Lombardia Beni Culturali

Curia vescovile - Archivio capitolare

106

Cartula commutationis

1032 marzo [1-25] , Bergamo.

Ambrogio vescovo di Bergamo permuta con Daiberto prete del fu Lanfranco, cimiliarca della Chiesa bergamasca, un appezzamento di terra situato a non molta distanza dalla città nella località denominata Cerretum Ingoni presbiteri, appartenente alla basilica foranea di S. Grata, di pertinenza dell'episcopio di Bergamo, ottenendo in cambio cinque appezzamenti di terra, due seminativi e tre boschivi, situati in Calcinate, nei vocaboli Prato Cariani, Prato Iohanni, Molia, Silvucula (Boschettino) e Cassenago.

Originale (A), 95 (A VIII). A tergo, di mano del sec. XII/XIII: Comut(atio) quam fecit episcopus de terris (t- corretta da b) ecclesie Sancte Grate in Vitis; di mano del sec. XV: Episcopus Ambrosius anno Conradi 5.

Edizione: LUPO, II, col. 567s (excerptum).
Regesto: SAVIO, p. 50.
Cit. RONCHETTI, II, p. 137s.

Pergamena in discreto stato di conservazione, ma con talune macchie di umidità che compromettono la lettura delle righe 5 e 22-24; mm. 444 x 230.
In via ipotetica, si può ritenere che il documento sia stato rogato in uno dei primi 25 giorni del mese di marzo del 1032; dal 26 marzo, infatti, sarebbe scattato il nuovo anno di impero di Corrado II (incoronato il 26 marzo 1027), passando dal quinto, indicato nel testo, al sesto.

(ST) In Christi nomine. Conradus gratia Dei imperator augustus, anno imperii eius quinto, mense martius, inditione quintadecima . | Comutatio bone fidei nositur esse contractum ut vice emtionis obtinead firmitatem eodemque nexu oblicant | contradantes (a). Placuit itaque et bona convenit (b) voluntatem inter domnus Ambroxius episcopus sancte Bergomen|sis Eclesie nec non et inter Dagibertus presbiter et cimi[li]archa de ordine eiusdem Sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam | Lanfranci de loco [Car]penedo, ipse domnus Ambroxius episcopus profeso erat [ex nation]e sua legem vivere L[ango]|bardorum et ipse Dagibertus presbiter profeso erat ex natione sua legem vivere Romana, ut in Dei nomine debeant | dare, sicut et a presenti in primis dedit ipse domnus Ambroxius episcopus eidem Dagiberti presbitero in comutationis nomine | suo iure presenti die abendum, id est petia una de terra arva iuris Sancte Grate, que est basilica consti|tuta foris prope eadem civitate Bergamo et pertinere videtur de sub regimine et potestatem episcopatum eiusdem | Sancte Bergomensis Eclesie. Est petia ipsa de terra foris non multum longe de eadem civitate Bergamo, locus ubi dicitur Ce|retum Ingoni presbitero: a mane Marini, a meridie Abelli, a sera Sancti Alexandri, a montes [U]rsoni et Petri ger|manis; et est per iustam mensuram tabules legiptimes sexaginta (c). Quidem ad vicem recepit ipse domnus Ambroxi|us episcopus ad partem eiusdem Sancte Grate et episcopatum sui presenti die abendum, id est peties quinque de terra, | trex sunt campive et due buscuose, iuris ipsius Dagiberti presbitero, quibus sunt posite in loco et fundo | Calcinate. Prima petia de terra est campiva, locus ubi dicitur Prato Cariani: coeret ei a mane et montes via, a meridie | et sera Sancti Alexandri; et est per iustam mensuram perticas iugiales trex et dimidia. Secunda petia de terra est similiter campiva, | locus ubi dicitur Prato Iohanni: coeret ei a tribus partibus (d) Sancti Alexandri, a meridie via; et est per iustam mensuram ta|bules legiptimes viginti et sex. Tertia petia de terra est similiter campiva, locus ubi dicitur Molia: coeret ei a mane Laza|roni presbitero, a meridie Mauroni, a sera via, a montes Sancti Alexandri; et est per iustam mensuram tabules legiptimes | viginti et sex. Quarta petia de terra est buscuosa, locus ubi dicitur Silvucula: coeret ei a mane Sancti Alexandri, a meridie | et sera Mauroni; et est per iustam mensuram perticas iugiales due. Quinta petia de terra est similiter buscuosa, locus ubi | dicitur Casenago: coeret ei a mane Vualderici et de suis consortibus, a sera et montes comunalia; et est per iustam mensu|ram iugia leg[itima ....]] una et tabules duodecim. Quidem et ut ordo legis deposit ad anc previdendam comutatio|[nem .....]] super ipses peties terre ad previdendum et estimandum, id sunt Vualpertus, presbiter de eadem ordine eiusdem sancte Bergomensis (e) | et missus eiusdem domni Ambroxii episcopi, una cum tribus ominibus Deum timentes estimatoribus, corum nomina subter leguntur, quibus | omnibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa recipe|ret ipse domnus Ambroxius episcopus ad parte eiusdem Sancte Grate et episcopatum sui ab eodem Dagiberto presbitero et comutatore | suo quam ei daret, et ac comutatio inter eos (f) legibus ac firmiter fieri posset. As autem peties terre superius dic|te vel comutate, cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accesionibus (g) suarum in integrum ipsi comu|tatores sibi (h) invicem in comutatione tradiderunt, fatiendum pars parti a die presen|ti quod ut supra in comutatione dederunt cum eredibus et succesoribus suorum iure proprietario | nomine quicquit voluerint, sine omni uni alterius suorumque eredibus vel succesoribus contraditione. Et spo|ponderunt se ipse domnus Ambroxius cum suis succesoribus et ipse Dagibertus presbiter cum suos eredes supradictes peti|es terre cum omnia super abente (i) sicut superius legitur invice comutationis sibi in vicem omni tempore ab omni contradicen|tes omines defensare; unde pena inter se posuerunt ut quis (j) ex ipsis aut eredes suprascripti Dagiberti presbitero vel suc|cesoribus eiusdem (k) domni Ambroxii episcopi, se de ac comutatione removere quexierint et non permanserint in | ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unoquoque omine iam dictes peties terre sicut superius legitur cum omnia super | abente quod ad invicem dederunt non defensaverint, tunc illa pars que oc non conservaverint componat ad par|tem fidem servantis pena nomine suprascriptes petie terre in duplum, sub estimatione in eisdem vel in consimilis locis | sicut pro tempore meliorates fuerint aut valuerint, quia sic inter eis convenit. Unde due cartule comutati|nis (l) uno tenore scripte sunt. Et si eidem domni Ambroxii episcopi propter onorem sacerdotii et episcopatum sui de lege | Romana aliquit impedit nec eorum licead amodo ullo tempore nolle quod volui, set (m) quod ab eis ic semel factum | vel conscriptum est sub iusiurandum inviolabiliter conservare promiserunt cum stipulatione subnixa. Actum | eadem civitate Bergamo.
(L) Daibertus presbiter et cimiliarcha a me facta subscripsi.
+ Vualpertus presbiter, missus ut supra, subscripsi.
Signum # manibus Iohanni et Ambroxii seu Adelberti de eadem civitate Bergamo legem viventes Langobardorum, testes.
Signum # manibus Luvaldi et Giselberti de eadem civitate Bergamo legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Vuilielmi et Petri de eadem civitate Bergamo seu Iohanni de eodem loco Calcinate, qui super ipses peties terre | acceserunt et estimatoribus fuerunt ut supra.
(ST) Aribertus notarius sacri palatii scripsi, postraditam complevi et dedi.

(a) La seconda -t- su l dilavata.
(b) Segue c(on)venit ripetuto.
(c) La prima -a- su rasura.
(d) Segue Sancti eraso.
(e) Si sottintenda Eclesie
(f) -o- su s dilavata.
(g) -e- corretta su lettera dilavata.
(h) Segue invicem eraso.
(i) Tra la -t- e la -e c'e una lettera erasa.
(j) Così A: si intenda si quis
(k) A ei(us)de(m) de(m)
(l) Così A.
(m) Tra s- e -et rasura di una lettera.

Edizione a cura di Marco Vendittelli
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis

Informazioni sul sito | Contatti