Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(SN) Anno dominice incarnacionis mill(esimo) cent(esimo) .LXXX. tercio, nono kal(endas) mar(cii), indic(ione) prima. Dominus Bonefacius, Dei gr(ati)a Sancte Novariensis Ecclesie episcopus, precepit mihi Ottacio notario ut hautenticarem et | in actis publicis redigerem dicta testium qui fuerunt producti super causa que vertitur inter dominum episcopum Terton(ensem) et abbatissam monasterii Senatoris de Papia, nomina quorum ex parte domine abbatisse sunt hec: |
§ Ferrus iuratus testatur quod abbatissa tenet poderem suum cum omni honore; recordatur per .L. annos, capiendo latrones et meretrices et fodrum et bannum; et audivit de facto comitis Garibaldi idem quod Calvinus, et de anniversario | a .L. annis infra. De causa Tebaldi audivit. De facto utriusque ripe, idem quod Calvinus, per .L. annos. De facto Ioh(ann)is Mugii et Petri Surdi dixit quod stabant ibi per abbatissam, quia videbat eos petere ab ea consilium et auxilium ad pontem; | quod Maurus et Alexandria darent et se abbatisse audivit, et audivit Maurum fecisse r(aci)onem Arnaldo de C(ur)te per gastaldum abbatisse, et audivit Maurum confitentem quod stabat ad pontem Viguerie per dominam et co(mun)em Viguerie. Consignationi et remotioni | et sepulture Mauri non interfuit; quod abbatissa ivit ad pontem cum processione audivit, et vidit quamdam monacham stare ultra pontem in terra abbatisse, et audivit abbatissam dedisse ei terram, et sunt .XL. anni. De prohibitione misse et fornacis dixit se scire; | et dixit Ioh(ann)em Raviolum fecisse .III. pilas super quibus edificatus est pons iste. Quod esset clericus Sancti Laurencii nescit. De facto Ioh(ann)is Paradisi, idem quod Otto Mozus, excepto quod dixit eum fecisse nomine co(mun)is Vigerie. Quod pons sit in strata | credit, quod in co(m)itatu non. De missis celebratis, idem quod Calvinus, et dixit car(tulas) (a) minorum fieri coram abbatissa et coram episcopo Tertonensi. De prohibitione molendini, idem quod Calvinus.
§ Martinus de Montearpherio iuratus testatur. Quod utraque | pars ripe sit abbatisse se(m)per audivit, et monacham vidit stare ultra pontem et per abbatissam, ut credit. De prohibitione misse et fornacis audivit, et audivit abbatissam habuisse podere suum a comite quondam. De causa Tebaldi audivit, et audivit Maurum dicentem quod | stabat ad pontem per abbatissam et co(mun)em Vigerie, et audivit presbiterum Sancti Ylarii sepellisse Maurum et alios devotos. Quod pons sit in strata, credit (b), et quod car(tule) minorum fiunt coram episcopo. Utrum sit in co(m)itatu nescit. De facto Ioh(ann)is Paradisi | et missis celebratis, idem quod Calvinus, et de prohibitione molendini.
§ Andreas (c) Caputgrossus iuratus testatur quod circa .XXX. anni sunt quod utitur in loco Vigerie, et se(m)per audivit abbatissam tenere cum omni honore, et quod obtinuit in causa Tebaldi | audivit. Quod abbatissam habuit podere suum a comite Seneto (d) et quod utraque pars ripe sit abbatisse audivit, et addit quod Maurus dixit ei quod volebat facere pontem ad honorem Dei et abbatisse et co(mun)is Vigerie. De processione et misse cele|brationis per abbatissam, idem quod Otto Mozus. De confessione Mauri, idem quod Gaudentius. De facto Petri Surdi audivit, et audivit Ioh(ann)em Mugium positum ibi esse per gastaldum abbatisse et sepultum ibi esse per presbiterum Sancti Ylarii. Quod sit in co(m)ita[tu]| Terton(ensi) nescit, nec credit. De missis celebratis et prohibitione molendini scit, et audivit imo esse destructum, quia non fuit factum consensu episcopi. De instrumento Mauri (1) audivit. De prohibitione misse et fornacis, scit.
§ Vivianus Ferrarius | iuratus testatur. De facto comi[tis] Garibaldi audivit per .X. annos, et scit ripam utramque esse abbatisse, quia vidit nuntios abbatisse habere quartum per .X. annos; ab alia parte morantur infirmi qui distringuntur per eam. De sepultura Mauri, idem | quod Gaudentius, excepto quod nescit utrum missam esset ibi cantata, et vidit Guidetum sepelliri per presbiterum Sancti Ylarii, et Albericum et Ioh(ann)em de Montebello et quemdam palmerium; et dixit pontem non esse in strata peregrinorum. Quod clerici Sancti La|urentii essent sepulture Alexandrie nescit. De prohibitione misse et fornacis scit, et vidit clericos Sancti Laurentii ibi cantare missam ut Deus blavas custodiret; et dixit stratam esse mutatam et ire per gerbum abbatisse; et dixit car(tulas) minorum | hominum abbatisse fieri coram ea et meretrices et latrones puniuntur per nuntios eius et ipsemet vidit quemdam verberari a .II. mensibus infra. De prohibitione molendini nescit. Quod pons sit in co(m)itatu Terton(ensi), non credit.
§ Iacobus Mulinarius | iuratus testatur. De facto comitis Garibaldi, idem quod Calvinus, et de tenuta cum omni honore. De facto latronum et meretricum, idem quod Vivianus, et addit quod vidit gastaldum ducere quamdam mulierem ad furcas quam volebat suspendere, et rogatu | vicinorum eam dimisit. De causa Tebaldi audivit. Quod utraque pars ripe pontis sit abbatisse, idem quod Vivianus. De celebratione misse per abbatissam scit (e), et de remotione infirmorum et consignatione terre. Quod abbatissa misisset Iohannem Mugium ad pontem audivit, | et audivit Maurum et Petrum Surdum confiteri quod stabant ad pontem per abbatissam. De sepultura Mauri et Guideti, idem quod Vivianus. De prohibitione misse (f) scit. De prohibitione fornacis audivit et dixit plus esse .XV. annis quod missa fuit ibi celebrata | per abbatissam, ut credit. Sepulture Alexandrie interfuer(unt) clerici Sancti Laurentii et omnes clerici Vigerie. Quod sit in strata credit, set dixit esse mutatam. De cartulis minorum, idem quod Martinus de Montearpherio. De prohibitione molendini, idem quod | Calvinus.
§ Guido Scricius iuratus testatur. De tenuta possessionum cum omni honore et facto latronum et meretricum, idem quod Vivianus Ferrarius per .XXV. annos (g), et addit quod vidit gastaldum abbatisse capere Andream Albagnum, qui interfecerat uxorem, | et ponere in carcerem, et abbatissa per Oldaccum iudicem suum fecit r(aci)onem de eo, et habuit bannum, boves et alias res. De facto Petri Surdi, idem quod Otto Mozus, et addit quod abbatissa fecit ibi stare Gaudentium per .VIII. dies cum bovibus, cum Ioh(ann)es | infirmaretur, et credit quod Petrus Surdus stabat ibi per abbatissam. De consignatione terre et remotione infirmorum, idem quod Gaudentius. De r(aci)one Mauri, idem quod Ferrus. De districtu infirmorum, idem quod Vivianus, et vidit abbatissam ire ad pontem cum | presbitero Ioh(ann)e, qui ibi celebravit missam, et est circa .X. annos. De prohibitione misse et fornacis, scit. Quod Maurus daret se et sua Sancto Laurentio audivit. Quod clerici Sancti Laurentii celebrassent missam apud pontem, scit, et dixit pontem esse in strata peregri|norum. Prohibitionem molendini vidit. Quod sit in co(m)itatu Terton(ensi), non credit.
§ Anricus de Sala iuratus testatur. De facto latronum et meretricum et comite Garibaldi, idem quod Vivianus, per .XL. annos. De causa Tebaldi audivit. Quod utraque pars | ripe sit abbatisse dixit, quia se(m)per audivit gerbum esse abbatisse, et infirmos distringi vidit per eam, et ab alia parte quartum. Quod Maurus staret ibi per abbatissam audivit, et audivit ipsum confiteri. De reiectione Petri Surdi scit. De celebratione misse per presbiterum Petrum, | idem quod Guido Scricius. De sepultura devotorum nescit et vidit quandam monacham stare ultra pontem in terra abbatisse. De prohibitione misse et fornacis audivit, et de facto Ioh(ann)is Ravioli. De facto Ioh(ann)is Paradisi et missis celebratis scit. Quod pons sit in strata | peregrinorum, credit; quod in co(m)itatu non, et audivit car(tulas) fieri coram episcopo.
§ Arditio Mulinarius iuratus testatur. De comite Garibaldo nichil scit nec audivit. De tenuta possessionum cum omni honore, idem quod Vivianus. De causa Tebaldi scit, | quia interfuit. Quod utraque pars ripe Staphule sit abbatisse, dixit, quia vidit eam tenere gerbum et distringere infirmos per .XL. annos, et terram ab alia parte. De facto Petri Surdi et Ioh(ann)is Mugii et Mauri nichil scit. De confessione Mauri audivit. Quod Maurus daret se abbatisse nescit. De remotione infirmorum et consignatione terre, audivit. De sepultura Guideti scit, de aliis nescit. Quod Maurus feceret r(aci)onem per eam nescit. De prohibitione misse, scit; de aliis questionibus nescit. De | facto Ioh(ann)is Paradisi scit. Quod Morus daret se et sua ecclesie Sancti Laurentii nescit. Quod sit in strata peregrinorum credit, quod in co(m)itatu non. De car(tulis) minorum idem quod Martinus de Montearpherio. De prohibitione molendini scit. De aliis | omnibus questionibus nescit.
§ Aribertus Lag(n)a iuratus testatur. De comite Garibaldo (h) audivit. De facto latronum et meretricum, idem quod Vivianus, et vidit tenere abbatissam ab utraque parte ripe, ut dictum est, per Vivi|anum. De prohibitione misse scit. Quod Petrus Surdus et Iohannes Mugius et Maurus starent ad pontem per abbatissam, ab aliis audivit, quia ipsi dicebant. De datione Mauri et consignatione terre et infirmorum remotione, et quod abbatissa iret ad | pontem, et quod monacha staret ultra pontem, nescit. Quod pons sit in co(m)itatu Terton(ensi) et quod sit in strata peregrinorum credit.
§ Ioh(anne)s Pillaca iuratus testatur. De facto comitis Garibaldi, idem quod Calvinus, per .XL. annos. De causa Tebaldi | scit, quia audivit. De facto utriusque ripe, idem quod Arditio Mulinarius. Quod Ioh(ann)es Mugius et Petrus Surdus et Morus starent ibi per abbatissam audivit, et de consignatione terre. De remotione infirmorum scit, quia vidit eos remo|tos esse. De querimonia Arnaldi, idem quod Ferrus, et vidit abbatissam ire ad pontem cum cruce et processione; de t(em)pore non recordatur, et vidit monacham quamdam stare ultra pontem in terra abbatisse. De prohibitione misse scit, et vidit | Ioh(ann)em Raviolum edificare pilas super quibus edificatus est pons iste, et Ioh(ann)em Paradisum facere pontem ligneum iuxta illum, et ambo fecere nomine co(mun)is Vigerie et pauperum, set uterque erat in terra abbatisse propter | predictam r(aci)onem. Quod Maurus daret se et sua eclesie (i) Sancti Laurentii et quod clerici cantarent ibi missam et quod fecisset obedientiam clericis, nescit. Quod pons sit in strata, credit; quod in co(m)itatu non. De | car(tulis) minorum nescit. De prohibitione molendini et reiectione Petri Surdi scit.
§ Ioh(ann)es Raviolus iuratus testatur. De facto comitis Garibaldi et latronum et meretricum (j), idem quod Aribertus, | per .XII. annos. Quod utraque pars ripe pontis sit abbatisse scit, quia audivit co(mun)em Vigerie tenere gerbum per abbatissam et ab alia parte quartum habere. De prohibitione misse scit, quia mastram versavit. Quod sit in co(m)itatu | non credit; quod in strata credit, et dixit quod pro mastra non stetit precepto archipresbiteri.
§ Albertus Pillaca iuratus testatur quod terra in qua est pons, est abbatisse, quia ultra pontem habet quartum et infirmos distringit. Remotionem | infirmorum et consignationem terre vidit, et est circa .XIIII. annos (k). De prohibitione misse scit quia audivit. De possessionibus abbatisse cum omni honore scit, quia meretrices et latrones puniuntur per eam. De districtu infirmorum et bene|dictione voltarum scit, quia vidit abbatissam ire cum processione, et est circa .XV. annos; et ibi aderat Oldaccus et Yeremia. Quod pons sit in co(m)itatu Terton(ensi), non credit; quod in strata credit. De car(tulis) minorum scit | idem quod Ferrus. Quod Maurus daret se et sua ecclesie Sancti Laurentii et de instrumento Mauri audivit.
§ Ioh(ann)es Balbus iuratus testatur quod erat ap(ud) pontem et vidit episcopum Terton(ensem), cum iret Romam, ad colloquium descendere | ibi, et Guido dixit episcopo ut benefaceret ponti, et ipse respondit: 'Ego melius feci ei quam aliquis alius homo; ego putabam quod esset meus, set est abbatisse c(um) vos fecistis eum'; et devota Ianuensis respondit: 'Ego non possum facere quod non stem ad | pontem per abbatissam, quia reddidi me ei'.
§ Rigeza iurata testatur quod ivit obviam Alexandrie cum gastaldissa et cum Gisla Moza et aliis mulieribus, «et duximus eam ad pontem», et postea vidit abbatissam Si|nelindam ire ad pontem et benedicere pilas, et presbiter Albertus cantavit ibi missam, et mortua Sinelinda abbatissa, Liceria ivit visitare Alexandriam et Alexandria dixit quod volebat se reddere ei vivam et | mortuam: 'Et volo habere partem orationum tuarum', et porrexit ei manum, et ipsa accepit, et abbatissa dixit: 'Ego volo habere tuarum partem'. De t(em)pore non recordatur, et credit quod ibi aderat Yeremia.
§ Gis|la Moza iurata testatur quod similiter ivit obviam Alexandrie, et venit cum eam ad pontem et addit quod Maurus dixit Alexandrie: 'Modo completum est desiderium vestrum, quia venistis ad pontem', et ipsa dixit: 'Verum | est, ego veni ad honorem Dei et Beate Marie et abbatisse et co(mun)is Vigerie'. Hoc idem dixit Rigeza.
§ Ioh(ann)es de Ecclesia iuratus testatur quod terra in qua est pons est abbatisse, quia ultra pontem habet quartum et infirmos | distringit qui sunt in gerbo. De prohibitione misse et fornacis, scit. Quod pons sit in strata peregrinorum et in co(m)itatu Terton(ensi), credit. Quod Maurus daret se et sua ecclesie Sancti Laurentii, nescit. Quod clerici canta|rent missam ad pontem, scit, et de facto Ioh(ann)is Ravioli.
§ Otto de Miano iuratus testatur. De facto latronum et meretricum, idem quod Vivianus. De tenuta possessionum (l) cum omni honore, idem quod Albertus Pillaca, | per .XXX. annos, et addit quod vidit quandam mulierem moram verberari per Ottonem Grassum, quia conc(u)bitaverat (m) Murinum, virum suum. De causa Tebaldi scit quia interfuit. De districtu infirmorum, idem quod | Ioh(ann)es de Ecclesia, per .XXX. annos, et vidit gastaldum abbatisse consignare terram Petro Surdo, in qua faceret domum et ortum, et est circa .VIII. annos, et quia vicini destruebant sepem quam fecerat Petrus Surdus, ascendit domum | et voccabat (n) gastaldum in adiutorium. Item testatur quod vidit Ioh(ann)em Raviolum (o), clericum Sancti Laurentii, facere .III. pilas super quibus edificatus est pons (p) iste. Post hoc Iohannes Paradisus hospitalerius | fecit ibi iuxta pontem ligneum ad honorem Dei et co(mun)is Vigerie, quo destructo, Ioh(ann)es Novus, de pecunia sibi a Ioh(ann)e G(re)co legata, incepit pilam istius pontis, super qua laboravit Petrus Surdus; post hos | venit Maurus ad honorem Dei et co(mun)is et transeuntium, et fecit pontem, nec scit quod ibi veniret Maurus, nomine abbatisse nec nomine episcopi. Item addit quod (q) cum Maurus volebat implere fornaces et evaccuare | ibat ad Sanctum Laurentium, et dicebat clericis necesse est ut ducatis populum ad pontem, et clerici ibant ad pontem cum populo et cantabant missam, et oblationem ad utilitatem pontis dimittebant. De prohibitione | misse, idem quod Ioh(ann)es de Ecclesia, et de prohibitione fornacis. Gerbum dixit esse co(mun)is Vigerie, et dixit terram que est ultra pontem esse abbatisse, set via est inter pontem et terram. De instrumento Mauri et redditione audivit, et vidit Maurum iura|re consulibus Pap(ie) quod non dederat pontem Sancto Laurentio, et vidit abbatissam presentem a .III. annis infra ire ad pontem cum presbitero Iohanne ad missam celebrandam, et vidit ibi sepelliri Guidetum et Bartholomeum | per presbiterum Sancti Ylarii et Petrum Vetulum et Ysabellam ap(ud) Sanctum Laurentium. Quod sit in strata peregrinorum et in co(m)itatu Terton(ensi), credit; nec credit pontem nec ad episcopum nec ad abbatissam pertinere.
§ Guillelmus Gratonus | iuratus testatur quod vidit abbatissam, set nescit quam, ad pontem, et presbiterum Ioh(ann)em, ut credit, cantare ibi missam, et est circa .XIIII. annos, et ibi aderat Yeremia, et vidit Ioh(ann)em Paradisum hedificare pontem ad | honorem Dei et co(mun)is Vigerie, et dixit terram ab utraque parte esse abbatisse, quia infirmos in gerbo distringit, et ultra pontem habet quartum, et hoc vidit per .XXX. annos, et audivit dicere Mauro quod stabat ibi per abbatissam. De prohibitione | misse et fornacis scit, et addit quod «Petrus Belegundus conversus volebat ut essem fideiussor pro eo», et ipse noluit nisi daret gastaldum fideiussorem quod non veniret in dampnum, et ipse dedit, et vidit clericos Sancti Lau|rentii cantare ibi missam. Quod sit in strata peregrinorum, credit; quod in comitatu, non, et dixit cartulas minorum fieri coram abbatissa ab aliis, set ab hominibus abbatisse nescit. De prohibitione molendini, scit.
§ Andrea | de Sala iuratus testatur. Quod abbatissa habuit podere Vigerie a comite Garibaldo audivit ab antecessoribus suis, et vidit eam tenere cum omni honore, ut supra dictum est, per .XL. annos quiete, usque ad controversiam Tebaldi, in qua ob|tinuit, et dixit Oldaccum dixisse sententiam (2). De facto utriusque ripe, idem quod Arditio Mulinarius, et vidit Ioh(ann)em Raviolum facere pilam unam, in qua edificatus est pons iste. De facto Ioh(ann)is Paradisi, idem quod Otto de | Miano, et dixit quod vidit abbatissam Sinelindam mittere Ioh(ann)em Mugium ad pontem, et sunt .XX. anni. Quod Petrus Surdus staret ibi per eam, audivit; et vidit eum habere domum in gerbo, que fuit destructa pro facto | Guil(iel)mi Floris. Quod Maurus faceret obedientiam abbatisse audivit. Quod daret se et sua cum (r) Alexandria abbatisse, nescit, et sepe audivit Maurum dicentem in ecclesia Sancti Laurentii quod non stabat ibi nisi per co(mun)e | Vigerie, et noluit facere r(aci)onem per gastaldum abbatisse Arnaldo de Curte, set dixit quod iret ad abbatissam et faceret quod deberet. De sepulturis devotorum nescit, et vidit abbatissam Sinelindam ire ad pontem, et presbiter Albertus | cantavit ibi missam, et est plus .VIII. annis et minus .XII., et vidit quamdam monacham stare ultra pontem per abbatissam, ut sibi dicebat, et sunt .XXX. anni et plus, et sepe audivit Maurum dicentem quod dederat se Sancto Laurentio, et vidit | eos cantare missam ad pontem. Quod sit in strata, scit; quod in co(m)itatu, non credit, et dixit a .IIII. annis retro cartulas minorum fieri coram episcopo. De prohibitione molendini, idem quod Ioh(ann)es de Ecclesia.
§ Iohannes de Ecclesia iuratus | testatur. De facto utriusque ripe pontis, idem quod Andrea, per .XX. annos, et de districtu infirmorum; et audivit gerbum esse abbatisse. De prohibitione misse et tenuta possessionum cum omni honore, scit per .XX. annos. | De prohibitione fornacis, audivit. Quod vidisset clericos ibi cantare missam, non recordatur; quod sit in strata, credit; quod in comitatu, non, set credit cartulas minorum fieri coram episcopo. De prohibitione molendi|ni, audivit.
§ Ribaldus Rebuccus iuratus testatur. De facto utriusque ripe pontis et de tenuta possessionum cum omni honore et de districtu infirmorum, idem quod Ioh(ann)es de Ecclesia, per .XXX. annos. De facto prohibitionis misse et fornacis, audivit. Quod clerici cantarent ibi missam et de (s) punitione delinquentium, scit. Quod pons sit in co(m)itatu, nescit; quod in strata, credit, et addit quod a castellario infra nuntii abbatisse acci|piunt curadiam, si aliquid vendatur, et dixit car(tulas) minorum fieri coram episcopo.
§ Martinus Amorosus iuratus testatur. De districtu infirmorum, idem quod Ioh(ann)es, per .XXX. annos, et addit quod vidit infirmos removeri | per nuntios abbatisse, et audivit ab alia parte esse allodium abbatisse, et est. De tenuta possessionum cum omni honore, idem quod Ioh(ann)es de Ecclesia. De prohibitione misse et facto latronum et meretricum, scit. De prohibi|tione fornacis, audivit, et dixit quod vidit Maurum facere iustitiam pro gastaldo abbatisse. Quod sit in strata, credit; quod in comitatu, non.
§ Lanfrancus Raxonatus iuratus testatur quod pons est ab utraque parte | ripe super terra abbatisse, quia ab una parte habet quartum, ab alia distringuntur infirmi per eam, qui sunt in gerbo, et se(m)per audivit gerbum esse co(mun)is Vigerie, et hoc recordatur per .XXX. annos. De prohibitione | molendini et fornacis et misse et quod clerici cantarent ibi missam, scit et vidit eos cantare, et dixit quod Maurus dixit ei quod supposuerat pontem clericis Sancti Laurentii, consensu consulum Vigerie, | et hoc post suum decessum; post hec vidit eum iurare coram Rollando Cane et Guidone (t) Christiano, consulibus Pap(ie), quod non dederat pontem ecclesie Sancti Laurentii (3). De tenuta possessionum cum omni | honore, et punitione delinquentium, scit. De facto comitis Garibaldi audivit. Quod sit in episcopatu et co(m)itatu (u) et strata, credit. Pontem Ioh(ann)is Paradisi vidit. De remotione infirmorum, scit. | Quod Maurus et Alexandria facerent obedientiam abbatisse audivit, et vidit abbatissam ire ad pontem cum presbitero Alberto ad celebrandum missam, et cum ibant non recordatur si deferrent crucem, et | audivit Maurum confiteri quod erat homo abbatisse, et pons suus erat. De facto compositionis porce Arnaldi de Curte, idem quod Ferrus.
§ Vivianus Ferrarius reversus dixit quod vidit et audivit scutiferum archipresbiteri conquerentem de Sibilia devota ap(ud) gastaldum abbatisse de grano, et concordia facta fuit per gastaldum ut daret sibi nummos, set nescit quot. Et partem | nummorum vidit dari per preceptum gastaldi, et est minus .II. annis, et ibi aderat filius gastaldi et Anricus de Pillaca, et dixit se non interfuisse concordie, set ipse dixit quod fecerat.
§ Iacop | Mulinarius reversus dixit idem de querimonia, excepto quod dixit de denariis, et ipsemet scutifer dixit ei quod abuit (v) r(aci)onem (w) per gastaldum abbatisse, et est circa .II. annos.
§ Carellus | iuratus. Interrogatus si monasterium Sancte Marie Senatoris habet podere Viquerie cum omni honore, respondit quod ita ipsum podere habet, quod habet virtutem ducendi aquam et capiendi ac deviandi, ita ut | alii laguedocii non perdant aquam, et habet virtutem iudicandi suos homines et bandizandi et omnes suas possessiones huius loci quiete tenet cum omni suo honore, excepto hoc quod turbatur ab episcopo. De ripis pon|tis ita dixit quod gerbus qui est a sero iuxta pontem d(icitu)r fore suprascripti monasterii, et ca(m)pus qui est ab altera parte pontis dat tercium et quartum abbatisse, et dixit se habere .XL. annos et se(m)per audivit gerbum et ca(m)|pum fore monasterii, set tamen ierbus pascitur a co(mun)i loci, et dixit quod abbatissa expulit Petrum Surdum a ponte quia fecit r(aci)onem Guil(iel)mo Flori et abstulit ei fabas, «quas reposuit | in domo mea», et domus fuit ei rupta et destructa a missis abbatisse, et dixit quod abbatissa fecit infirmos facere in retro (x), et dedit ibi terram Moro ut faceret casam eo loco quo erant clau|sure infirmorum, et dixit quod quedam monacha stetit ultra pontem super terram abbatisse, et dixit quod ministri abbatisse, s(cilicet) Bellacius et frater, acceperunt ligna que fecerant ducere in gerbo cannonici ad fornacem, et | duxer(unt) ea ad fornacem Rovoxelle, et dixit quod homines abbatisse prohibuer(unt) cannonicis ne celebrarent missam ad pontem. De aliis questionibus abbatisse, nescit. De questionibus episcopi, ita respondit quod vidit | Ioh(ann)em Paradisum manutenere pontem super Staphulam, et dixit quod hic pons est super pilis que erant facte, set quis eas fecit, nescit, et dixit quod Morus erat ministrator pontis, et dixit se audivisse | quod Morus iuraverat quod non daret pontem alicui sine co(mun)i consensu consulum Vigerie, et dixit quod vidit cannonicos Vigerie celebrare ibi missam et accipere oblationes. De co(m)itatu dixit | quod episcopus habet suum honorem et abbatissam suum, et dixit molendinum Civollarum fore destructum a vasallis episcopi, et episcopus habet car(tulas) minorum et potestates Pap(ie), et dixit quod Clericinus fuit sus|spensus a potestatibus loci Vigerie, et credit quod nobiles homines Vigerie tam de porta Sancti Ylarii quam de aliis sunt vasalli episcopi, et dixit clausuram pontis fore de co(m)itatu Terton(ense); alias domos de ierbo dixit esse quondam comitis Garibaldi, et dixit quod si latro capitur ab hominibus abbatisse, ducitur ad curiam abbatisse. De aliis, nescit.
§ Bellatius iuratus. Interrogatus | de podere abbatisse et aqua ducenda, idem quod Carellus, et de possessionibus, et dixit: «abbatissa superavit Tebaldum de controversia quam cum ea habuit de honore quod petebat in podere (y) abbatisse propter feudum | episcopi Terton(ensis)». De ripis Staphule, idem quod Carellus, et dixit quod Petrus Surdus habuit casam in gerbo, set nescit si pro abbatissa. De ierbo consignato Moro, idem quod Carellus, et dixit quod Morus fuit se|pultus a presbitero abbatisse et Guido conversus. De monacha de ultraponte et de lignis canonicorum, de fornace et de prohibitione, idem quod Carellus, et dixit quod prohibitum fuit canonicis celebrare ibi | missam ad pontem, et dixit quod pater suus azopavit .II. anseres infirmorum, et abbatissa inde (z) bannivit eum, et dixit quod infirmi distringuntur per abbatissam et ibi ponuntur pro ea, et abstulit ei | bovem unum pro ipso banno. De aliis questionibus abbatisse, nescit. De questionibus episcopi, respondit quod Ioh(ann)es Paradisus fecit pontem ligneum super Staphulam set non eo loco quo hic est, et dixit quod Morus | edificavit super pilas que ibi erant. De tenuta Mori, idem quod Carellus, et vidit cannonicos celebrare missam ad pontem et accipere oblationes, et dixit quod Morus fuit sepultus prima | mane, quando sol volebat apparire. Co(m)itatum huius loci, dixit fore episcopi. De molendino, idem quod Carellus, et dixit quod episcopus solitus est habere cartulas minorum; clausuram | dixit esse in co(m)itatu Terton(ense), domos ierbi et aratorium dixit fore in podere abbatisse. De contradic(tione) testium audivit. De aliis nescit.
§ Arnaldus Albagnus iuratus testatur. Interrogatus (aa), | quod audivit a suis antecessoribus bene sunt .XXX. anni quod monasterium Sancte Marie Senatoris habet podere Vigerie cum omni honore a comite Garibaldo, et habet virtutem ducendi | aquam, et non vidit ut contradiceret, et habet virtutem bandizandi suos homines, et etiam bandizavit fratrem suum Andream pro homicidio uxoris sue, et tenet omnes suas possessiones quiete cum | omni honore. De Tebaldo, idem quod Bellatius. De ripis, idem et de ierbo de Petro Surdo, idem quod Carellus. De domo consignata Moro et de infirmis ponendis et trahendis per | missos abbatisse, idem quod Bellatius, et dixit quod Morus fecit r(aci)onem sub gastaldo abbatisse Ottoni Grasso manente ad pontem, et est circa .XII. annos, et multociens audivit Morum dicen|tem se fore ad pontem pro domina abbatissa, et dixit Morum fore sepultum a presbitero abbatisse, et uxorem eius a cannonicis et ab ipso sacerdote, et audivit dicere quod habbatissa (bb), quando | Morus primitus venit ad pontem, ivit cum eo palam campanis sonantibus, deferendo crucem, hominibus abbatisse adstantibus, letanias celebrando, et cum fuit ad pontem, | suus sacerdos celebravit ibi missam et oblationes dedit Moro, et est circa .XVIII. annos. De monacha de ultraponte, idem, et dixit quod fornax fuit prohibita cannonicis | set tamen ligna nec alia non fuer(unt) eis ablata, et hoc ab hominibus abbatisse, et dixit quod fuit prohibitum cannonicis ne celebrarent missam ponti. De aliis questionibus abbatisse, nescit. | De questionibus episcopi, respondit quod non credit pontem nec domos pontis esse de co(m)itatu episcopi Terton(ensis). De Ioh(ann)e Paradiso, idem quod (cc) Bellacius, et dixit pontem Mori fore factum super pilis que aderant, et dixit quosdam | de nobilibus loci esse vasallos episcopi. De Moro sepulto, idem quod Bellacius, et addit quod sacerdos abbatisse celebravit ibi missam. De molendino Civollarum, idem. De car(tulis) minorum | fieri coram episcopo, audivit. De aliis questionibus, nescit. Actum in civitate Novar(ie), in curia iamdicti domini Bonefacii episcopi, sub ulmo.
Interfuer(unt) testes dominus Ugo Turniellus Novar(iensis) archidiaconus, Martinus de Castello, Petrus Pizardus de Novaria, Lixiardus causidicus et Iacobus Bozus, Ca(m)pa|nexius causidicus de Papia et Iacop Civolla, Ugo Advocatus de Papia, Ioh(ann)es Gastaldus de Vogeria, Paganus filius Nicolai Gabbi de Papia, Ydo Suavis cau|sidicus de Tertona, Gaffarus conversus monasterii Senatoris de Papia.
(ST) Ego Ottacius Novar(iensis) sacri pal(acii) notarius de mandato iamdicti domini Bonefatii Novar(iensis) episcopi dicta suprascriptorum testium | hauctenticavi (dd) et in formam publici instrumenti redegi et scripsi atque subscripsi.

(a) A car senza segno abbr.
(b) -d- corr. da lettera principiata.
(c) -e- aggiunto nel sopralineo.
(d) Così A.
(e) -c- aggiunto nel sopralineo.
(f) Segue se espunto.
(g) A om. annos
(h) Segue ut dictu(m) e(st) p(er) Vivianu(m)(con la seconda i nel sopralineo) erroneamente anticipato ed espunto.
(i) Così A.
(j) La seconda e corr. da a
(k) A om. annos
(l) A possessio(n)enu(m) con la seconda e sovrastata dal segno abbr. espunta.
(m) Segue eu(m) espunto.
(n) Così A.
(o) A Riviolum
(p) Segue e(st) erroneamente iterato ed espunto.
(q) q(uod) aggiunto nel sopralineo.
(r) A cu senza segno abbr. per la nasale.
(s) A om. de
(t) A Guidoe senza segno abbr. per la nasale.
(u) A co(m)ita con -a corr. da altra lettera.
(v) Così A.
(w) Segue g principiata e non depennata.
(x) -r- corr. su altra lettera.
(y) Segue i(n) non depennato.
(z) Segue d(e) espunto.
(aa) A i(n)t(er); si sottintenda anche respondit
(bb) Così A.
(cc) A om. quod
(dd) A hautcenticavi

(1) Doc. 79.
(2) Cf. doc. 65.
(3) Cf. doc. 89.

Edizione a cura di Mirella Baretta
Codifica a cura di Baretta, Mazzoleni