Lombardia Beni Culturali

Cartula comutacionis

1053 febbraio, Cremona.

Ubaldo, vescovo di Cremona, dà a Benedetto diacono un appezzamento di terra coltivata a orto, sito nella città di Cremona, che misura otto tavole e due appezzamenti, siti presso la città, in località Parlassium, presso la chiesa di S. Vittore, uno di terra aratoria e l'altro in parte di terra aratoria e in parte coltivato a vite, che misurano rispettivamente dieci pertiche. Riceve in cambio un appezzamento di terra coltivato a orto, sito nella città di Cremona, che misura quattro tavole; un altro, sito anch'esso in Cremona, in parte edificato, che misura otto tavole, e un terzo, sito in località Curticella, in parte di terra aratoria e in parte coltivato a vite che misura complessivamente dodici pertiche. I beni oggetto della pemuta sono estimati da Gauselmo notaio, dal nipote di questi Guglielmo, da Ugo Arcidiaconi, accompagnati da Giovanni, prete della Chiesa cremonese e messo del vescovo.

Copia autentica sec. XII, Halle, Biblioteca Universitaria, carte Morbio, Tomo I, n. 15 [B]. Copia inizio sec. XIX, Dragoni, p. 273 (con data 1052).
B è così autenticata: (SN) Ego Gisulfus, iudex sacri palacii, autenticum huius exempli vidi et legi et sic inibi continebatur sicut in isto legitur exemplo ni (così B) littere plus mi|nusve sint (-nusve sint in sopralinea, al termine della riga precedente). (SN) Iudex huius ego cernens autentica Guido exempli legi, mox sic in eoque relegi continetur ut presens minus aut plus [[...]]. (SN) Ego Azo, iudex sacri palacii, autenticum huius exempli vidi et legi et sic inibi continebatur sicut in isto legitur exemplo ni (così B) littere plus | minusve sit. (SN) Ego Giselbertus, notarius sacri palacii, qui hoc exemplo [[ex]][au]tentica exemplavi, autenticum huius exempli vidi et legi et sic inibi continebatur [sicut in isto legitur]| exemplo ni littere plus minusve sint.

Edizione: Hortzschansky-Perlbach, n. 14 (con data 1052).
Regesto: Robolotti, p. 102, n. 818 (con data 1052); Astegiano, I, p. 73 (da Hortzschansky-Perlbach); Savio, p. 57 (con data 1052).


Sono state segnalate come restituzioni le parti non perfettamente leggibili dal microfilm, ricostruite grazie alla trascrizione di Hortzschansky e Perlbach.

(SN) Anni ab incarnacione d(omi)ni nostri Iesu Christi millesimo quinquagesimo secundo, secundus Enricus gratia Dei imperator augustus [[...]]|[mense] februarii, ind(ictione) sesta. Comutacio bone fidei nossitur esse cu(n)tractum, ut vicem empcionis obtineat firmitatem [eodemque nexu oblicat contraentes (1).]|[Pla]cuit itaque et bona cu(n)venit voluntate inter do(m)nus Ubaldus, ep(iscopu)s ep(iscop)io Sancte Cremonensi Ecclesie, nec non et Benedictus diaconus de ordine [canonice eiusdem Sancte Cremonens]|is Ecclesie et filius quondam Gunizoni, qui professus est ex nacione sua legem vivere Longobardorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dederunt ac tradiderunt [sibi unus al]|teri pars parti in co(m)mutacionis nomine. In primis dedit et tradidit ipse domnus Ubaldus ep(iscopu)s da parte sui ep(iscop)io eidem Benedicti diaconus in causa co[mutacionis nomine]| pecies trex de terra. Una est ortiva cu(m) incisa sua infra s(upra)s(crip)ta civitate, iusta casa abitacionis Giselberti qui dicitur de Solario, et alie foris eadem civitate, prope Parl[asii], [non mul]|[tum] longe da ecclesia Sancti Victori (a) iuris de s(upra)s(crip)to ep(iscop)io. Prima pecia de terra, q(ue) est ortiva cu(m) incisa sua, infra suprascripta civitate, iusta casa ipsius Giselberti, est per mensura iusta [tabulas]|[octo]; coeret ei a mane via, a meridie et sera ipsius Giselberti, a montes de ipso ep(iscop)io. Secunda pecia de terra, q(ue) iacet prope s(upra)s(crip)to Parlasii et non multum longe da [ecclesia Sancti]| Victori, est aratoria similiter cum incisa sua, est per mensura iusta iugias duas et perticas iugiales octo; coeret ei da trex partes via publica (b), da quarta parte, [id est]| a mane, iure de ipso ep(iscop)io. Tercia pecia de terra, ibi prope, est clusuriva cu(m) vites superabente et aliquid aratoria ibi se tenente cu(m) medietate de alveo flu[minis]| Rodano, est per mensura iusta perticas decem; coeret ei a mane via publica, a meridie ingresso, a sera reliqua medietas de predicto alveo Rodani, a monte[s iam dic]|to episcopio, sibique alie sunt ab omnia coerentes. Quidem et dedit ipse Benedictus diaconus eidem domni Ubaldi ep(iscop)i et a parte sui ep(iscop)io in causa comutacionis | meliorata res, sicut lex (2) abet, id sunt similiter pecies trex de terra iuris sui. Prima pecia de terra est ortiva et iacet infra s(upra)s(crip)ta civitate, [prope] casa ipsius Gi|selberti et est per mensura iusta tabulas quattuor; coeret ei a mane de iam dicto ep(iscop)io, a meridie de s(upra)s(crip)to Giselberto, a sera Albericus, [a montes via. Secunda pecia iacet]| in suprascripta civitate cu(m) aliquid muro superabente, est per mensura iusta tabulas octo; coeret ei a meridie via, a sera [Todiloni], [a montes][[ ..........]][Tercia]| pecia de terra iacet in loco Curticelle, q(ue) est aratoria, inter quam via percurrit cu(m) incisa sua cu(m) vites (c) super abente, est per mensura [iusta][[...]][per]|ticas iugiales octo et predicta incisa cu(m) vites superabente, est per mensura iusta perticas quattuor; coeret eis (d), | tam ab ipsa incisa quamque ad supertotum de ipsa pecia de terra, a mane Sigefredi, a meridie et sera prenominati Giselberti, a montes[[...]], sibique alie sunt [[...]][coerentes]. | Quas ia(m) dictas pecias de terra superius nominatas et comutatas una cu(m) accessionibus et ingressoras earum seu cu(m) superioribus et inferioribus earum, qualiter superius legitur, inintegrum [inter se]| comutaverunt (e) et sibi unus alteri per ac paginam comutacionis nomine tradiderunt, facientes exinde unusquisquis de co receperunt tam ipsi quamque et [[...]]| a presenti die proprietario nomine quicquid voluerint aut previderint legaliter sine omni uni alterius cu(n)trad(icione). Et spoponderunt se ipsi comutatores tam ipsi quamque et succ[essores et]|[heredes] eorum quis co ut supra dederunt inintegrum omni t(em)p(o)r(e) ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo legis depoxsit ad previdendam ac comutacionis nomine acceserunt super [as]| res, id sunt Iohannes, presbiter de ordine canonice ipsius Sancte Cremonensis Ecclesie et familiario ipsius domni Ubaldi ep(iscop)i, miso predicti domni Ubaldi ep(iscop)i ab eo directo, una [simul]| cu(m) bonos homines Deum timentes estimatores qui ipsas res estimaverunt, id sunt Gauselmus notarius et Vuilielmus nepus eius seu Ugo qui dicitur de Archidiacon(is). Quibus omnibus | estimantibus cu(m)paruit eis quod melioratas res susciperet ipse domnus Ubaldus ep(iscopu)s a parte sui ep(iscop)io quam daret et comutacio et legibus fieri potest. De [quibus et pena]|[inter se posuerunt] ut quis ex ipsis aut successores vel heredes eorum ac comutacionis nomine removere quęsierint et non permanserint in ea [omnia que supra leguntur vel si][[...]]| hominem quis co ut supra dederunt [ad invicem] non defensaverint, cu(m)ponant pars parti fidem servandi pena duplas ipsas pecias de terra q(ue) s(upra) l(eguntur,)[sicut pro tempore fuerit meliorata aut va]|luerit sub estimacione in cu(n)similes locas. Et pro onore diaconati q(ui) s(upra) Benedicti nec eis liceat ullo t(em)p(o)r(e) nolle quod [voluerit, sed quod ab eis semel factum]|[vel cunscriptum est] sub iuxiurandum inviolabiliter cu(n)servare promiser(un)t cu(m) stipulacione subnixa.
Unde due cartule comutacionis uno tinore scripte sunt.
Actum suprascripta civitate Cremona, feliciter.
+ Ego Hubaldus, Dei gratia episcopus, [in]hac commutacione a me facta subscripsi. + Ego Iohannes presbiter qui super ipsis rebus missus fuit ut supra et subscripsi.
Ego Gauselmus avocatus qui super ipsis rebus accessit et estimavit ut supra et subscripsi.
Ego Vuilielmus qui super ipsis rebus accessi et estimavi ut supra et subscripsi.
Ego Ugo qui super ipsis rebus accessit et estimavit ut supra et subscripsi.
Signum [+++] manibus Alberti et Leoni seu Dominici, viventes legem Romana testes.
Signum + + manibus Arnulfi et Bonivicini, rogatis (f) testes. Ego Albericus notarius sacri palacii scripsi, postradita complevi et dedit.


(a) V- corretta da a-, come pare.
(b) -a finale corretta da altra lettera.
(c) -s finale soprascritta a -e-
(d) -ticas iugiales octo-coeret eis: inizialmente omesso dal redattore di B e successivamente aggiunto in interlinea, in modulo leggermente inferiore.
(e) La prima -u- corretta da -a-
(f) Così B.

(1) Cf. Cod. Iust. 4, 64, 2.
(2) Cf. Ahist. 16.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti