Lombardia Beni Culturali

Cartula donationis

1019 aprile 3, Acqualunga.

Ermengarda, vedova del defunto Guido di Poncarale e figlia del defunto Tedoldo di Azzanello, di legge longobarda, con il consenso del figlio Ardizzone, dona al prete Girardo, che abita in Acqualunga ed è figlio del defunto Everardo, tutti i beni che ha nel territorio di Azzanello, all'interno del castrum, per complessive ventiquattro tavole, ed all'esterno nelle località di Azano, Rumaningo, Carpeneta, Campomalo, Feraringo, Polingello, Tavernole, Albareto, Ceresiole, Brigneto, Castellano, Ladernasco, Subtusripa, Saxoliano, Gazolo, Iso, Labazoni, Ultra Vedrona, Valleorumzorzi, Fraseneta, Ceredo, Aquariolo, Auneda, Isola Zachoni, per complessivi centosessanta iugeri; nel territorio di Saiano (Bs), all'interno ed all'esterno del castrum, per complessivi cento iugeri; nel territorio di Gargnano (Bs) per un totale di cinque iugeri; dona infine le sue proprietà in Brescia, costituite da un appezzamento di terra con una casa ed un piccolo cortile, sito presso la porta Matulfi, che misura otto tavole. Ermengarda riceve a titolo di launechild dal prete Girardo un capello.

Copia autentica della seconda metà del sec. XI, BSCr, LC, pergg., n. 29 [B]. Copia inizio sec. XIX, Dragoni, p. 204, da B. Copia sec. XIX, Cereda, sc. 1, sec. XI, n. 26 (trascrizione di mano di Odoardo Ferr agni, da B); sc. 15, non numerata.
B è così autenticata: (SN) Ego Ammizo aulicus iudex autendico (-e- corretta da -i-) huius exempla vidi et legi et sic inibi continebatur scicut in ista legitur exem|pla estra litera plus minusve.
Sul verso annotazione di mano del sec. XIII: De Azanello; annotazione di mano del sec. XIII-XIV: Carta de Azanello de emtione (così) episcopi; annotazione di mano moderna, probabilmente del sec. XVIII: Donata autentica facta per quaedam vidua nomine Evanearda in cuidam Gerardo presbitero de omnibus suis bonis sitis in territorio Azzanelli; annotazioni del sec. XIX: A; Anno 1019 n. 26; Anno sesto dell'imperatore Enrico II a. 3 di aprile 1019 12, n. 12.

Edizione: Odorici, Storie bresciane, V, p. 28, n. XXIII (dalla copia del Dragoni sopra citata); Falconi, I, p. 348, n. 132.
Regesto: Robolotti, p. 19, n. 150; Astegiano, I, p. 54, n. 27.

B è probabilmente una copia autentica incompleta: il signum che compare all'inizio del documento non è quello del notaio Ammizo che sottoscrive solamente il documento; manca quindi la sottoscrizione del notaio scrittore del documento; nella sottoscrizione inoltre Ammizo usa nell'indicazione della qualifica aulicus iudex alcuni segni simili a note tachigrafiche; altra sottoscrizione di Ammizo aulicus iudex in lettere alfabetiche nel documento datato 1064 aprile 18, allegato al Codice Sicardo.

(SN) In nomine d(omi)ni Dei et salvatoris nostri Iesu Christi. Secundo Henricus gratia Dei imperator augustus, anno impe|rii eius sesto, tercio die mense aprilis, ind(ictione) quinta (a). Tibi Girardo presbiter, habitator (b) in vico Aqualon|ga et filius quondam Everardi (c), ego in Dei nomine Ermengarda(m), relicta quondam Vuidoni de loco Pontecarale | et filia quondam Tedoldi de vico Azanello, q(ui) professa sum ex natione mea lege vivere Langobardorum, | consentiente mihi q(ui) s(upra) Ermengarde Ardecione, filio et mundooldo meo, et subter confirman|te, presens presentibus dixi (d), quampropter dono appresenti die dileccionis tue et in tuo iure potestate per anc cartulam dona|tionis proprietario iure in te habendum confirmo, id sunt omnibus casis, castris et capellis atque | omnibus rebus, territoris iuris mei q(ui) s(upra) Ermengarde quam habere visa sum in locis et fundis Aza|nello et in eis territoriis vel pertinenciis tam infra castro quamque (e) foris ad ipso castro | et in vico et fundo Saliano tam infra ipso castra quamque et foris et in eis territoriis vel pertinen|ciis et in loco Garniano et infra civitate Brissia. Et sunt rebus istis in predicto vico Azanello per locis nominatis Azano, Rumaningo, Carpeneta, Campomalo, Feraringo, Polingel|lo, Tavernole, Albareto, Ceresiole, Brigneto, Castellano, Ladernasco, Subtusripa, Sax[o]|liano, Gazolo, Iso, Labazoni, Ultra Vedrona, Valleorumzorzi, Fraseneta, Ceredo, Aquario|lo, Auneda (f), Isola Zachoni, vel per aliis singulis locis, nominative s(upra)s(crip)tis casis et omnibus rebus per iam | nominatis locis sicut rectes (g) et laborates per masariciis et castelanis de eodem castro et (h) | curte Azanello et sunt rebus s(upra)s(crip)tis intus eodem castro Azanello per mensura iusta tabules | viginti quatuor (b), foris eodem ipso castro, cum areis de predictis capellis una cum nominatis locis | ut supra legitur de sediminis (i) et vineis cum areis suarum seu clausuris et terris arabelis et pra|tis et silvis, est per mensura(m) iusta iuges centum sexaginta. Et sunt s(upra)s(crip)tis rebus de s(upra)s(crip)to vico Saliano tam | infra castro quamque et de foris cum area de predicta curte et capella inter sedimines et vineis cum | areis suarum seu terris arabelis et pratis et silvis et terris arvis per mensura iusta iuges centum. Predictis rebus in predicto vico Garniano sunt inter sediminis (j) cum areis suarum | seu terris arabelis et pratis et silvis et olivetis (k) per mensura iusta iuges quinque. Suprascriptis rebus in|fra civitate Brissia (l), non longe a porta Matulfi, est petia una de terra cum casa teranea | superabente et curtecella una ibi se tenente, est per mensura iusta tabules octo. Et si ampli|us de meo (m) iure rebus que (n) s(upra) Ermengarde in iam nominatis locis inventum fuerit quam ut (o) supra | mensura legitur, per hanc car(tu)la(m) (p) donationis et pro accepto launichild in tua q(ui) s(upra) Girardi presbiter aut cui | tu dederis (q) vel habere statueris persista (r) potestatem proprietario iure, ut dictum est, tam casis, castris | et capellis atque omnibus rebus cum sedeminibus (s) et vineis cum areis suarum seu teris arabelis et pratis, | pascuis, silvis maioribus ac stelareis, ripis, rupinis act (t) paludibus, molendinis ac pisscacionibus, col|tis et incoltis, divisis et indivisis una cum finibus, terminibus et accessionibus et usibus aquarum | aquarumque cum omne iure, aiacenciis et pertinenciis earum rerum per locas et vocabulas ab ip|sis omnibus rebus (u) pertinentibus inintegrum. Que autem s(upra)s(crip)tis casis, castris et capellis seu aliis omnibus rebus iuris mei | superiius (v) dictis una cum accessionibus et ingressoras earum seu cum superioribus et inferioribus suis, | qualiter ut supra mensura legitur, inintegrum ab ac die tibi q(ui) s(upra) Girardi presbiter dono, cedo, trado, conferro et per pre|sente cartula donationis in te abendum confirmo, faciendum exinde appresenti die tu et heredibus tuis | aut cui tu dederis vel habere statueris iure proprietario nomine quiquit (w) volueritis sine omni mea et | heredibus meis contrad(ictione). Quidem expondeo atque promitto me ego q(ui) s(upra) Ermengarda unacum meis hered(ibu)s | tibi qui (n) s(upra) Girardi presbiter tuisque heredibus aut cui tu dederis vel abere statueris s(upra)s(crip)tis casis, castris et | capellis atque omnibus rebus qualiter superiius (v) legitur inintegrum ab omni homine defensare. Quod si de|fendere non potuerimus aut si vobis exinde aliquit (x) per covis ingenium subtragere quesieri|mus, tunc in duplum eadem donatio, ut supra legitur, vobis restituamus sicut pro (y) tempore fuerint | melioratis aut valuerint in consimiles (z) locis (aa), quia in tali tinore sic(ut)| superius legitur. Et ad hanc affirmandum donationis cartula accepi ego qui supra Er|mengarda ad te iam dicto Girardo presbiter exinde launichild capello uno, ut presens | anc cartula donationis omni tempore firma permaneat. Actum intus castro Aqualonga, feliciter.
Signum + (bb) manum s(upra)s(crip)ta Ermengarda per consensum ut supra Ardecione, filio et mundooldo | suo, qui anc cartulam donationis ut supra fieri rogavi et s(upra)s(crip)to launichild accepi ut supra (cc) | et ei relicta (dd) est.
Signum +++ (ee) Giselberti et Vuaçoni seu Girardi, testes, lege Langobardorum | viventes testes. (SN) Ego Aldus notarius sacri palacii scripsi, postradita complevi et | dedit.


(a) q(ui)nta corretto in sec(un)da da mano moderna.
(b)-r- superflua scritta tra -a- e -t-
(c) La seconda -r- corretta da -n-, come pare.
(d) B omette dixi
(e) La seconda -q- corretta da -u-, come pare.
(f) -a corretta da -e
(g) nominatis - rec- su rasura.
(h) Segue ripetuto et all'inizio della riga successiva.
(i) La prima -i- corretta da -e-
(j) L'ultima -i- in sopralinea, a correzione di -e-
(k) -s corretta da -i
(l) B- corretta da p(er)
(m) -o corretta da altra lettera.
(n) B q- senza segno abbreviativo.
(o) B u
(p) -l- corretta da -t-, come pare.
(q) d(e)d(e)- scritte in modulo più piccolo.
(r) Così B.
(s) -mi- corrette da altre lettere.
(t) Così B.
(u) rebus in sopralinea.
(v) Così B.
(w) B q(ui)qt senza segno abbreviativo.
(x) aliq(ui)t con segno di abbreviazione generico superfluo su -t
(y) B p senza segno abbreviativo.
(z) La seconda -s aggiunta successivamente a ridosso della l- iniziale della parola successiva.
(aa) -i- corretta da -o-, come pare.
(bb) Il signum è costituito da quattro aste verticali, tagliate da tre linee orizzontali.
(cc) B uspra senza segni abbreviativi.
(dd) Così B.
(ee) I signa sono complessivamente costituiti da cinque aste verticali, tagliate da tre linee orizzontali.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti