Lombardia Beni Culturali
58

Privilegium

1140 novembre, Milano.

L'arcivescovo di Milano Robaldo concede ad Alberico, preposito di Varese, che l'arciprete e i chierici della chiesa di Santa Maria del Monte siano in perpetuo nominati dall'arcivescovo di Milano, al quale dovranno obbedienza, solo tra i membri del clero di San Vittore.

Copia autentica della fine del sec. XII, ABSVVa, Pergg., cart. I, n. 53 quater [B]; copia semplice del sec. XVI in Archivio Storico Diocesano di Milano, Archivio Spirituale, sez. X, Visita pastorale e documenti aggiunti. Pieve di Varese, vol. 67, quinterno 22 [C]; copia semplice del 1726 in ABSVVa, cart. 521 [C']; copia del sec. XVIII in BAMi, N. Sormani, Varese, c. 12v [C'']; altra copia della fine del sec. XVIII ivi, G.C. Della Croce, Codex Diplom. Mediol., I 7, c. 116r [D'']; regesti in ASMi, F.R., p. a., cart. 3832; Comolli, Compendium, BCVa, p. 5, B.A. di Milano, c. 3r; L. Lanella, Catalogo, f. 4b; menzione in ASMi, F.R., p.a., cart. 3889, Libro della rubrica generale, c. 144v. Le autentiche di B sono le seguenti: (ST) Ego Girardus de Syrano notarius sacri palatii de burgo Varisio hoc exemplum ex autentico sigilo cereo sigilato (sigilato in interlineo) domini Robaldi archiepiscopi Mediolanensis et a me viso et lecto subscripsi et (segue sicut espunto) sic in eo continebatur ut in isto legitur exemplo preter litteras vel silabas plus minusve. (ST) Ego Anricus de Piora notarius sacri palatii hoc exemplum ex autentico sigile (sic) cereo sigilato domini (segue pape cancellato) Robaldi archiepiscopi Mediolani et a me visso et lecto (segue ex cancellato) subscripsi et sic in eo continebatur ut in isto legitur exemplo (in B exeplo) preter literas vel silebas plus minusve.(ST) Ego Iacobus Sallarius sacri palatii notarius de civitate Mediolanensi hoc exemplum ex autentico sigileo (sigileo in interlineo) cereo sigilato (sigilato in interlineo) domini Robaldi archiepiscopi Mediolani et a me viso et lecto exemplavi et sic in eo continebatur ut in isto legitur exemplo preter litteras vel (precede l una p espunta) silabas plus minusve. Sul verso, di mano del sec. XIII: Copia sententie late per Robaldum archiepiscopum super archipresbiteratum Sancte Marie Montis quod nullus ibi ponatur archipresbiter nisi de [capitulo] Varisiensi; di mano del sec. XIV: Exemplum sententie latae per dominum Robaldum archiepiscopum Mediolani circa ecclexiam Sancte Marie de Monte; annota zione tarda.

Edizioni: G. GIULINI, Memorie, VII, p. 100; L. BORRI, Statuti, p. 108; C. MANARESI, Regesto di Santa Maria, p. 70, n. 105; G. GARANCINI, I secoli della civiltà barbarica, p. 108, nota 53.
Regesti: F. SAVIO, Gli antichi vescovi. La Lombardia, parte I, Milano, p. 495; G. SCARAZZINI, Le pergamene, p. 42, n. 54.
Cf. G. GIULINI, Memorie, III, p. 285; L. BRAMBILLA, Varese, I, p. 129; L. BORRI, Documenti Varesini, p. 144; Statuti, p. 106; U. BASSANI, Una controversia, p. 255; G.L. BARNI, Milano verso l'egemonia, p. 375; R. PERELLI CIPPO, Ricerche sul borgo di Velate, pp. 654, 656; G. SCARAZZINI, La pieve di Varese, p. 78; E. CATTANEO, Varese, pp. 17, 21.

Robaldus Dei gratia Sancte (a) Mediolanensis Ecclesie archiepiscopus, dilecto in Christo fratri Alberico Varisiensi (b) preposito et eius fratribus tam presentibus quam futuris in perpetuum. Sacra testante (c) scriptura sicut a iustitie declinantibus tramite pena debetur perpetua, ita veri assecutores iuditii premio ditabuntur eterno, proinde cum (d) psalmista clamantes 'de vultu tuo iuditium prodeat et oculi mei videant equitatem' (1), ut pro iuste promulgatione scententie (e) corone inmarcessibilis consequamur premium, litem inter Mediolanensem Ecclesiam et plebem Varisiensem noviter exortam debito curavimus (f) decidere fine; controversia et ex utraque parte allegationes hee sunt: asserebant siquidem prefate ecclesie nostre ordinarii ecclesiam Beate Marie de Monte ita ad ius et dominium archiepiscopi Mediolani spectare ut archipresbiterum qui predictam regeret ecclesiam et sacerdotes et clericos qui inibi divina celebrarent officia quoscumque vellet, sive de plebe Varisiensi vel aliunde (g), libere in ea ponere posset, ad quod probandum minus sufficientia inducebant argumenta. Et (h) contra Varisiensis (i) plebis prepositus et clerici predictam ecclesiam de Monte ita ad ius et dominium sepedicte (j) plebis pertinere, quod prenominatus archiepiscopus archipresbiterum et clericos in ea ordinandi dumtaxat de plebe Varisiensi et non aliunde potestatem habeat, his nitebantur astruere argumentis: pretaxata ecclesia infra terminos plebis est edificata, in Sabato Sancto ecclesie nostre levita cereum benedicit, sacerdos baptismi sanctificat aquam, in sabato Pentecostes totius plebis ibi generale celebramus baptismum; preterea in Assumptione (k) sancte Dei genitricis Marie et Omnium Sanctorum festivitate vesperas, missas maiores tamquam potestatem habentes conmuniter in sepedicta (l) celebramus ecclesia, quibus peractis nobis ab archipresbitero honeste datur reffectio; insuper quod quinquaginta annorum spacio et eo amplius archipresbiter et officiales de plebe Varisiensi fuerint in ecclesia Beate Marie de Monte testibus asserebant idoneis. Utrinque ergo rationibus diligenti examinatione disscussis (h), communi fratrum nostrorum tam ordinariorum et primicerii quam aliorum sapientum et religiosorum virorum consilio, decrevimus ac iure perpetuo stabilivimus ut de cetero nullus clericus nisi de Varisiensi ecclesia huiusmodi [archi]presbiteratus pociatur honore, vel aliunde (g) in sepedicta Beate Marie ecclesia clericus ordinetur, set archiepiscopus qui pro tempore fuerit secondum proprium (m) arbitrium, absque alicuius contradictione, per se ex clero Varisiensi quemcumque voluerit elligendi et assumendi in omnibus et per omnia liberam potestatem habeat, atque ad honorem Dei et beate semper virginis Marie, itemque ad honorem beati Ambrosii huiusmodi electum in ipsa ecclesia Beate Marie archipresbiterum constituat; clericos etiam quos ibi ordinare voluerit, predicti archipresbiteri consilio, de plebe Varisiensi, ut dictum est, tantummodo summat; memoratus quoque archipresbiter et eiusdem ecclesie Beate scilicet Marie clerici (n) sub regimine et obedientia archiepiscopi dumtaxat perpetuo maneant et nulli alteri nisi archiepiscopo soli ad ponendum (o) seu ordinandum vel iudicandum sive corrigendum subiaceant et debitam ei obedientiam semper exhibeant. Veruntamen annuales census et solempnes (k) reverantias quas Varisiensis (i) ecclesia in ipsa ecclesia Beate Marie semper virginis ex consuetudine antiqua habere dignoscitur, absque ulla diminutione, plebi Varisiensi per annos singulos solvendas esse censemus. Actum est hoc a domno Robaldo Mediolanensi archiepiscopo in palatio Mediolanensi, anno milleximo centesimo quadragesime, mense novenbri (h), indictione quarta. Ego Robaldus Dei gratia Mediolanensis archiepiscopus subscripsi. Ego Anselmus diaconus interfui et subscripsi. Ego Berengarius diaconus subscripsi. Ego Adelardus diaconus subscripsi. Ego Iordannus diaconus subscripsi. Ego Galdinus cancellarius a me dictato subscripsi. Ego Landulfus presbiter subscripsi. Ego Wido presbiter subscripsi. Ego Guifredus presbiter subscripsi. Ego Ardericus notarius subscripsi. Ego Nazarius presbiter ac primicerius subscripsi. Ego Azo presbiter ac prepositus et magister scolarum subscripsi. Ego Stefanus archipresbiter subscripsi. Ego Vualterius subdiaconus subscripsi. Ego Ardericus vicedominus et cimiliarcha interfui et subscripsi. Ego Obitius subdiaconus interfui et subscripsi. Ego Oprandus camerarius subscripsi. Ego Enricus subdiaconus subscripsi. Ego Lafrancus clericus Sancte Tegle interfui et subscripsi. Ego Iohannes presbiter et magister scolarum subscripsi. Ego Martinus presbiter et prepositus ecclesie Sancti Ambrosii interfui et subscripsi. Ego Iohannes qui dicor Carus hoc privilegium scripsi.


(a) sancte in interlineo.
(b) In B variensi in tutto il testo.
(c) testante corretto su testium.
(d) cum in interlineo.
(e) scententie in interlineo.
(f) i aggiunta posteriormente dalla stessa mano.
(g) In B alunde.
(h) Così B.
(i) In B variensis.
(j) In B spedicte.
(k) Il segno abbreviativo manca.
(l) In B spedicta.
(m) Corretto da propositum mediante aggiunta di i sopra la seconda p ed espunzione di osit.
(n) Segue la e iniziale una e espunta.
(o) In B pondum.

(1) Salmo 17 (16), v. 2.

Edizione a cura di Luisa Zagni
Codifica a cura di Patrizia Merati

Informazioni sul sito | Contatti