quod ipse archipresbiter suique | successores (kk) qui ibi pro t(em)pore fuerint i(n) perpetuum habeant baptismum de ipsis hominibus de Serle, sicut modo habent vel sunt consueti habere, et operas quas (ll) ipsi predicte plebi consueti sunt facere. Sin vero predicti homines ad ipsam plebem venire voluerint, ut p[eni]|tentiam et sepulturam ibi recipiant, venire debent sine contradictione ipsius abatis suorumque successorum. E converso si ipsi homines (mm) ad predictum monasterium venire voluerint, ut a monasterio vel a monasterii (nn) sacerdote penitentiam et sepulturam accipiant, | venire debent sine contradictione predicti archipresbiteri suorumque successorum. His autem causis sic spetialiter exceptis (oo), nichil amplius iuris predictus archipresbiter suique successores, occasione predicte plebis (pp), in predicto habeant (qq) monte, salva tamen proprietate, si quam habent (rr). Preterea fecit finem | et refutationem de petia una de terra vidata, que est in loco Arxana, et de septem denariis quos ipse archipresbiter habet (ss) in predicto loco Arxana, atque de omnibus accionibus et querimoniis quas ipse habebat contra predictum monasterium, inintegrum. Eo vero ordine predictus archi|presbiter fecit predictam refutationem et finem de omnibus suprascriptis causis et accionibus (tt) ita ut omni t(em)pore ipse archipresbiter suique successores, qui ibi pro t(em)pore fuerint, taciti et contenti de predictis causis contra predictum monasterium eiusque offitiales, qui ibi pro t(em)pore fuerint, permaneant; | sin autem, taciti et contenti de omnibus suprascriptis causis (uu), exceptis (vv) illis que spetialiter superius excepte sunt (ww), omni t(em)pore non permanserint aut aliquo modo ipsum monasterium inquietaverint, tunc predictus archipresbiter per stipulationem (xx) se suosque obligavit successores penam vigin|ti librarum denariorum Mediolanensium bonorum (yy) ia(m)dicto monasterio eiusque offitialibus solvere, et post penam solutam predicta transactio et refutatio firma validaque (zz) ut (aaa) supra permaneat. Actum est hoc in predicta ecclesia Sancte Stephanić ut supra. | Ibi fuere Rainaldus, Oddo, Teutaldus, Iohannes, Gerardus, Berinzo de Marguzo, Magnfredus de Pospenzo, Gezo, Gerardus de Nuvolaria, Lanfrancus Testa(r)ius (bbb) et alii quamplures. Ego Lanrcus (ccc) prepositus s(ub)s(cribo).
Ego Paulus arch(idiaconus) s(ub)s(cribo). + Ego Arnulfus maioris ecclesie presbiter subscripsi.
Ego Ioh(anne)s abbas susscripo et c(on)firmo.
+ Ego qui supra (ddd) Ma(n)fredus episcopus confirmo et subscribo.
+ Ego Oddo subdiaconus maioris ecclesie s(ub)s(cribo).
+ (eee) Ego Martinus archipresbiter subscribo. Ego (fff) Ioh(anne)s presbiter subscribo (ggg).
(S) Ego Gerardus legisperitus rogatu predictarum partium hanc cartulam et aliam huic consimilem scripsi et suscripsi et interfui.


(a) A' Brixie(n)sis eccl(esi)e.
(b) A' Ma(n)gnfredi.
(c) A' Nuvle(n)to.
(d) A' comuni qui e avanti.
(e) In A segue partis iterato, di cui parti- č cassato mediante sottolineatura e -s č inserita nella p- di pacto mediante rasura della parte superiore.
(f) A' transatio(n)is; in A segue i(n)t(er) eo depennato.
(g) In A et(iam), con et (nota tironiana), č nel sopralineo.
(h) A' ac.
(i) In A' Stephanić č nell'interlineo.
(j) In A' -x- č nel sopralineo.
(k) In A' -e- č nel sopralineo.
(l) In A' suis č nel sopralineo.
(m) In A' causis č nell'interlineo.
(n) A' accio(n)ib(us).
(o) In A' et (nota tironiana) q(ue)rimoniis č nell'interlineo.
(p) In A' ei(us)q(ue) offitiales č nell'interlineo.
(q) A' d(e) p(re)dictis causis.
(r) A' ofitiales.
(s) In A' segue rasura di una lettera.
(t) In A segue rasura dell'estensione di tre lettere; A' om. et (nota tironiana) accio(n)ib(us).
(u) In A' segue, all'inizio del rigo successivo, rasura di una lettera.
(v) A' et (nota tironiana) suos qui e nel caso seguente.
(w) In A' successo(r)es č nell'interlineo.
(x) A' obligavit p(er) stipulatione(m).
(y) In A' ei(us)q(ue) offitialib(us) č nell'interlineo.
(z) In A sup(r)asc(r)ipta(m) č su rasura.
(aa) A' fene(m) con i nel sopralineo, in corrispondenza della prima e espunta.
(bb) A' Stephanie.
(cc) In A' precede rasura di una lettera.
(dd) A' Nuvole(n)to qui e nel caso seguente.
(ee) In A -e- č corr. da t.
(ff) In A' h- č corr. da altra lettera.
(gg) A' pot(er)at.
(hh) A' Serele qui e in seguito.
(ii) In A' -to č nel sopralineo.
(jj) A' Serele con la seconda e nel sopralineo.
(kk) A' succesores.
(ll) In A' q(u)as č nell'interlineo.
(mm) A' om. ho(m)i(n)es.
(nn) In A i finale č vergata su alone causato dallo spandimento dell'inchiostro di o.
(oo) In A' -ce- č nel sopralineo.
(pp) A' om. occasione p(re)dicte plebis
(qq) In A' h- č su rasura.
(rr) In AA' salva - h(abe)nt č nell'interlineo.
(ss) In A h- č nel sopralineo.
(tt) A' aggiunge et (nota tironiana) q(ue)rimoniis nell'interlineo.
(uu) In A causis č nell'interlineo.
(vv) In A -x- č nel sopralineo.
(ww) A' excepte s(un)t sup(er)i(us).
(xx) A' stipulatipulatio(n)e(m).
(yy) A' bonor(um) Mediolane(n)siu(m).
(zz) A' et (nota tironiana) valida.
(aaa) In A precede us espunto e depennato.
(bbb) A' et (nota tironiana qui e in seguito) Oddo atq(ue) Teutald(us) et Ioh(ann)es, Gerard(us) et Berinzo d(e) Marguzo et Magnfredus d(e) P(os)pe(n)zo et Gezo et Gerard(us) d(e) Nu/vola(r)ia et La(n)fra(n)c(us) Testa(r)ius.
(ccc) Cosě AA'; in A' precede segno di croce.
(ddd) A' om. q(ui) supra.
(eee) A' om. il segno di croce.
(fff) In A' -o č nel sopralineo.
(ggg) In A' l'ordine delle sottoscrizioni autografe č il seguente: Lanrcus, Paulus, Ioh(anne)s, Arnulfus, Oddo, Manfredus, Martinus, Ioh(anne)s.

(1) Manfredo vescovo di Brescia dal 1134 al 1153: SAVIO, Brescia, pp. 226-9; cf. anche GAMS, p. 780.

Edizione a cura di Ezio Barbieri ed Ettore Cau
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti