Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(SN) In nomine d(omi)ni Dei et salvatoris nostri Iesu Christi. Hoto et item Oto, filio eius, gratia Dei reges, anno regni | eorum Deo propicio ic in Italia primo, quarto decimo die mensis genuarii, ind(ictione) q(ui)nta. Comutacio bo|ne fidei nusitur esse contractu(m), ut vice emcionis obtineant firmitate eode(m)que nexu oblicant | contraentes (1). Placuit itaque et bona convenit volu(n)tate(m) inter dom(n)us Liuprandus, ep(iscopu)s Sancte Cre|monens(is) Ecclesie, nec non et Pelegrinus, fil(ius) quondam Bulfredi, ut in Dei nomine debeant dare, sicut et a pre|senti dederunt ac tradiderunt, sibi unus alteri vicissim comutacionis nomine. In primis dedit is | ipse dom(n)us Liuprandus ep(iscopu)s eide(m) Pelegrini comutacionis causa, it est solariolum unum et sa|la una cum areas (a), in qua estant om(n)ia simul tenente cum (b) muras et petras sup(er) abente, iuris ipsi|us ep(iscop)i, quibus esse videntur intra hanc civ(itat)e Cremona prope muru(m) (c) ipsius civ(itat)is, q(uo)d est area ipsa de t(er)ra, | hubi ipsu(m) solariolu(m) et sala sup(er) extad, p(er) mensura iusta tabolas septe(m); coerit ei ad sup(er)totu(m)| de tribus partibus ingresoras comunas, de quarta parte t(er)ra ipsius ep(iscop)i. Quidem et ad vicem rece|pit is ipse dom(n)us Liuprandus ep(iscopu)s a parte ipsius (d) ep(iscop)i ab eunde(m) Pelegrinus simil(iter) in comu|tacionis nomine melioratas res, sicut lex abet (2), it sunt pecias tres de t(er)ra aratoria, una | ex ipsas hubi orto excollitur iuris ipsius Pelegrini, quas abere visus est (e). P(re)dictu(m) or|tu(m) est prope fosatu(m) ipsius civ(itat)is; ia(m) dictas dua pecias de t(er)ra sunt in locas et fundas Fregani|no et in Bulgari. Ia(m) dicta pecia de t(er)ra, q(uo)d est orto, est p(er) mensura iusta tabolas septem; coerit | da una parte ingresso, de alia parte t(er)ra (f) ipsius ep(iscop)i et mon(aster)i Sancti Martini, sita Papia, et de | duabus partibus t(er)ra Marie (g). Prima pecia de t(er)ra, in s(upra)s(crip)to loco Freganino, est p(er) mensura iusta iuge | una; coerit eidem tribus partibus percurrit fluvio Cremonella, de quarta parte t(er)ra dom(n)orum regum. Sec(un)da | pecia de t(er)ra in s(upra)s(crip)to loco Bulcari, ubi Forasio d(icitu)r, est p(er) mensura iusta iuge una; coerit ei de duobus capi|tibus t(er)ra Bulgari p(res)b(ite)ro, de uno latere (h) t(er)ra ipsius ep(iscop)i, de quarta parte t(er)ra vicinorum, sibeque aliis sunt ab om(n)ia coerentes. As denique ia(m) dictis rebus (i) tam ic intra anc civ(itat)e Cremona qua(m)q(ue) et | foris in p(re)denominatas locas sup(erius) dictas vel comutatas una cum accessionibus et ingresoras earum | seu cum superioribus et inferioribus earum rerum, qual(iter) sup(erius) mensura et coerencias l(egitur), inintegrum sibi unus al|teri vicissim comutacionis nom(ine) tradider(unt), facientes exinde a p(re)senti die tam ipsi quamque et suces|sores vel eredes eorum legal(iter) de co receper(unt) iure proprietario nomine q(ue)cumq(ue) voluerint aut p(re)viderint sine | om(n)i uni alterius contradict(ione). Et spoponderunt sibi unus alteri quis co deder(unt) inintegrum ab omni homine | defensare. Quidem et ut ordo legi deposit et anc p(re)videnda(m) comutacione(m) accesserunt super ipsis rebus a p(re)|videndu(m), it est Lupus, diac(onu)s de ordine Sancte Cremonensis Ecclesie, missus idem dom(n)i Liuprandi ep(iscop)us ab | eo directo, seu cum bonos omines extimatores q(ui) extimarent, it sunt Aribertus, fil(ius) quondam Auderadi, et | Anselm(us), fil(ius) quondam Ildeverti notario, seu A(m)brosii, fil(ius) quondam Rodeverti,. Q(ui)bus om(n)ibus extimantibus compa|ruit eorum et exstimaverunt q(uo)d meliorata re(m) susiperet (j) ipse dom(n)us Liuprandus ep(iscopu)s ab eu(n)de(m) Pelegri|nus a parte (k) sui (l) ep(iscop)i quam dedisset et legibus comutacio ec fieri posset. De quibus et pena inter se posuerunt | ut quis ex ipsis aut sucessores vel eredes (m) eorum se de anc comutacione(m) removere quesierint et non permanse|rint in ea om(n)ia qual(iter) superius l(egitur) vel si ab unu(m)q(uem)q(ue)m homine(m) q(ui)s co dedit inintegrum non defensaverint, | componant pars parti fidem servanti pena dublis (n) ips(is) rebus sicut pro te(m)pore fuerint meliora|tis aut valuerint sub exstimacione tam intra anc civ(itat)e Cremona qua(m)q(ue) et foris inter simele lo|cas. Unde due cartule comutacionis uno tinore scripte sunt. Actum civ(itat)e Cremona, fel(iciter).
Signu(m) + m(anus) s(upra)s(cript)o Pelegrini q(ui) hanc cartul(am) comutacionis fieri rogavit et ei rel(ecta) est.
+ Lupus diac(onus) sup(er) ipsas res acessit et missus fui ut sup(ra).
Signu(m) +++ manibus s(upra)s(crip)torum Ariberti et Anselmi seu Ambrosi q(ui) super ipsas res accesser(unt)| et extimaver(unt) ut supra.
Signu(m) +++ manibus Pauloni, fil(ius)quondam item Pauloni, et Bonifrit, fil(ius)quondam | Rodeverti, seu Ada(m)mi, germ(a)n(us) predicto Bonifrit, lege viventes Romana testis.
Signu(m) ++ manibus Grimaldi, fil(ius)quondam Ildeverti, et Naçarii testis.
(S) Aldo iudex domnorum regum rog(atu)s subs(crips)i.
(SN) Ego Heginulfus notarius et iudex domnorum regum, scriptor huius | cartul(e) comutacionis, post tradita compl(evi) et d(e)d(i).

(a) A reas
(b) A cu senza segno abbreviativo.
(c) -ru(m) corretto su altre lettere, come pare.
(d) ipsius su rasura.
(e) Segue d parzialmente erasa.
(f) Segue ips
(g) Così A.
(h) l- su rasura.
(i) -ctis r- su rasura; segue ripetuto rebus
(j) Segno di abbreviazione generico superfluo sulla seconda -e- eraso.
(k) Segno di abbreviazione superfluo su p-
(l) sui su rasura, come pare, con segno di espunzione superfluo sotto -u-
(m) A ered
(n) dublis su rasura, come pare.

(1) Cf. Cod. Iust. 4, 64, 2.
(2) Cf. Ahist. 16.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni