Lombardia Beni Culturali
1

Carta iudicati et ordinationis

1066 aprile 11, Cremona.

Cremosiano detto Traseverti, figlio del defunto Giovanni, e la moglie Roza, figlia del defunto Andrea, della città di Cremona, entrambi di legge romana, stabiliscono che sia in loro potere per la durata della loro vita ordinare i sacerdoti che officino la chiesa, sita nella città di Cremona, con campanile, atrio e cimitero, da loro fondata unitamente al defunto Giovanni, padre di Cremosiano, su un appezzamento di terra, dotato di corte, case e pozzo, e consacrata in onore dei santi Tommaso apostolo, Nicola confessore, Dalmazio martire, Fruttuoso confessore e delle vergini Agata e Margherita, disponendo che, se prima della loro morte, saranno stati nominati i previsti sei sacerdoti, essi siano in seguito confermati; in caso contrario, i preti già ordinati provvedano a nominarne altri fino al numero di sei, che siano buoni conoscitori della dottrina e della legge divina e che osservino uno stile di vita morigerato. I coniugi concedono inoltre alla chiesa tre servi, Giovanni e Andrea, fratelli germani, e un altro anch'esso di nome Giovanni, e tre appezzamenti di terra e un massaricio, tenuto da Martino detto da Casale, siti nelle località di Silvella e Ca' de' Stefani (presso Vescovato), per la misura complessiva di 64 iugeri, il cui reddito sia impiegato per il restauro e l'illuminazione della chiesa e per il mantenimento dei preti che dovranno condurre vita comune, abitando nei locali presso la chiesa. Cremosiano e Roza stabiliscono inoltre che, se in seguito decideranno di istituire un monastero, ordinandovi l'abate e i monaci, esso rimanga successivamente un monastero e non sia più una chiesa canonicale.

Copia autentica prima metà sec. XIII, ASMi, MD, cart. 19, n. 441 [B]. Regesto sec. XIX, ASMi, Catalogo, II, fasc. 32, n. 764 1/2 (con provenienza indicata S. Francesco).
B è così autenticata: (SN) Ego Orlandus Frederici imperatoris notarius autenticum huius exempli vidi et legi, in quo sic continebatur sicut | in isto legitur exe(m)plo, nil plus vel minus quod sensum mutet, in quo autentico continebatur, quod suprascriptus Albricus notarius | sacri palatii eum scripserit et simile signum hic factum (il segno è riprodotto prima della sottoscrizione di Orlandus) in illo autentico erat. Quod autenticum et exemplum vidi | et legi et ascultavi, una cum infrascriptis Iohannebono et Raimondo et Omnebono et Ribaldo notario, qui omnes me vidente subscripser(unt)| se in hoc exe(m)plo in quo egomet subscripsi. | (SN) EGO Iohannesbonus notarius d(omi)ni Frederici imperatoris autenticum huius exempli vidi et legi in quo sic continebatur sicut | in isto legitur exemplo, nil plus minus quod sensum mutet, in quo autentico continebatur, quod suprascriptus Albericus notarius sacri palatii eum | scripserat et simile signum hic factum in illo autentico erat. Quod autenticum et exemplum vidi et legi et ascultavi | una cum suprascripto Orlando notario et cum infrascriptis Raimondo et Omnebono et Ribaldo notariis, qui omnes me vidente se sub|scripserunt in hoc exe(m)plo in quo egomet subscripsi. | (SN) Ego Ramundus notarius ab i(m)peratore Frederico factus autenticum huius exe(m)pli vidi et legi, in quo sic continebatur sicut in isto legitur exe(m)plo, nil plus minus quod sensum mu|tet, in quo autentico continebatur quod suprascriptus Albericus notarius sacri palatii eum scripserat et simile signum hic factum in illo autentico erat. Quod autenticum et exe(m)|plum vidi et legi et ascultavi una cum suprascriptis Orlando et Iohannebono notariis et cum infrascriptis Omnebono et Ribaldo notariis, qui omnes me vidente se subscripserunt in hoc exe(m)plo | in quo egomet subscripsi. | (SN) Ego Omnebonum notarius sacri pallatii autenticum huius exe(m)pli vidi et legi, in quo sic continebatur sicut in isto legitur exe(m)plo, nil plus minus quod sensum mu|tet, in quo autentico continebatur quod suprascriptus Albericus notarius sacri palatii eum scripserat et simile signum hic factum in illo autentico erat. Quod autenticum et exe(m)plum | vidi et legi et ascultavi una cum suprascriptis Orlando et Iohannebono et Raimundo et infrascripto Ribaldo notariis, qui omnes me vidente se subscripserunt in hoc exe(m)plo | in quo egomet subscripsi. | (SN) Ego Ribaldus notarius sacri pallatii autenticum huius exe(m)pli vidi et legi, in quo sic continebatur sicut in isto legitur exe(m)plo, nil plus minus quod sensum mutet, in quo autentico continebatur quod suprascriptus Albericus notarius | sacri pallatii eum scripserat et simile signum hic factum in illo autentico erat. Quod autenticum et exe(m)plum vidi et legi et ascultavi una cum suprascriptis Orlando et Iohannebono atque Raimundo | et Omnebono notariis, qui omnes me vidente se subscripserunt in hoc exe(m)plo quod exe(m)plum propriis meis manibus scripsi.
Sul verso annotazioni dei secoli XIII e XIV e del sec. XIX; segnatura archivistica del sec. XVIII: C.a A, n.o 37, f.o 10 t.o.

Edizione: Censi, Ghisoni, Appendice n. 1, p. 55.
Regesto: Robolotti, p. 85, n. 735; Astegiano, I, p. 179, n. 140; Savio, p. 60.

Il documento è menzionato in un memoriale della prima metà del XVII secolo, in cui sono citati documenti in favorem monasterii Sancti Thome, nunc Sancti Laurentii (ASMi, FR, p. a., cart. 4375, fasc. senza titolo, c. 3v) ed è ricordato da Aurelio Negri (cf. Negri, c. 22r) che scrive intorno al 1750: La chiesa di S. Tommaso dove a dì nostri è il convento delle Cappuccine, fu fondato del (sic) 1066 con torre e cimiterio da Cremosiano e Rozona marito e moglie come risulta da documento che si trova nell'archivio di S. Lorenzo.
Il testo è piuttosto scorretto.

(SN) Anno ab incarnac(ione) d(omi)ni nostri Iesu Christi milleximo sexageximo sesto, undecimo die mensis aprilis, indict(ione) quarta. Nos in Dei nomine Cremoxianus, filius quondam Ioh(ann)i, qui dicitur Traseverti et Roza iuga|libus, filia condam Andrei, de civitate Cremona, qui professi sumus ex nacione nostra lege vivere Romana, consentiente mihi et subter confirmante suprascriptus Cremoxianus vir meus, presentes presentibus diximus: Vita et mors in manu | Dei est. Melius est enim ominis metu mortis vivere quam spe vivendi morte subitanea perveniri. Et ideo nos qui supra iugalibus adortati divina clementia volumus et statuimus, etiam per ac car(tulam) iudicati et or|dinationis nostre confirmamus et (a) ecclesia una iuris nostris cum turre et atrio sive zimiterii eius, que nos suprascriptis iugalibus una cum suprascripto condam Iohanne genitore et socruo nostro edificavimus in petia una de t(er)ra | item iuris nostris cu(m) curte et cas(is) seu puteum superabente iuris prefate ecclesie, que esse videtur infra suprascripta civitate, et est ipsa ecclesia consecrata in onore Sanctorum Thomei apostoli et Nicolai confesoris sive Dalmaci | martiris atque Fructuosi item confesoris et Sanctarum Agathe et Malgarite virginum cum omnibus cas(is) et rebus eidem ecclesie pertinentibus, sit in nostrum dominium et potestatem diebus vite nostre ad ordinandum et investien|dum, ita ut si, auxiliante Deo, si nos vivente ordinaverimus presbiteros sex ex nostra parte ad cotidie faciendum divinum officium in predicta ecclesia, ita maneat sicut nos ordinaverimus, et, si evene|rit quod ante oc seculo transierimus quam ex nostra parte in predicta ecclesia iam dictos presbiteros sex ordinati fuerint, illi presbiteri qui in eadem ecclesia ex nostra parte (b) ordinati erunt ordinent alios tantos presbiteros ut fit | completus numerus sex sine tarditate et sine datione coacte pecunie, nixi sua sponte aliquid dederit ipsi ecclesie, et sint ipsis presbiteris docti in doctrina et in lege Dei et cum mulieres non concubant et si aliquis | ex ipsis cum muliere cumcubuerit, etiant (c) ab alteris de predicta ecclesia et cum eis non participet et absque tarditate ordinent alterum presbiterum in loco ipsius qui deiectus est iusta quod ut supra legitur et post nostrorum | qui supra iugalibus decessum omni tempore semper sint ordinati presbiteris (d) sex in predicta ecclesia, ita ut quicumque ex ipsis presbiteris ab oc seculo migraverit ceteris (e) qui remanserint et ordinati fuerint in predicta ecclesia ordi|nent alterum presbiterum in loco ipsius qui defunctus est iusta quod ut supra legitur. Et concedimus eidem ecclesie ad proprium servos trex item iuris nostris qui supra Cremosiani et Rozani iugalibus corum nomina sunt Iohannes et An|drea germanis seu item Iohannes; etiam petias trex de t(er)ra et masaricio uno similiter iuris nostris quas abere visi sumus in locis ubi dicitur Silvella et in Squadredo. Prima pecia de terra in suprascripto loco Sil|vella est aratoria et est per m(en)s(uram) iugias decem; coeret ei a mane Giraldi et de suis nepotibus, a meridie de suprascripta nostra ecclesia et in parte Ugoni precaria, a sera via, a monte nostra qui supra iugalibus precaria. Secunda | petia de t(er)ra in iam dicto loco Squadredo, locus ubi dicitur Curte Brunari, est per m(en)s(ura) iusta iugias sex; coeret ei a mane t(er)ra Raineri, a meridie via, a sera episcopio Cremonense, a monte de eredes quondam Proverammi et in aliquid episcopio Brixiense. Tercia petia de t(er)ra in iam nominato loco Squadredo, inter quam vias percurrit, est per m(en)s(ura) iusta inter sediminibus et vineis seu silvis atque pratis cum illorum are|is etiam t(er)ris arabilis iugias quinquaginta una. Iam dicto masaricio in eodem loco Squadredo est per m(en)s(ura) iusta iugias octo et sit detenuto et laborato per Martino qui dicitur de Casale. Et volumus | seu statuimus atque iudicamus etiam per ac car(tula) iudicati et ordinationis nostre confirmamus, ut de frugibus et reditu seu censu q(uod) esierit de suprascriptis certis cas(is) (f) et omnibus rebus terretoreis q(ui) s(upra) leguntur fiat predicta | ecclesia restaurata et abeat exinde luminaria et ipsos presbiteros abeant ad habitandum (g) canonice predictis casis et curte uno tenente cum prefata ecclesia et in iam dictis domibus et claustra ipsius canonice | comune dormiant et manducent cotidie iusta canonicam regulam et omnia que remanserint de iam dictis frugibus et reditu seu censu ab restauratione et luminaria prefate ecclesie abeant preno|minatos presbiteros act(i)on(e) (h), usu et su(n)tu et faciant exinde in predicta canonica canonice quicquid ei fuerit oportunum absque omni nostra qui supra iugalibus et eredum nostrorum contradic(tione). Et prenominatos servos | et eorum progenia serviant et obediant predicte ecclesie et ad presbiteros qui in ipsa ecclesia ordinati fuerint sicut decet servus dominis suis. Et volumus seu ordinamus atque per ac pagina (i) iudicati nostre | confirmamus ut semper ille presbiter qui prius ordinatus fuerit in eadem ecclesia abeat virtutem et potestatem una cum suo avocato omnibus casis et rebus que ad suprascripta ecclesia pertinent et inantea pertinuerint | defendere et requirere, apellationem facere et respondere iusta legem et non sit licentiam ad ipsos presbiteros qui in eadem ecclesia ordinati fuerint de suprascriptis casis et rebus terretoreis seu familiis commutationem | precariam facere nec in beneficium dare nixi in familiariis ipsius ecclesie neque libellum vel investituram facere n(ix)i ad quartum de grano et tercium de vino a parte ipsius ecclesie redendum minus non amplius, | si convenerit, quod, si aliter (j) dederit, sit irritum et vacuum. Et, insuper, nos qui supra Cremosianus et Roza iugalibus volumus et instituimus, etiam per paginam anc nostre confirmamus, ut, si, ausiliante Deo, | de predicta ecclesia monasterium fecerimus et abbatem et monacos inibi ordinaverimus, ut inde inantea in perpetuum maneat monasterium nec ab illa die inantea sit canonica, set semper | fiat inibi divinum oficium iusta regulam sancti Benedicti et consuetudinem monachorum. Et quocumque tempus post nostrorum qui supra iugalibus decessum abbas de suprascripto monesterio ab oc seculo migra|verit, de illis monechis qui in predicto monesterio remanserint eligant unum ab aliis qui abbatem sit in ipso monesterio illis qui ex ceteris monechis (k) docior et religioxior esse invenitur. Et si in ipso monesterio n(u)llus (l) monacus inventus non fuerit qui in predicto monesterio abbatem esse possit, tunc de aliis monesteriis | eligatur monachus qui secundum regulam abbatem esse possit in ipso monesterio et ordinent ab ipsis monechis qui in predicto monesterio tunc tempore fuerint et faciant abbas qui pro tempore in eodem monesterio fu|erit de frugibus et reditu seu censu quod esierit de suprascriptis certis casis et omnibus rebus quicquid voluerit et de prenominata familia ad serviendum ei et eiusdem ecclesie sine omni nostra qui supra Cremoxiani et Rozani iuga|libus et eredum nostrorum contradic(tione). Et non sit licentia(m) abbas qui pro tempore in eodem monnesterio ordinatus fuerit de prefatis rebus comutationem precariam facere nec in beneficium dare neque libellum vel (m) | investituram facere nixi ad quartum de grano et tertium de vino a parte ipsius monasterii, redendum minus non amplius si convenerit, quod (n) si fecerit, sit irritum et vacuum et nec nobis liceat ullo tempore | nolle quod voluimus, set quod ad nobis semel factum vel conscriptum est sub iuxiurandum inviolabiliter conservare promitimus cum stipulatione subnixa. Quia in omnibus sicut supra legitur est (o) nostra bona volun|tas pro anime nostre et suprascripto quondam Iohanni qui fuit genitor et socruo nostro mercedem. Qui vero anc nostra ordinationem et institutionem infrangere vel violare te(n)taverit cum Iuda traditore | participacionem abeat et omnes malediciones qui sunt scripte in Vetere et Novo Testamento super eum descendat et sit anathema maranatha. Unde trex cartule iudicati et ordinatio|nis uno tinore scripte sunt. Actum suprascripta civitate, feliciter. Signum ++ manibus suprascriptorum Cremoxiani et Rozani iugalibus qui ac car(tula) iudicati et ordinationis fieri rogaverunt et | ipse Cremoxiano eidem conius sua consensit ut supra. Ego Bellush(om)o advocatus et iudex ad confirmandum subscripsi. Ego Albericus iudex sacri pallatii rogatus subscripsi. Ugo iudex sacri pallatii rogatus subscripsi. | Rolandus iudex sacri pallatii rogatus subscripsi. Romanus iudex sacri pallatii rogatus subscripsi. Ego Ghiselbertus iudex sacri pallatii rogatus (p) subscripsi. Ego Umfredus iudex sacri pallatii rogatus teste subscripsi. | Signum +++ (q) manibus Iohanni et Bonifanti g(er)m(an)is seu Adammi et Umberti pat(er) et filio atque item Cremoxiani qui dicitur Lumme in Laca (r), etiam Vualberti, viventes lege Romana testes. | Ego Ubaldus, filio Agilde, rogatus subscripsi. Signum +++ (q) manibus Ghiselberti et Alberti generis de suprascriptorum iugalibus et Nozoni qui dicitur Pulsceri seu Adammi, filius condam Ro|zoni, atque item Adammi, cognati eius, seu Dothoni, filius condam Inmilde, etiam Rigizoni qui dicitur da la Pilla sive Bernardi de Castro Arquadro et Laurenzius, filius quondam Pelegrini, seu | Adammi qui dicitur Dominei atque Ribaldi, filius quondam Alberti, etiam item Alberti qui dicitur Senedella, rogati testes.
Ego Albericus notarius sacri pallatii scripsi, post tradita co(m)plevi et dedi.

(a) et in nota tironiana corretta da altre lettere, come pare.
(b) p- corretta da altra lettera, come pare.
(c) Così B.
(d) Così B.
(e) Così B.
(f) cas(is) in sopralinea.
(g) -d- corretta da altra lettera, pare o
(h) Lettura incerta.
(i) -g- parzialmente coperta da una macchia di inchiostro.
(j) aliter in sopralinea.
(k) qui in- monechis scritto dopo la completio dell'originale e prima delle formule di autenticazione e qui richiamato con segno convenzionale.
(l) n- corretta da altra lettera.
(m) Segue in-
(n) q(uo)d parzialmente coperto da una macchia di inchiostro.
(o) Segue nobis depennato.
(p) Segue teste depennato.
(q) Il numero dei signa non corrisponde al numero delle persone.
(r) Lumme in Laca: così B.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti