Lombardia Beni Culturali
19

Sententia (notitia) Rogerii iudicis ex mandato Huberti cardinalis

1184 febbraio 8 e 9, Milano.

Rogerio giudice detto de Sedriano, per mandato di Uberto, cardinale presbitero di S. Lorenzo in Damaso e legato apostolico, con il consilium di Ottone de Sexto, Oldone Crivellus, Giacomo de la Turre e altri, assessori del cardinale, nella controversia tra Beltrame, abate del monastero di S. Ambrogio rappresentato dal suo messo Arnoldo, monaco dello stesso monastero, da una parte, e i sacerdoti e i chierici della chiesa di S. Giovanni di Bellagio rappresentata dal sacerdote Anselmo, dall'altra, su diciassette sestari di olive raccolte in un oliveto di S. Ambrogio a Limonta, vicino alla chiesa di S. Genesio, vendute dall'abate ai rustici di Limonta e Civenna e poi sottratte a costoro dai sacerdoti e chierici di S. Giovanni, condanna Anselmo, a nome della chiesa di S. Giovanni, a restituire entro trenta giorni le olive all'abate di S. Ambrogio, a nome dei rustici; sul diritto di decima ingiunge all'abate di giurare, per mezzo di un avvocato, che il diritto di decima sull'oliveto non spetta alla chiesa di S. Giovanni oppure di demandare ad Anselmo di giurare il contrario. Il giorno seguente, innanzi a Ottone de Sexto, l'abate Beltrame giura secondo quanto richiesto e Ottone infine lo assolve da ogni pretesa avanzata dalla chiesa di S. Giovanni.

Originale, ASMi, AD, pergg., cart. 313, n. 213 [A]. Regesto del 1738 in Giorgi, Registro, c. 224; del 1739 in Giorgi, Rubrica, c. 28r (con data 1185). Trascrizione: Della Croce, I, 10, c. 108r.
Nel verso, di mano diversa coeva, Sentencia de oliveto de Lemonte; di mano del XVI secolo, Sententia in favorem abbatie Sancti Ambrosii Mediolani ratione decime petite super quodam oliveto in loco de Lemonte iuris ipsius abbatie; annotazione seicentesca di oggetto, data e segnature eee, A e n. 158; riferimenti all'Exemplaria Diplomatum del Giorgi; data di mano del Bonomi MCLXXXIV; segnatura a matita 201.
Edizione: PURICELLI, p. 1020 (GRAEVIUS, IV/1, col. 444). Regesto: GIULINI, VII, p. 142; KEHR, VI/1, p. 92, n. 22 e p. 414, n. 1; SAVIO, I, p. 539.

Buono stato di conservazione. Sottolineatura di epoca moderna a penna del nome dell'abate; in matita rossa del nome dell'arciprete di Monza nell'escatocollo e della sottoscrizione del legato apostolico. Tracce di rigatura.
Sulla questione v. anche i 'dicta testium' dell'inizio del 1184 (n. 18) e del 31 agosto 1184 n. 25, riferibili alla stessa controversia, la sentenza del medesimo Bonifacio vescovo di Novara del giugno 1185 (n. 27) e la successiva conferma da parte di Lucio III del 14 luglio 1185 (n. 28).
Sull'intervento del vescovo di Como, richiamato nella 'narratio' della presente sentenza, cfr. le note introduttive al n. 18.

(SN) In nomine Domini. Die mercurii octavo mensis februarii, in civitate Mediolani, in palatio domini cardinalis. Ex mandato domini Huberti, cardinalis presbiteri tituli Sancti Laurentii in Damaso et Apostolice Sedis legati, sententiam protulit Rogerius iudex, | qui dicitur de Sadriano, conscilio dominorum Ottonis de Sexto et Oldonis Crivelli et Iacobi de la Turre et aliorum, qui omnes erant assessores predicti domini cardinalis, super controversia que vertebatur inter do(m)num Beltram, gr(ati)a Dei abbatem monasterii Sancti Ambrosii civitatis | Mediolani ubi eius sanctum requiescit corpus, per suum missum Arnoldum, monachum ipsius monasterii, et ex altera parte sacerdotes et clericos ecclesie Sancti Iohannis de loco Bellaxio, que ecclesia est in episcopatu Cumano, per suum procuratorem et missum Anselmum, sacerdotem | iam dicte ecclesie. Lis enim talis erat: petebat siquidem ipse abbas quatenus prefati sacerdotes et clerici de Bellaxio redderent et restituerent (a) sestarios decem et septem bacharum olive rusticis suis de Lemonte et Civenna, quibus ipse abbas vendiderat illas | bachas, et quas bachas prefati sacerdotes et clerici abstulerant vel auferre fecerant manu armata predictis rusticis de quodam oliveto Sancti Ambrosii quod est in loco Lemonte, iuxta ecclesiam Sancti Genesii, que curtis est, quam ecclesiam et | curtem cum mansis sex terre et triginta quatuor inter servos et ancillas, do(m)nus imperator Lotharius ex vetustissimo tempore ecclesie Sancti Ambrosii donavit cum omnibus pertinentiis eiusdem curtis, casis videlicet (b) et vineis, olivetis, campis, silvis, pascuis, aquis aquarumve (c) | decursibus vel omnibus adiacentiis seu pertinentiis suis, sicut in pluribus instrumentis donationum (1) ipsius do(m)ni Lotharii continetur, et quam donationem do(m)nus Karulus rex pissimus postea confirmavit, sicut in quodam alio instrumento (2) continetur, | nec non dominus Otto rex in quodam instrumento (3) postea confirmavit. Econtra predictus presbiter Anselmus, ex parte iam dicte ecclesie de Bellaxio, se restitutionem prefatarum bacharum non teneri dicebat, et hoc tribus rationibus. Imo vice mutua conquere|batur apud iam dictum cardinalem ut super principali questione, scilicet super iure decimationis ipsius oliveti, quod in solidum ad prefatam ecclesiam Sancti Iohannis de Bellaxio pertinere proponebat pronuntiaret, et ut ipsum abbatem clericos ipsius ecclesie Sancti | Iohannis colligere decimam predicti oliveti deinceps inquietare non permitteret, tum quia do(m)nus Anselmus Cumanus episcopus, apud quem quondam Iohannes, abbas prefati monasterii Sancti Ambrosii, predictos sacerdotes et clericos de aliis bacis alio tempore sibi | ablatis conveniebat, statuerat ut ipse Iohannes abbas de iure decimationis ipsius oliveti, quod ipsi clerici ecclesie sue fore dicebant, aput se responderet et sententiam eius difinitivam (d) audiret. Allegabant enim predicti clerici quendam mona|chum ipsius monasterii iurisdictioni ipsius episcopi se sponte subposuisse et cum nuntiis et vasallis ipsius monasterii sepius apud ipsum episcopum causam egisse; tandem cum ipse abbas aput iam dictum episcopum neque iret neque nuntium mitteret, | ille episcopus tamquam per contumatiam, prefato abbate absente, predictos clericos in possessionem ipsius oliveti mississe adfirmabat. Ad que omnia prefatus Arnaldus monacus ita respondebat: in primis ecclesiam Sancti Iohannis esse plebem et eam habere | universitatem decimationis ipsius territorii de Lemonte; et ipsum do(m)num abbatem Iohannem (e) vel eius monacum se subposuisse iurisdictioni ipsius monasterii (f) infitiabatur. Que omnia si constarent, predicta ecclesia Sancti Ambrosii (g) nichilominus deberet op|tinere et hoc pluribus rationibus: primo propter predictas donationes imperatoris, cuius erant omnia iura ipsius loci, quia omnia que ibi habebat prefate basilice Sancti Ambrosii donavit; secundo quia curtis est ipsa ecclesia Sancti Genesii; | tercio quia numquam habuer(at)(h) decimam ex ipso oliveto nisi ab annis septem infra et hoc per vim, sicut ipse Anselmus sepius confessus est; quarto quia domicultile est illud olivetum et semper ad suum donicatum ipse abbas et sui an|tecessores detinuerunt; quinta ratio est quod monaci non debent decimas dare de laboribus et nutrimentis suis; ultima quia locus de Lemonte est in episcopatu Mediol(ani) et quia ipse Anselmus decimam grani quod seminabatur | in ipso oliveto semper habuisse dicebat, licet (i) non bacharum, propterea decimam bacharum se habere asseverabat, quod aversa pars prorsus diffitebatur. Super longissima possessione ipsius oliveti et bacis rusticis suis abla|tis, predictus abbas suffitientes testes produxit; predictus vero Anselmus, ex parte iam dicte ecclesie, testes produxit minus tamen suffitientes. Et tunc ibi ipse Arnaldus monachus, procurator ipsius abbatis, cavit iam dicto Anselmo | presbitero, procuratori ecclesie de Bellaxio, ipsum abbatem qui aberat et predictos rusticos rem rata habituros sub pena libr(arum) centum; et ipse Anselmus presbiter similiter cavit eidem Arnaldo predictos sacerdotes et clericos de Bella|xio rem rata habituros sub eadem pena. His ita auditis et diligenter inquisitis et e[x parte] predicti abbatis multis visis instrumentis donationum et confirmationum que in hac notitia non continentur, predic|tus Rogerius iudex prefatum Anselmum, ex parte sacerdotum et clericorum de Bellaxio, ut ad triginta dies supradictos decem et septem sestarios bacharum prefato abbati Sancti Ambrosii, ad partem ipsorum rusticorum, restituat condempnavit. | Deinde super principali questione, id est super iure decimationis, detulit iusiurandum predicto abbati ut iuraret per suum advocatum ius decimationis predicti oliveti neque in toto neque in parte ad prefatam ecclesiam | Sancti Iohannis de Bellaxio pertinere, aut referret ipsi Anselmo sacerdoti, et ipse Anselmus iuraret ius decimationis prefati oliveti ad ecclesiam Sancti Iohannis de Bellaxio in solidum pertinere. Postea vero, alia die proximo se|quenti, coram domino Ottone de Sesto, assessore predicti domini cardinalis, ipse abbas Beltram ipsius monasterii ut supra iuravit. Et tunc ipse do(m)nus Otto super principali questione de iure decimationis a petitione fac|ta ex parte iam dicte ecclesie Sancti Iohannis de Bellaxio memoratum do(m)num Beltram, abbatem ipsius monasterii Sancti Ambrosii, absolvit. Et sic finita est causa. Anno dominice incar(nacionis) mill(exim)o centeximo octuag(eximo) quarto, predicto | die, indic(ione) secunda.
Interfuerunt do(m)nus Obertus Modoetiensis archipresbiter, do(m)nus Girardus canonicus ecclesie de Moecia, Montenarius Iudex, Albertus Cacalancia, Anricus Mainerius, Ardericus Cassina, Onricus de Cimiliano, Anricus de Mar|liano atque Guilielmus Capellus.
+ Ego Ubertus, tituli Sancti Laurentii in Damaso presbiter cardinalis et Apostolice Sedis legatus, s(ub)s(cripsi).
(SN) EGO Ambrosinus de Valnexio, notarius sacri pal(acii), scripsi.


(a) restutuerent in A.
(b) Nel sopralineo con segno di richiamo.
(c) -uis aq- corretto su precedente scrittura erasa.
(d) -fin- corretto da fun mediante espunzione della seconda asta della u
(e) Nel sopralineo.
(f) Cosė A, evidentemente per episcopi
(g) Cosė A, evidentemente per Iohannis
(h) -u- nel sopralineo con segno di richiamo.
(i) -t corretta da lettera precedente, segue eraso e depennato et

(1) Cfr. le donazioni di Lotario I del 24 gennaio e dell'8 maggio 835, ed. MGH, Karolinorum, III, nn. 23 e 27.
(2) Cfr. la 'pagina precepti' di Carlo III del 21 marzo 880, ed. MGH, Diplomata Karolinorum, II, n. 21 (esiste anche un falso in pari data, cfr. ibidem, n. 177).
(3) Cfr. la 'pagina precepti' di Ottone I del 10 ottobre 951, ed. MGH, Diplomata, I, n. 138; esiste inoltre un'ulteriore conferma di Ottone III del 5 gennaio 998, ed. MGH, Diplomata, II/2, n. 265.

Edizione a cura di Ada Grossi
Codifica a cura di Ada Grossi

Informazioni sul sito | Contatti