Lombardia Beni Culturali
1

Praeceptum Caroli regis

781 marzo 15, Parma.

Carlo, re dei Franchi e dei Longobardi, su richiesta di Vitale, vescovo di Comacchio, che lamenta ingiuste ed eccessive imposizioni a carico dei Comacchiesi presso diversi porti del regno, in particolare presso Mantova, dopo aver svolto attraverso i suoi messi un'indagine, stabilisce che la tassa da pagare sul trasporto delle merci dovrà essere calcolato secondo il moggio di trenta libbre, pari a quello che i Comacchiesi ricevevano dai sudditi del regno; definisce inoltre i termini da osservare per le controversie giudiziarie tra i Comacchiesi e i sudditi.

Copia autentica inizio sec. XIII, BSCr, LC, Codice Sicardo, p. 1, n. 1 [B]. Regesto sec. XVIII, Bonafossa, p. 3 (con data 787). Copia sec. XIX, Cereda, sc. 1, sec. VIII, n. 5 (due esemplari, con data 787). Regesto sec. XIX, Ferragni, n. 3 (con data 780-787).
B è così autenticata: (SN) Ego Iohannes sacri palacii notarius suprascripti exemplar exempli vidi et hic subscripsi. (SN) Ego Gyrardus notarius huius exempli exemplar vidi et sententia non mutata rogatus hoc scripsi et subscripsi.
Nel margine esterno, di mano del sec. XVII: A ripetuto.

Edizione: Muratori, Antiquitates, II, col. 23 (con data 787); Zaccaria, p. III; Cod. dipl. Lang., col. 117, n. LXII (con data 787); MGH, DDKaroli Magni, p. 182, n. 132; Falconi, I, p. 17, n. 5.
Regesto: Robolotti, Delle pergamene, p. 40 (con data 787); Robolotti, p. 1, n. 2 (con data 780-787); Astegiano, I, p. 26, n. 8; Regesta Imperii, I, 1, p. 98, n. 235 (226).

Il titolo che precede il documento e il capolettera sono in inchiostro rosso.

Constitutio Karoli de censu portorum constituto per regem Liuthprandum
KAROLUS GRATIA DEI REX FRANCORUM ET LONGOBARDORUM | ac patricius Romanorum omnibus episcopis, abbatibus, docibus (a), comitibus, actionariis vel | reliquis fidelibus nostris et presentibus quam et futuris. Compertum sit, qualiter vir venera|bilis Vitalis episcopus Comaclensis seu et ceteri homines, fideles nostri, Comaclo civitate | commanentes, regni nostri (b) suggesserunt eo quod per portora (c) nostra infra regnum a Deo nobis con|cessum et (d) datum Italie, in tali tenore sicut per anteriores reges antecessoribus nostris ne|gotiaverant (e), minime habuissent licentiam negociandi, quia dixerant inlicitas occa|siones vel violentias multas per homines nostri passi fuissent et ad Mantuam civitatem quamque | per reliqua loca et ut maiorem modium de ipsis exactare recinsint (f) quam illis | sueti fuissent dare, id est per libras quadraginta quinque. Nos vero audi|entes eorum altercationibus (g) pertractavimus (h), qualiter missis nostris per portorum (i) nos mit|tere deberemus, ut in omnibus veritatem nobis exinde indicare debent, sicut visi sunt fecisse a | veteribus, autem missi nostri omnia quomodo aut qualiter temporibus antecessorum nostrorum Liutprandi vel | ceteris consuetudinem habuerant nobis id ipsum significasse (1). Unde cognovimus veritatem et quod | homines nostri Mantuensis de suprascripto modio sicut consuetudinem ipsi Comaclensis habue|rant dandi, ita sicut fuit veritas dixerant. Tamen nos (j) pro mercedis nostre augmento conces|simus eis in elimosinam videlicet nostram, ut in tali tenore ipsum modium | dare deberent, sicut et illi a nostris hominibus accipiebant et nullatenus maiorem, | id est per libras triginta. Et hoc nos visi sumus una cum ipsis Comaclensis in|stituisse, ut quandocumque homines nostri eis iustitiam habuerint querendum, ut placi|tum ab eis institutum super noctes viginti una aut per quatuordecim vel, quod minus | esse (k), super septem eorum, ut diximus, iustitiam secundum legem accipere debeant. Et si ali|ter fuerit, tunc precipimus ut licentiam habeant prefati Comaclensis pigneran|di quod iustitiam pleniter secundum legem accipiant. Propterea hanc preceptionem nostram | conscribere iussimus per quam omnino (l) iubemus, ut nullus quislibet ex fidelibus nostris | seu de iudiciaria potestate prefatos Comaclenses de causis superioribus infertis | inquietare aut calompniam (m) generare quoque tempore presumant, set, ut diximus, | ubicumque infra regnum nostrum Italie negotiandum advenerint, quod superius intimavimus, | absque cuiuslibet impedimentum licentiam habeant negotiandi et a nemini violen|tiam nec inquietudinem habere non debeant, set in omnibus conservati sicut superius | scripsimus esse debeant. Et ut hec preceptio nostris futurisque (n) temporibus inviolabilis | valeat perdurare, de anulo nostro subter sigillari precipimus.
Data idus marcias anno tercio decimo et septimo regni nostri. Actum Parma, in Dei nomine, feliciter.


(a) Così B, per ducibus
(b) Così B, che probabilmente omette clementie, come suggerito nell'edizione MGH cit.
(c) -to- su rasura, come pare.
(d) et in sopralinea.
(e) B negotiavertant con espunzione di -t- superflua.
(f) Così B, forse per recensuissent, come suggerito nell'edizione MGH cit.
(g) -c- corretta da -g-
(h) La prima -t- in sopralinea.
(i) Così B.
(j) nos in sopralinea.
(k) Così B, forse per esset, come suggerito nell'edizione MGH cit.
(l) omnino corretta da altra parola, pare omnimodo
(m) Segno di abbreviazione superfluo, come pare, su -n-
(n) Corretto da fueritque con -tu- in sopralinea a correzione di -e- e -s-, anch'essa in sopralinea, a correzione di -t-

(1) Cf. constitutio di Liutprando datata 10 maggio 715 o 730, di cui al n. 2 del Codice Sicardo.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti