Lombardia Beni Culturali

Praeceptum Caroli III imperatoris

882 febbraio 15, Ravenna.

Carlo III imperatore, avendo saputo che autorità secolari esercitano ingiustamente la loro giurisdizione su pievi, su chiese e su terreni e case di proprietà ecclesiastica ed esigono tributi e servizi dalle persone di qualunque condizione giuridica su di essi residenti, ordina che nessun funzionario regio possa tenere placiti in pievi, monasteri, chiese o altri luoghi ed edifici di proprietà ecclesiastica o pretendere tributi e servizi da persone residenti in essi; decreta inoltre che nel caso in cui persone dipendenti o comunque abitanti su proprietà ecclesiastiche siano citate in giudizio, non si possa pretendere nulla da esse prima della legale definizione della controversia; stabilisce inoltre che non possano essere occupate, grazie alla presentazione di un documento di alienazione, proprietà ecclesiastiche per le quali non sia stata però effettuata una formale investitura, ma si debba anche in questo caso attendere la legale definizione della questione.

Originale, ASDCr, Capitolo della Cattedrale, pergg., n. 1 [A]. Copia autentica inizio sec. XIII, BSCr, LC, Codice Sicardo, n. 12 [B]. Copia autentica inizio sec. XIII, ASCr, CCr, Fondo segreto, pergg., n. 345 [B']. Copia inserta in copia della fine sec. XII di placito datato 910 novembre, Halle, Biblioteca universitaria, carte Morbio, Tomo I [C]. Copia inserta in copia dell'inizio sec. XIII di placito datato 910 novembre, BSCr, LC, Codice Sicardo, n. 59 [C']. Copia autentica, datata 20 settembre 1599, del notaio Giulio Prezanni, BSCr, LC, Codice Sicardo, allegato, n. 169 [C''], da B. Copia incompleta sec. XVII, Bresciani, Privilegi, II, c. 12r (da A). Copia prima metà sec. XVIII, ASDCr, Mensa Vescovile, Istromenti, cart. 6, Dazi, fasc. 7 (da C''). Copia sec. XVIII, Bonafossa, allegato senza numero di pagina, da B. Regesto sec. XVIII, Bonafossa, p. 14. Regesto sec. XIX, Ferragni, n. 29 (da B). Copia sec. XIX, Cereda, sc. 1, sec. IX, n. 34 (trascrizione di mano di Odoardo Ferragni, da B').
B' è così autenticata: (SN) Ego Iohannes notarius autenticum suprascripti exempli vidi et legi et hoc scripsi. Sul verso annotazione molto sbiadita di mano del sec. XIII: Carta Charoli imperatoris de gratia episcopatus Cremone; annotazione di mano del sec. XIV: Previlegium exemptionis episcopi Cremonensis; annotazioni di mano del sec. XIX.

Edizione: Muratori, Antiquitates, II, col. 5 (da C); Sanclemente p. 218, n. VIII (edizione parziale da Muratori); Cappelletti, XII, p. 148 (da Muratori); Zaccaria, p. 71 (da A); Cod. dipl. Lang., col. 521, n. CCCIX; MGH DDCaroli III, p. 85, n. 51 (da A); Schiaparelli, Diplomi di Berengario, p. 201, n. LXXIV (da C); Manaresi, I, p. 441, n. 120 (da C); Falconi, I, p. 66, n. 25 (da B, perchè l'originale fu ritenuto disperso).
Regesto: Robolotti, Delle pergamene, p. 41; Robolotti, p. 3, n. 17; Astegiano, I, p. 29, n. 19; Regesta Imperii, I, 1, p. 685, n. 1631 (1588); Regesta Imperii, I, III, 1, p. 276, n. 685.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus divina favente clementia imperator augustus. Si petitionibus sacerdotum iustis et rationabilibus annuimus et necessitudines in|iustas sublevamus, id nobis procul dubio ad eternam beatitudinem capescendam pertinere confidimus, quia decet imperiale fastigium sibi subditas partes opressas, pravitate ab|iecta, erigendo et ad proprium Deo favente statum redintegrando perducere. Quapropter omnium fidelium Sancte Dei Ecclesie nostrorumque presentium scilicet et futurorum comperiat industria, quia ve|nientibus nobis Ravennam ad colloquium spiritalis patris nostri domni Iohannis videlicet summi Romani pontificis et universalis pape pervenit ad nostram notitiam maxi|me venerabilium episcoporum et populi proclamatio de plurimis sibi illatis superstitionibus et iniustis opressionibus a seculari et publica potestate, ita ut contempto timore | Dei et abiectis (a) a predecessoribus nostris interdictis (b) per plebes et ecclesias seu ecclesiastica predia et domos placita teneant, districtiones in liberos massarias super ecclesiasticas res | residentes et servos et aldiones faciant, tributa ab eis exigant, census et donaria, angarias etiam et operes et non solum ab eis, set ab omnibus liberis erimannis et Ecclesie | filiis, quod Deo odibile certissime credimus, quia tales violentias apud Christianos non debere fieri non dubitamus. Ideoque omnium fidelium nostrorum tam reverentissimorum | episcoporum quamque et illustrium comitum reliquorum fidelium nostrorum cetu freti, consilio generali Dei nostraque imperiali auctoritate omnes has superstitiones et importunas violen|tias funditus ab hodierna die et deinceps abolendas et extirpandas radicitus modis omnibus decernimus, statuentes ut in Sancta Cremonensi Ecclesia nullus co|mes nullusque iudex vel quelibet iudiciarie potestatis persona tam in plebibus quam in monasteriis, titulis aliisque ecclesiis vel domibus seu urbanis vel | rusticis possessionibus ad eam pertinentibus placita tenere, massarios et colonos, liberos, aldiones vel servos quosque residentes super res ad predictam Sanctam Ecclesiam per|tinentes quolibet modo distringere, pignerare, angariare, census et redibitiones et donaria aliqua exigere quoquo modo presumat, set liberos massarios quos | legalis choactio exigit querere ad placitum per patronum seu advocatum ad placita ducantur, ut legalis diffinitio legali contentioni finem inponat. Hec etiam in | omnibus liberis et erimannis prefate Sancte Cremonensi Ecclesie filiis et in eiusdem diocesi commanentibus massariis et colonis observari omnimodis iubemus, videli|cet ut ab eis nec donaria aut redibitiones neque pignorationes vel iniuste districtiones exigantur, set unusquisque, cum legalis censura exigit, a patrono suo | ad placitum deducatur, ne pignorationes occasio aditum rapine de predatoribus in aliquo prestet. Interdicimus etiam nemini licere alienas res presumptive in|vadere occasione cartule ab eo facte que vestituram legitimam non habuisse dignoscitur, set, si quis adquisitor extiterit, non ante invadere alienas res Ecclesie vel | cuiuspiam liberi hominis pervadere presumat, ante quam auctor cartole legali et iudiciaria diffinitione eas vindicet et tunc demum cui vult liberam tribuen|di habeat facultatem. Hec vero nostra imperialis institutio et tantorum fidelium nostrorum tam reverentissimorum episcoporum quamque et ceterorum fidelium generaliter promul|gata et sancita auctoritas in omnibus paroechiis, comitatibus et marchis per tocius nostri Imperii fines in toto regno Romanorum et Longobardorum et ducatus | Italie, Spoleti et Tusscie, ut D(e)o favente per infinita tempora proprium robur optineat nullique temeratori impune eam contempnere facultas existat. Quam | si quis violare presumpserit, centum libras auri se compositurum agnoscat, medietatem ecclesie cui violentiam intulerit et medietatem palatio nostro. Et ut | hoc nostre auctoritatis preceptum firmius habeatur veriusque credatur, propria manu firmavimus et anulo nostro iussimus insigniri. SIGNUM KAROLI (M) IMPERATORIS AUGUSTI. INquirinus Notarius ad vicem Liuttuardi archicangelarii | recognovi. Data XV kal(endas) mar(cii), anno incarnationis D(omi)ni DCCCLXXXII, indic(tione) XV, anno vero Imperii domni Karoli secundo. Actum Raven|na civitate, in D(e)i nomine, feliciter, amen.


(a) Corretto da abiecta con -is in sopralinea di mano del sec. XIII in sostituzione di -a finale.
(b) Corretto da interdicta con -is in sopralinea di mano del sec. XIII in sostituzione di -a finale.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti