Lombardia Beni Culturali
90

Cartula commutationis

965 settembre 5, Cremona.

Liutprando, vescovo di Cremona, dà a Papio Negro, figlio del defunto Bertaro, di legge romana, un sedime con case e la terza parte di due cappelle con pertinenze intitolate ai SS. Frontoniano e Alessandro, site presso il fiume Po, in loco et fundo Bergomasco, in iuditiaria Ticinensi, che misurano complessivamente due iugeri, dieci pertiche e quattordici tavole; ventisei iugeri di terra aratoria; prati per l'estensione di due iugeri, sette pertiche e venti tavole; uno iugero di terra a pascolo e selve per sei iugeri. Riceve in cambio, nel territorio di Angilo (Mezzago, Mi?), circoscrizione giudiziaria di Milano, un sedime e due parti di una cappella intitolata a S. Nazzaro, che misurano quarantasette tavole; trentanove appezzamenti di terra, parte aratoria e parte a pascolo, e una selva per la misura complessiva di trentacinque iugeri, dieci pertiche e dieci tavole; dieci appezzamenti a prato per l'estensione di quattro iugeri, una pertica e dieci tavole; tre boschi che misurano nell'insieme trenta iugeri; un mulino sul fiume Molgora e una peschiera nell'Adda. I beni oggetto della permuta sono estimati da Benedetto qui et Bezo, Regenzo e Magno qui et Riferio, accompagnati da Lupo, diacono della Chiesa cremonese e messo del vescovo.

Copia autentica inizio sec. XIII, BSCr, LC, Codice Sicardo, p. 110, n. 89 [B]. Copia sec. XIX, Cereda, sc. 1, sec. X, n. 39 (con data 968).
B è così autenticata: (SN) Ego Gyrardus notarius huius exemplar vidi et hoc scripsi et subscripsi.
Nel margine esterno, di mano del sec. XVII: BB.

Edizione: Cod. dipl. Lang., col. 1235 (con data 968 settembre 5); Falconi, I, p. 169, n. 65.
Regesto: Robolotti, Pergamene, p. 44 (con data 968 settembre 5); Robolotti, p. 7, n. 47 (con data 968 settembre 5); Astegiano, I, p. 34, n. 29; Savio, p. 31 (con data 968).

L'identificazione del locus et fundus Bergamasci con Bergamasco, in provincia di Alessandria, già proposta da Settia (Settia, Castelli, indice sub voce), presenta dei problemi: Bergamasco infatti non si trova, come scritto nel documento, sul fiume Po e la chiesa del luogo non è dedicata ai SS. Frontiniano e Alessandro, ma a S. Pietro, nè sembrano esservi altri luoghi ecclesiastici con tale dedicazione. Per Angilum invece non è proposta da Settia alcuna indentificazione, ma è probabile che il notaio redattore di B abbia trascritto male il toponimo e sembra possibile identificare tale località con Mezzago, anticamente denominato Amezagum, ma anche Ameglaum (cf. documento datato 873 dicembre 3, edito in Cod. dipl. Lang., col. 432, n. CCLVI), situato, in accordo con i dati topografici forniti dal documento, in territorio milanese, non lontano dai fiumi Molgora e Adda.
Il titolo che precede il documento è in inchiostro rosso.

Il documento è molto scorretto.

Acquisititio (così) Sancti Naçarii in plebatu Arciaci
In nomine domini Dei et salvatoris nostri Yesu Christi. Otto gratia Dei imperator augustus et item Otto fi|lius eius sex (a), anno imperii et regni eorum Deo propitio hic in Italia quarto, quinto die | mensis septe(m)ber, inditione octavo. Commutatio bone fidei noscitur esse contractum, ut | vicem emptionis obtineat firmitatem eodemque nexu obliget contrahentes (1). Placu|it itaque et bona convenit voluntate inter do(m)nus Liuprandus, episcopus Sancte Cremonensis Ecclesie, nec | non et Papius Negri, filius condam Bertari, qui profitebatur ex natione sua lege vivere Romana, | ut in Dei nomine debeat dare, sicut a presenti dederunt ac tradiderunt, vicissim sibi unus alteri com|mutationis nomine. In primis dedit ipse do(m)nus Liuprandus episcopus eidem Papii causa com|mutationis (b), id sunt sedimen cum casis superhabente simul cum tertia portione de capellas | duas cum areas suarum, quod s(unt) edificatas in honore Sanctorum Frontoniani et Alexan|dri, cum tertia portione de rebus ad ipsas duas portiones de ipsas capellas pertinentibus et | ex omnibus rebus illis iuris ipsius episcopii Sancte Cremonensis Ecclesie, quibus esse videntur super fluvio | Padi, in loco et fundo Bergomasco, iuditiaria Ticinens(i), tam prope et non multum longe | da ipso castro Bergomasco reiacentes atque prope et non multum longe da fluvio -- | et est (c) ipse sedimen simul cum eadem tertia portione de eisdem capellis cum areis suarum seu | vites simulque cum areis suarum insimul per mensuram iustam iugies duas et perticas iu|giales decem et tabulas quattuordecim; de terris arabilis sunt per mensuram iustam iugies | viginti sex; de pratis sunt iugies duas et perticas iugiales septem et tabulas vigin|ti; de gerbis sunt iuge una; de silvis cum areis suarum sunt iugies sex. Quidem et ad (d) | vicem recepit ipse domnus Liuprandus episcopus, a parte ipsius episcopii, ab eundem Papi(us) meliorata | res, sicut lex (2) habet, id e(st) sedimen unum cum casis superhabente atque et duas portiones | de capella una cum area sua, que est edificata in honore Sancti Nazarii, simul cum petiis | (p. 111) triginta novem de terra arabile et gerbis atque petias decem de pratis simul et petias | quattuor de silvis cum areis suarum una simul cum molendinum unum in fluvio | Murlao et piscaria una in fluvio Addua et omnia iuris ipsius Papii, quibus esse viden|tur in loco et fundo ubi Angilo dicitur, iuditiaria Mediolanens(i). Et sunt ipse cas(is) et rebus | per mensuram iustam de sedim(ine) simul cum eisdem duabus portionibus de eadem capella insimul | tabule quadraginta septem. Prima petia de terra, ubi antea castrum fuit et ia(m) dictum | molendinum nunc esse videtur una cum canpello insimul tenente, est iuge una et | perticas iugiales septem seu tabulas sex. Canpo ibi tenente cum ia(m) dicto molen|dino est pertice iugiales decem. Buscalea cum area sua ibi tenente cum suprascripta terra | est iuge una. Primo gerbo et Ponte Carale, da mane ia(m) dictus fluvius Murlao, | a monte via, est iuges duas et perticas tres. Secunda petia de terra a Casa Regia, a mane | Dominici, a monte via, est pertice due et tabule seddecim. Tertia petia, ibi a Casa Regia, | a mane Dominici et Petri, a meridie Sancti Martini, est iuge una et pertice novem. Secunda petia | de gerbo, dicitur subtus Valli, a meridie Sancti Martini, a sera Sancti Columbani, est pertice quinque et tabule decem. Quarta petia fuit castello dicitur Lagusiolo, est per mensura c(um) cesa et fos|satos insimul iuge una, pertice decem, tabule duodecim. Quinta petia est ibi prope, | a monte Landulfi, a meridie Sancti Martini, tabule triginta. Sesta petia dicitur a Salice An|tolini, a mane Valle, a meridie Sancti Martini, est tabule octuaginta una. Septima | petia dicitur a Flumexello, a duabus partibus vias, pertic(e) quattuor, tabule quattuordecim. | Octava petia dicitur a Prato Sanbugo, a mane via, a meridie Sancti Columbani, est pertice due. | Nona petia dicitur in Curti, a mane Landulfi, a sera et a monte via, est iuge (e) pertica una, | tabule duodecim. Decima petia dicitur Cereto Landoni, a sera Iohanni Bagoda, a mane | Landulfi, est pertice quattuor. Undecima dicitur a Bocedo, a mane Ariverti, a meridie Lan|dulfi, est pertice tres, tabule duodecim. Duodecima petia ibique, a mane Sancti Columba|ni, a monte Sancti Petri, est pertice octo. Tertia decima dicitur ibi in Bocedo, a sera Ariverti, a mane | Landulfi, est pertice tres, tabule quattuor. Quarta decima ibique, a sera Sancti Petri, est per|tice tres, tabule octo. Quinta decima, ibi in Bocedo, a mane et a sera vias, est pertice vi|ginti due. Sexta decima petia ad Casa Sucisa, a mane via, est pertice quinque. Sep|tima decima dicitur a Puteo Pagano, a meridie Petri Bertani, a monte item Petri calegarii, est | pertice tres. Octava decima ibique, a sera Benedicti, a meridie Arverti, est pertice undecim. | Nona decima cum silva se tenente dicitur Susiadica, est insimul iuges sex, a mane Teo|taldi. Secunda petia de silva ibique, t(antu)m via inter medium, est pertice undecim. Vigesi|ma petia de terra dicitur in Valle Tetoloni, a meridie via, est pertice quattuor. Vigesima prima | dicitur a Cerro Landoni, est iuge una, a meridie predicto Petri Bertani. Vigesima secunda dicitur a Prato | Sanbugo, a meridie suprascripto Petri, est pertice quattuor. Vigesima tertia ibique est pertice due. Vig(esima)| quarta dicitur a Mandria, a mane via, a monte Iohanni, est pertice quattuor. Vigesima quinta ibique, tantum via inter medium, est pertice undecim, buscaliolo qui fuit sedimen, a mane Nazarii, | a monte Landulfi, est pertice due, tabule sedecim. Vigesima sesta dicitur in Clusura, a | meridie via, a sera Petri, est tabule triginta sex. Vigesima septima dicitur a Via da Pasquale, | a duabus partibus via, est pertice tres. Vigesima octava dicitur Ad Ulmum, a monte via, a | (p. 112) meridie Sancti Columbani, est pertice septem, tabule viginti una. Vigesima nona fuit viniale, | a mane via, a monte Sancti Columbani, est tabule sexaginta sex. Trigesima petia dicitur Ab Su|nieto, ab una parte via, est tabule triginta quattuor. Trigesima prima ibique, a sera via, a | mane suprascriptus fluvius Murlao, est pertice quattuor, tabule duodecim. Trigesima secunda dicitur Aquadorio, a | mane Petri, a meridie Sancte Marie, est pertice tres. Trigesima tertia in Campora, a mane via, a monte Pe|tri Bertani, est iuge una, pertice quattuor, tabule sedecim. Trigesima quarta, ibique, a sera via, a | mane fluvius Murlao, est pertice due, tabule decem et octo. Trigesima quinta dicitur in Campora, a sera | suprascripti Petri, est tabule quadraginta due. Trigesima sexta ibique, ab una parte via, ab alia |Valle, est pertice due. Trigesima septima dicitur Abareto, a sera Landulfi, a monte via, est perti|ce due, tabule novem. Trigesima octava dicitur Altaro, ab una parte ramus de Addua, ab ali|a communalia, est iuges quattuor. Trigesima nona est roncus, nominatur Roncus Leoni Piscator, a | sera fluvius Addua, est pertice decem. Quod in summa sunt iuges triginta quinque, pertice decem, tabule | decem. Prima petia de prato qui dicitur in Prato Scornudo, a mane Teuzoni, est tabule triginta. | Secunda petia ibique, a mane et a sera Landulfi, est tabule triginta sex. Tertia petia, ibi in |Scornudo, a meridie Sancti Vidi, a sera Dominici et Landulfi, est cum incisa iuge una et pertice sex. | Quarta petia ibique, a meridie Sancti Columbani, a monte Petri, est pertice due, tabule duodecim. | Quinta ibique, a mane Sancti Columbani, est tabule sexaginta. Sexta dicitur Prato Sanbugo, | a sera Petri Bertani, est pertice sex. Septima petia, ibique tenente, est tabule triginta sex. | Octava petia ibique, a mane Sancti Petri, a meridie Iohanni, est pertice due et tabule due. Nona peti|a dicitur Avocari, est iuge una, a sera rio, a monte Sancti Columbani. Decima ibique est pertice | due, a sera fluvio, a meridie suprascripti Petri. Sunt in summa iuges quattuor, pertica una, tabule decem. | Secunda silva dicitur de Selvugla, ab una parte Landulfi et est in parte roborea, est per men|suram iustam iuges viginti. Tertia silva dicitur a Murlao, a monte terra que dicitur Baregiasca, | a mane fluvio, est iuges quinque. Quarta silva dicitur Altagia, est iuges quinque cum areis su|arum. In summa sunt iuges triginta. Has denique predictis casis et rebus seu portiones capel|le cum areis suarum qualiter supra leg(untur) in eisdem fundis et locis Bergomasco et in Angilo superius | nominatis vel comutatis una cum accessionibus et ingressoras earum seu cum superioribus et in|ferioribus earum rerum qualiter superius inter se commutaverunt sibi unus alteri per has paginas com|mutitionis (f) nomine tradiderunt, facientes exinde unus quis de co receperunt a presenti die tam ipsi quamque et successores vel heredes eorum legaliter proprietario nomine q(uod) voluerint aut previ|derint sine omni uni alterius contraditione. Et sponderunt se ad invicem tam ipsi quamque et suc|cessores vel heredes eorum quis co dederunt inintegrum omni tempore ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo legis deposcit ad hanc previdendam commutationem accesserunt super ipsis | cau(s)is et rebus ad previdendum, id e(st) Lupus diaconus de ordine ipsius episcopii Sancte Cremonensis Ecclesie, mis|sus ipsius do(m)ni Liuprandi episcopi ab eo directo, una simul cum viri et bonos homines exsti|matores qui exstimarent, id sunt Benedictus qui et Bezo et Reginzo seu Magnus qui et Riferi|o. Quibus omnibus exstimantibus comparuit eorum et estimaverunt quod meliorata res | susciperet ipse do(m)nus Liuprandus episcopus a parte ipisius episcopii ab eundem Papius quam daret et legibus | commutatio hec fieri potoret (g). De quibus et pena inter se posuerunt ut quis ex ipsis aut sui | successores vel heredes eorum se de hac commutatione removere quesierint et non perman|serint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unu(m)q(uem)que homine quis co dederunt inintegrum | non defensaverint, componant pars parti fidem servandi pena dublis ipsis casis et omnibus re|bus sicut pro tempore fuerint melioratas aut valuerint sub estimatione in consimiles locas. | Insuper et quod ab eosdem pontifex et Papius semel factum vel conscriptum est sub iusiuran|dum inviolabiliter conservare promiserunt cum stipulatione subnixa. Unde due cartule | commutationis in uno tenore scripte sunt. Actum civitate Crem(ona), feliciter. Signum + m(anus) suprascripto Pa|pio Negri qui hanc car(tulam) commutationis fieri rogavit et ei relecta est.+ Lupus diaconus super | ipsis rebus accessi et missus fui ut supra. Benedictus super ipsis rebus accessi et estimavi ut supra. | Signum ++ manibus suprascriptorum Reginzoni et Magnoni qui et Riferio qui super ipsis rebus | accesserunt et estimaverunt ut supra. Signum ++ manibus Ioseph filius condam Dominici et Ro|deverti qui et Vualterius Negri, ambo lege viventes Romana testes. Signum + manus Ari|berti, filius condam item Ariberti, teste. Heginulfus iudex domni imperatoris rogatus scripsi. |Amenpertus notarius sacri palatii rogatus teste subscripsi.
Ego Raidulfus notarius et iudex sacri palatii, rogatus huius cartule commutationis, post tradite | complevi et dedi.


(a) Così B, per rex
(b) La seconda -i- corretta su -s-
(c) B omette est, al suo posto segno simile ad una c senza segno di abbreviazione.
(d) Segue vi
(e) Così B.
(f) Così B, per commutationis
(g) Così B, per poteret

(1) Cf. Cod. Iust. 4, 64, 2.
(2) Cf. Ahist. 16.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti