Lombardia Beni Culturali

Cartula comutacionis

1034 novembre 15, Pieve San Giacomo.

Ubaldo, vescovo di Cremona, dà ad Ugo, figlio del defunto conte Bosone, di legge Alamanna, un appezzamento di terra, sul quale vi è una chiesa dedicata a S. Pietro, e vi sono un pozzo, alcuni edifici ed orti, sito in località Via Cava, che misura tre iugeri. Riceve in cambio tre appezzamenti di terra in parte aratoria ed in parte prativa, il primo, sul quale è edificata una chiesa in onore dei SS. Bartolomeo e Martino, sito in Staffolo, misura cinquanta tavole, il secondo, sito anch'esso in Staffolo, misura uno iugero, il terzo, in Spineda, misura tre iugeri. I beni oggetto della permuta sono estimati da Ugo, dal notaio Gauselmo e da Vuigelmo, accompagnati da Adam, arciprete della Chiesa cremonese e messo del vescovo.

Originale, BSCr, LC, pergg., n. 41 [A]. Regesto prima metà sec. XVII, Inventario Mensa sec. XVII, c. 9v, carniero 2, AA. Copie sec. XIX, Dragoni, p. 230 e p. 360. Copia sec. XIX, Cereda, sc. 1, sec. XI, n. 41 (due esemplari uno probabilmente di mano di Antonio Dragoni e uno di mano di Odoardo Ferragni); sc. 15, non numerata. Regesto sec. XIX, Ferragni, n. 168 (con data 1034 novembre).
Sul verso probabilmente di mano del rogatario leggibile solo con l'ausilio della lampada di Wood: + Car(ta) comutationis qui fecit Ugo filius Bosoni +; tracce di un'annotazione, pare di mano del sec. XI: [[...]] Hubaldus episcopus; annotazione di mano del sec. XII: Carta de ecclesia Sancti Bartholomei (-mei in sopralinea) et Sancti Martini que est in Stafulo et in Spineta de ecclesia de Viacava; annotazione di mano del sec. XIII-XIV: Carta de Stafulo et Via Chava et Spineta; segnatura archivistica del sec. XVI: n. 21; segnatura archivistica del sec. XVII: AA; annotazione di mano moderna, probabilmente del sec. XVIII: Instrumentum permutationis secutum inter episcopum Cremone et quendam Ugonem in quo dictus episcopus dat petiam unam terrę iam dicto Ugone cum ecclesia, sita in loco Cavę, et dictus Ugo dat dicto episcopo nonnullas terras sitas in loco Spinetę.; n. 6; annotazioni del sec. XIX, probabilmente di mano del primicerio Antonio Dragoni: 1034 o 1035; n. 6; Vescovo Ubaldo; Anno 1035. Metà novembre dello VIII di Corrado, poi indizione IV, Adam archipresbitero de ordine Ecclesie Cremone, missus episcopi. Ov'è sbaglio nell'anno dell'impero e nell'indizione, se è anno VIII, dev'essere indizione III, ed è 1034; se sta l'indizione IV, dev'essere anno IX ed è 1035; 15; n. 15.

Edizione: Falconi, I, p. 421, n. 162.
Regesto: Robolotti, p. 23, n. 186 (con data 1034 novembre); Astegiano, I, p. 65, n. 66; Savio, p. 50.

L'anno dell'impero non concorda con l'indizione, che dovrebbe essere III ed invece è IV.
Tra le due possibili datazioni, si è deciso di seguire quella secondo gli anni di regno, come già praticato da Astegiano e Falconi.
La pergamena, restaurata, presenta tracce di alcuni strappi, in particolare nell'angolo superiore sinistro e lungo il margine destro in corrispondenza delle righe 12 e 13, che hanno causato la perdita di alcune lettere.
Cf. documento datato 966 novembre 8.
Il notaio è piuttosto scorretto.

(SN) In nomine d(omi)ni Dei et salvatoris n(ost)ri Iesu Christi. Chuonradus gr(ati)a Dei imperator augustus, hanni imperii eius Deo p(ro)picio hoctavo, medio mens(is) november, | ind(ictio)n(e) quarta. Comutacio bone fidei nositur e(ss)e contractu(m), ut vice(m) emcionis obtinead firmitate(m) eode(m)que nesi (a) oblicant contragentes (1). Placuit itaque bo[nam]| convenit voluntate(m) inter do(m)nus Ubaldus, ep(iscopu)s ep(iscop)io S(an)c(t)e Cremonens(i)s Eccl(esi)e, nec non et Ugo, filius bone memorie Bosoni q(ui) fuit comes, q(ui) profesus erat ex nacion(e) sua |[le]ge(m) vivere Allamannorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut et a presenti deder(un)t ac tradeder(un)t, vicisim sibi unus alteri comutacionis nomine. In primis de|dit ipse do(m)nus Ubaldus ep(iscopu)s eide(m) Ugoni in causa comutacio(ni)s nomine, id s(un)t pecia una de t(er)ra cu(m) eccl(esi)a, q(ue) est consecrata in onore S(an)c(t)i Petri, et puteu(m) (b) seu cas(i)s adq(ue)| sedimen et ortis sup(er)abente iuris ep(iscop)io S(an)c(t)e Cremonens(i)s Eccl(esi)e, q(ui)bus s(un)t posita in loco ubi dicitur Via Cava, et est ipsa pecia de t(er)ra cu(m) eccl(esi)a et puteu(m) seu casis adq(ue)|[sedi]men et ortis cu(m) areis suaru(m) iugies trex; coerit ei a mane et meridie seu montis fluvio Riorissa, a s(e)r(a) rebus de consortis, siveq(ue) alie s(un)t coerentis. Q(ui)de(m) et ad | vice(m) recepit ipse do(m)nus Ubaldus ep(iscopu)s a parte ip(siu)s ep(iscopi)o ab eunde(m) Ugoni similiq(ue) in causa comutacionis nomine meliorata et ampliata causa, sicut lex (2) abet, id s(un)t | pecies (c) trex de t(er)ra aratorie et in parte pradiva iuris eide(m) Ugoni, q(ui)bus s(un)t posites in loco ubi dicitur (d) Stafolo et in Spineta. Prima pecia de terra, in ia(m) d(ic)to loco Stafolo | cu(m)eccl(esi)a q(ue) est consecrata in onore S(an)c(t)i Bartholomei et S(an)c(t)i Martini cu(m) area ubi estat, est p(er) m(en)s(u)r(a) iusta tab(u)l(a)s quinquaginta; coerit ei a mane et montis predicto | Ugoni, a meridie via, a s(e)r(a) marchionibus. S(e)c(un)da pecia de t(er)ra, in ia(m) d(ic)to loco Stafolo cu(m) area ubi estat, est p(er) m(en)s(u)r(a) iusta iugio uno; coerit ei a mane et meridie ip(siu)s | Ugoni, a s(e)r(a) ia(m) d(ic)ti marchionibus, a montis via. Tercia pecia de t(er)ra aratoria et in parte pradiva, in p(re)d(ic)to loco Spineto cu(m) area ubi estat, est p(er) m(en)s(u)r(a) iusta iug|es trex; coerit ei a mane et a montis ip(siu)s Ugoni, a meridie (e) consortis, a s(e)r(a) rebus ip(siu)s ep(iscop)io S(an)c(t)e Cremonens(i)s Eccl(esi)e, siveque alie s(un)t ab (f) om(n)ibus coerentes. Has deniq(ue) ia(m) d(ic)tis | cas(i)s et capellis seu puteu(m) adq(ue) sedim(en) seu ortis et rebus om(n)ibus s(u)p(eriu)s nominatis vel comutatis una cu(m) accessionibus et ingressoras (g) earu(m) seu cu(m) superioribus earum (h) | reru(m), qual(iter) s(u)p(eriu)s inter se comutaver(un)t, sibi unus alteri p(er) has paina comutacionis nomine tradider(un)t. Insup(er) ipse Ugo (i) de ipsis rebus a parte ip(siu)s ep(iscop)io legitiman (j) fa|cio tra--dicion(em) (k) et ad me q(ui) s(u)pr(a) Ugoni exinde foris expelli, vuarpivi et absasito fecit (l) et a parte ip(siu)s ep(iscop)io abendu(m) reliq(ui) faciendu(m) ita ut facia(n)t exinde unus|q(ui)sq(ue) de co receper(un)t, ta(m) ipsi qua(m)que successores (m) v(e)l (n) h(ere)d(e)s eorum, legalit(er) (o) p(ro)prietario nomine q(ui)q(ui)t voluerint aut p(re)viderint sine om(n)i uni alterius contrad(icio)n(e) vel repeti|cion(e). Si q(ui)s vero, q(uo)d futuru(m) e(ss)e non credebat (p), si ego ipse Ugo aut ullus (q) de h(ere)d(i)b(us) ac p(ro)h(ere)d(i)b(us) meis seu q(ui)slibet oposita p(er)sona contra hanc suo tradicio (r) ire quandoq(ue)| te(n)taverimus aut ea(m) p(er) covix ingeniu(m) subtragere q(ue)sierimus, t(un)c in--feramus (k) ad illam partem contra que(m) exinde lite(m) intulerimus multa, q(uo)d est pena, au|ro obtimo uncias due et arigentu(m) ponderas quabtuor. Et q(uo)d repetierimus et vindicare non valeamus, sed p(re)sens hanc car(tu)l(am) comutacio(ni)s diotur|nis te(m)porib(us) firma p(er)manead adq(ue) p(er)sistat inconvulsa cu(m) stipulacion(e) subnixa. Et spoponder(un)t se sibi unus alteri, ta(m) ipsi qua(m)q(ue) et subcessores eorum, q(ui)s co de|der(un)t inintegrum ab om(n)i homine defensare. Q(ui)de(m) et ad ordo legis deposit et hanc p(re)videnda(m) (s) comutacionis nomine accesser(un)t sup(er) ips(i)s rebus ad p(re)videndu(m) et esti|mandu(m), id s(un)t Adam archipr(es)b(ite)r de ordine ip(siu)s S(an)c(t)e Cremonensis Eccl(esi)e, misus do(m)ni Ubaldi ep(iscop)i ab eo directus, una cu(m) viri et boni homines estimatores, | q(ui) ipsis rebus estimaver(un)t, id s(un)t Ugo et Gauselmo not(arius)seu Vuigelmo q(ui) ips(i)s om(n)ibus rebus estimantibus cu(m)paruit eorum estimaver(un)t q(uo)d meliorata et ampliata ca[u]|sa recepit ipse do(m)nus Ubaldus ep(iscop)us a parte p(re)d(ic)to ep(iscop)io ab eunde(m) ip(siu)s Ugoni qua(m) dedised (t) p(re)d(ic)ta(m) comutacio(nem) iusta legis fieri potest. De q(ui)bus et pena int(er)| se posuer(un)t ut q(ui) ex ipsis aut subcesores v(e)l h(ere)d(e)s eorum sed (u) de anc comutacio(ni)s removere q(ue)sierint et non p(er)manserint in ea om(n)ia qual(iter) s(u)p(eriu)s l(egitur) vel si ab | unu(m)qua(m)q(ue) hom(in)em s(u)p(eriu)s q(ui)s co deder(un)t inin(tegrum) non defensaverint, conp(ona)t pars parti fide(m) servan--di (k) pen(a) dublis (v) ipsis rebus sicut pro te(m)pore fuerit | melioratis aut valuerit sub estimacione in consimilis locis.. Et bergamela cu(m) accrementario de terra levavi, me pagina Rozo not(arius) et iudex | sacri palacii tradidit et scribere rogavi, in qua ecia(m) subter confirmas testibusque obtulit roboranda(m). Unde due car(tu)l(e) comutacio(ni)s uno tino|re scrite s(un)t (w). Actu(m) vico Plebe S(an)c(t)i Iacobi, fel(iciter).
Signu(m) ++ manibus s(upra)s(crip)torum Ugoni et Vuigelmi q(ui) super ipsis rebus acceser(un)t et estimaver(un)t ut s(u)p(ra) (x).
(S) Ego Gauselmus notarius q(ui) sup(er) ips(is) rebus accessi et estimavi ut supra et s(ub)sc(rip)si.
Signu(m) + manus s(upra)s(crip)to Ugoni q(ui) hanc car(tu)l(am) comutacio(ni)s fieri rogavi ut s(u)pr(a).
Signu(m) +++ manibus Ioh(anni)s et Azani seu Saniberti, om(n)is viventis lege(m) Allamanorum testis.
Signu(m) ++++ manibus Martini et Anselmi seu Ada(m)mi adque Rotepaldi, testis lege(m) Romana viventis.
(SN) Ego (y) q(ui) s(u)p(r)a Rozo not(arius) et iudex sacri palacii s(crip)s(i), postradita co(m)pl(evi) et dedi (z).


(a) Così A.
(b) A peteu(m)
(c) pe- nel margine, scritto in modulo leggermente più piccolo.
(d) A ditur
(e) A merd die
(f) ab su rasura.
(g) -es- parzialmente abrase.
(h) ea- corretto da nesso per et
(i) ipse U- su rasura.
(j) Così A.
(k) Lo spazio, lasciato intenzionalmente in bianco, è occupato da una rasura.
(l) fecit: così A.
(m) La prima -c- corretta da -s-, -res su rasura.
(n) v(e)l su rasura.
(o) A legat(er)
(p) La seconda -e- corretta da -o-
(q) La seconda -l- corretta da altra lettera.
(r) hanc suo tradicio: così A.
(s) -a(m) corretta da -u(m)
(t) -i- corretta da -e-
(u) Così A.
(v) -b- corretta da -p-
(w) Segue abrasa la parola feliciter
(x) Signum - supra scritto dalla stessa mano, ma con inchiostro più scuro.
(y) Segue, in inchiostro più chiaro rispetto al resto della completio e leggermente alta sul rigo di scrittura, q
(z) (SN) Ego - d(e)di scritto dalla stessa mano, ma con inchiostro più scuro.

(1) Cf. Cod. Iust. 4, 64, 2.
(2) Cf. Ahist. 16.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti