Lombardia Beni Culturali

Curia vescovile - Archivio capitolare

57

Cartula commutationis

1021 (?) marzo 17, Bergamo.

Lazzaro prete, preposito della canonica di Sant'Alessandro, permuta con Adamo del fu Giovanni, da Bergamo, una terra con castagni di pertinenza della detta canonica situata sul monte fuori della città di Bergamo, in località Tavernola, ricevendo in cambio un'altra terra con castagni e una campiva poste anch'esse sul monte fuori Bergamo, in località Ruminiano.

Originale (A), 1981 (H V). A tergo, annotazione di mano del sec. XII quasi del tutto dilavata e perciò praticamente illeggibile.

Edizione: LUPO, II, col. 503s (excerptum).
Regesto: SAVIO, p. 47.
Cit. JARNUT, Bergamo, p. 208 nota 291.

Pergamena in discreto stato di conservazione, fatta eccezione per alcuni fori restaurati, che interessano le sottoscrizioni. La striscia di carta applicata alla pergamena per fermarla agli anelli della cartella in cui è custodita copre (talora solo parzialmente) la prima lettera delle parole inizianti lungo il margine sinistro; mm. 410 x 240.
Gli elementi di datazione contenuti nel documento sono privi di correlazione poiché la quarta indizione non corrisponde né al settimo anno d'impero di Enrico II (1020), né a quelli di Enrico III (1053) o di Enrico IV (1091). Essendo noto uno degli autori del documento, il prete Lazzaro, preposito della canonica di Sant'Alessandro (cfr. docc. 31 e 34, rispettivamente del novembre 1013 e del 24 febbraio 1014), e conservandosi altri due documenti redatti dal medesimo notaio Sigefredo (cfr. docc. 53 e 54, rispettivamente del 14 aprile 1020 e del 29 maggio 1020), la carta si può peraltro attribuire con certezza all'impero di Enrico II. Circa la discordanza tra gli elementi cronologici, poiché la quarta indizione corrisponde al 1021, è presumibile che 1'errore del notaio sia in relazione all'era dell'impero per non aver considerato che il 17 marzo era ormai iniziato da poco più di un mese l'ottavo anno d'impero di Enrico II.

(ST) In nomine domini nostri (a) Iesu Christi. Enricus gracia [Dei im]perator agustus, anno imperii eius septimo, sesto decimo kalendas aprelis, indicione quarta. Comuta|[cio] bone fidei nossitur esse contractum ut vice emcionis obtineat firmitatem eodemque nesu oblicant contradantes. Placuit itaque |[et] bona convenit voluntatem inter domnum Lazarum presbiter (b) et (c) prepositus de ordine canonice Sancti Alexandrinec non inter Adam filius quondam Iohanni de civitate | Bergamo, qui professus sum legem (d) vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare sicut a presenti dedit in primis ipse domnus Lazarus prepositus |[e]idem Adam in (e) causa comutacionis, suo iure presenti die abendum, id est pecia una de terra casteneta portatoria cum area in qua stat iuris | sue canonice, quest constituta terra ipsa foris in mons ipsius civitatis, locus ubi dicitur Tavernola: coeret ei a mane et montes mihi reservo a parte | in dicta canonica, a meridie et sera via; et est per iustam mensuram tabulas legiptimas centum. Quidem ad vicem recepit ipse domnus Lazarus presbiter et |[pre]positus at partem suprascripta canonica ab eodem Adam comutatori suo similiter (f) in causa comutacionis, presenti die iuris predicte sue canonice | abendum, id est similiter pecia una de terra casteneta (g) et pecia una de terra campiva uno tenente, tantum via inter medium iuris ipsius Adam | comutatori suo, quest posita foris in mons ipsius civitatis, locus ubi dicitur Ruminiano: coeret ei a mane et sera Sancti Alexandri, a meridie |[L]eobardi subdiaconi et Iohanni, a montes currit (h) Murgola; et est pecia de terra casteneta per iustam mensuram tabulas legiptimas duocenti undecim, et | predicta pecia campiva simul tenente est per iustam mensuram tabulas legiptimas centum. Quidem et ut ordo legis depossit ad hac previdendam | comutacionem (i) hacceserunt super ipses pecies terre ad previdendum et estimandum, id sunt Vualpertus presbiter de ordine sancte Bergo|mensis Eclesie et filius quondam Adelberti de eadem civitate et missus domni Alcerii episcopi et eidem Lazaroni (j) preposito (k), una cum tribus ominibus Deum timent[ibus]| estimatoribus, quorum nomina sunt Petrus filius quondam Ursoni et item Petrus filius item Petri, isti deadem civitate Bergamo, seu Iohannes de loco | Alsano Subteriore; quibus omnibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa | reciperet ipse domnus Lazarus prepositus ad partem sue canonice ab eodem Adam comutatori suo quam ei daret, et hac comutacio | inter eos legibus hac firmiter fieri posset. As autem pecies terre superius dicte vel comutate, cum superioribus et inferioribus seu | cum ingressoras et haccessionibus suorum in integrum ipsi comutatores sibi unus alteri in vice comutacionis tradiderunt, faciendum | pars parti a die presenti quod ut supra in comutacione dederunt cum eredibus et successoribus suorum, iure proprietario nomine, quicquit | voluerint, sine omni uni alterius suorumque eredibus vel successoribus contradicione. Et sposponderunt se ipsi comutatores sibi unus | alteri in vice comutacionis cum eredibus successoribus suorum suprascriptes pecies terre superius legitur in comutacione dederunt, omni tempore | ab omni contradicentes omines defensare; unde penas inter se posuerunt, ut si quis ex ipsis aut eredes vel successores suorum (l) se de | ac comutacione removere quesierint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unoquemque omine non defensaverint iam (m) | nominates pecies terre sicut superius legitur ad invicem non defensaverint, tunc illa pars que oc quod superius legitur non conservaverint | componat a parte fidem servantis pena nomine iam dictes pecies terre in duplum sub estimacione sicut pro tempore melioratis fuerint | aut valuerint in eisdem locis, quia sic inter eos convenit. Et propter onorem (n) Lazaroni presbiter et preposito lex Romana aliquid impetit et nec mihi | liceat a modo (o) ullo tempore nolle quod volui, set quod a me ic semel factum vel conscriptum es inviolabiliter conservare promitto cum stipulacio|ne subnixa. Unde due cartule comutacionis uno tinore scripte sunt. Actum suprascripta civitate Bergamo.
Signum # (p) [ma]nu(m) suprascripti Adam qui anc cartulam comutacionis fieri rogavit.
[+] Vualpertus presbiter missus ut supra [subscripsi].
[Signum #] manibus suprascriptorum Petri et Iohanni atque item Petri, qui super ipsis rebus hacceserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Lazari et Giselberti germanis legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Vidaliani et Petri anque Andrei testes.
(ST) Sigefredus notarius sacri palacii scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) A ripete n(ost)ri
(b) p(res)b(ite)r nell'interlineo.
(c) et aggiunto in un secondo tempo nello spazio residuo tra Lazaru(m) e p(re)positus
(d) A lege(m) lege
(e) in su rasura.
(f) La terza -i- corretta su e
(g) casteneta su rasura.
(h) -t nell'interlineo.
(i) A ripete comutacione(m)
(j) -n- corretta da r
(k) -p- corretta su altra lettera.
(l) A suoru(m) suoru(m), con il primo depennato.
(m) Segue no depennato.
(n) Su -no- segno abbreviativo superfluo eraso.
(o) -do nell'interlineo.
(p) Il graticcio costituente il signum nell'interlineo, forse perché il foro della pergamena é originario?

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis

Informazioni sul sito | Contatti