Lombardia Beni Culturali
1

Cartula donacionis et offersionis

1097 dicembre 1, nella chiesa di S. Benedetto di Crema.

Enrico, conte di Bergamo, figlio del defunto Enrico, e la moglie Bilisia, figlia del defunto Rogerio di Soresina, abitanti a Crema, di legge longobarda, donano al monastero di S. Benedetto di Montecassino la chiesa di S. Benedetto, sita presso Crema, lungo il fiume Serio con tutto ciò che ad essa pertiene. Dotano inoltre la chiesa di S. Benedetto di Crema di cinque appezzamenti di terra aratoria e una prativa siti in località Venthroncello, che misurano complessivamente dodici iugeri; di quindici pertiche site a Ricengo, ricevute in eredità dal loro servitore Ugo, che a sua volta le aveva acquistate da Giovanni da Corno; di un appezzamento di terra, in parte aratoria, in parte coltivata a vite e in parte boscosa, e di tutte le case e i beni che essi possiedono nel territorio di Ero, tra i quali una parte della chiesa di S. Ambrogio, sita all'interno del castrum.

Copia sec. XVIII, ASMi, AD, pergg., cart. 144, fascicolo intitolato S. Benedetto Crema, Tomo sesto Miscellanee n. 83, regesto n° 1 e trascrizione alle cc. 9v-10, dal Regestum di Pietro Diacono scritto intorno al 1130 [C].
C è preceduto da queste parole: Inter coetera contenta in antiquo regesto exarato characteribus Langobardis in membrana et compilato a Petro Diacono, Casinate monacho, circa annum Domini 1130, ex ordine Senioreti abbatis Casinensis, et Roberti II, Capuani principis, adest pag. 197, num. 454, infrascripta particula tenoris sequentis, videlicet:

Edizione: Gattola, Il monastero di S. Benedetto di Crema, I, p. 284, anch'esso dal Regestum di Pietro Diacono; Schiavini Trezzi, p. 106 (da Gattola).
Regesto: Leccisotti, II, p. 84, n. 66 (dove si dice che il documento originale è segnalato come già perduto negli antichi regesti e inventari).

Al termine della trascrizione settecentesca è scritto: L'autentico di questo istromento si trova nel Tomo Ultimo P. I. n. 1 e l'originale in Monte Cassino. Il Lupo (Lupo, II, col. 801) cita il documento e afferma: In monasterio S. Benedicti de Crema ... extabat membrana ...; la pergamena tuttavia non è stata reperita.
C è molto scorretto.
L'ubicazione della curtis e del castrum di Ero è stata oggetto di discussione e sono state formulate diverse ipotesi. Tra le più recenti citiamo quella formulata da Juanita Schiavini (contributo sopra citato a p. 81, nota 46), ripresa anche da François Menant (Menant, Lombardia feudale, Milano 1994, p. 118, nota 270), secondo la quale Ero doveva essere ubicata tra Salvirola e Castelleone in prossimità di Bressanoro; Ferruccio Caramatti, più recentemente, dopo aver condotto un approfondito studio toponomastico, è giunto alla conclusione che la curtis di Ero doveva estendersi nei territori di Romanengo, Albera e Salvirola Cremonese (Caramatti, p. 8). Si veda anche Ferrari, Toponomastica di Salvirola.

In nomine domini nostri Iesu Christi. Anni ab incarnatione eius millesimo nonagesimo septimo, primo die mense decembris, indictione quinta. Monasterio ecclesię Sancti Benedicti, sita loco qui dicitur Montecasino, nos Einricus et filius quondam Enrici, qui vocatur comes, et Bilisia iugalibus et filia quondam Rogerii de loco Soresina(a), et abtatores(b) infra castro Crema, qui professi sumus nos ipsi iugalibus ambo ex nacione nostra lege vivere Langobardorum, ipso namque iugale et mundoaldo meo mihi consenciente et subtus confirmante et iuxta legem meam una cum notitia Rainerius comes huius comitatu Bergomensiin eius presentia vel testium certam facio professionem vel manifestationem quod nullam me pati violenciam a quempiam hominum nec ab ipso iugale et mundualdo meo, nisi mea bona et spontanea voluntatem, offertores et donatores ipsius monasterio pręsentibus pręsens diximus, quod si quis in sanctis venerabilibus locis et suis aliquid contulit rebus iuxta Auctoris vocem(1) in hoc sęculo centuplum accipiat et insuper, quod melius est, vitam possidebit eternam. Ideoque nos qui supra Enricus et Belisia iugalibus donamus et offerrimus in eadem ecclesia Sancti Benedicti a presenti die, pro mercede animę nostrę, id sunt ecclesia quę est edificata in honore Sancti Benedicti, sita prope castro Crema et super fluvio Serio, et cum omnibus rebus, quę ad eadem ecclesia pertinet aut per qualecumque modo eadem ecclesia pertinere evenerit. Quę autem suprascripta ecclesia et cum omnibus rebus, quę ad eadem ecclesia pertinet vel pertinere debet, una cum accessionibus et ingresioras seu cum in superioribus et inferioribus suis earum rerum, qualiter ut supra mensure et coerencie legitur inintegrum ab die in eadem ecclesia Sancti Benedicti donamus et confirmamus, faciendum exinde pars ipsius ecclesię a presenti die proprietario nomine quę voluerit pro anima nostra mercede sine omni nostra et eredum nostrorum contradicione. Quidem expondimus atque promittimus nos qui super Enricus et Bilisia iugalibus una cum nostros eredes pars ipsius ecclesię aut cui pars prędicta ecclesia dederit suprascripta donacione et offersione, qualiter superius legitur, inintegrum ab omni homine defensare et qui si defendere non potuerimus aut si pars prędicta ecclesia exinde aliquid per quovis ingenium subtrahere quesierimus, tunc in duplanius(c) eandem donacionem et offersione(d), ut supra legitur, pars prędicta ecclesia restituamus, sicut propterea fuerint melioratis, aut valuerint sub estimacionem in consimilibus locis. Actum in loco, ubi dicitur monasterio Sancti Benedicti. Item nos qui supra Aricus et Basilia iugalibus, offertores et donatores in supradicta ecclesia Sancti Benedicti Montis Cassini, a presenti die de rebus nostris pro salvacione et mercede anime nostrę quas abere visi sumus in loco q. Venthroncello(e) quę est in ipsa rebus pecies quinque de terra arratori*a* et una prativa, quas insimul tenentes et sunt ipse rebus ac supertotum pro mensura iusta iuges legitime duodecim; coeret ei a sera(f) et montes fluvio qui dicitur Sario, et similiter donamus et offerimus in eadem ecclesia illis rebus quę nobis iugalibus obvenit per successionem da Ugo quidam qui fuit servo nostro in loco et fundori d. Ecingo(g) et ipse Ugo emit da Ioanne, qui dicitur da Corno et sunt ipsis rebus inter sedimina et vites et terra aratoria et una a super totum per mensura iustas(h) perticas quindecim. Et similiter donamus et offerimus in illo loco, ubi iam dicta ecclesia ordinata est, pecia una de terra aratoria et in parte vidata et salecto insimul tenente per mensura iusta perticas legittimas duodecim et tabulis(i) quatuor; coeret ei a mane et(j) martiiris Sancti Alexandri, a suprascripto(k) fluvio qui dicitur Crema, et anc donamus et offerimus in eadem ecclesia, nominative cunctis casis et omnibus rebus territoriis illis iuris nostris quam habere visi sumus nos in loco et fundo Aire tam infra castro quamque et foris et nostra porcionem de cappella una quę est consecrata in honore Sancti Ambrosii, sita infra spoldo de iam dicto castro Aire, ut dictum est, tam casis et castro seu cappella cum sediminibus(l) et terris arabilis et vineis et pratis, pascuis, silvis ac stellareis, ripis, rupinis ac paludibus, cultis et incultis, divisis et indivisis, molendinis et piscacionibus, districtis et tolloneis, usibus aquarum, aquarumque ductibus, cum omni iure ac iacenciis et pertinenciis earum rerum per locas et vocabulas ab ipsis rebus pertinentibus de nostris iuris, rebus, ad iam dicta curta Aere omnia et ex omnibus inintegrum. Et si amplius de illis rebus qa(m) de iam dicta curte plus inventum fuerit quam(n) ut supra mensura donacionis et offersionis inventum fuerit, sit in potestate ecclesię. Ab hac die eadem ecclesia Sancti Benedicti donamus, tradimus, confirmamus ad faciendum exinde quicquid volueritis, sine omni nostro et eredum nostrorum contradicione. Et quidem promittimus una cum nostros eredes pro parte ipsius ecclesię ab omni homine defensare et defendere et si non potuerimus aut si pars predictę ecclesię exinde aliquid per quovis ingenium subtrahere quęsierimus, tunc in duplum eandem donacionem et offersionem in duplum et melioratum restituamus. Actum in loco ubi eadem ecclesia est edificata, feliciter. Signum manibus istorum Arici et Basilia iugalibus qui hanc cartulam fieri rogaverunt. Signum Raineri comitis. Signum Lanfranchi et Alberti et Adammi et Guileczone et cęteri alii plures de populi(o) rogati testes.
Ego Enricus, iudex sacri palacii. Ego Iohannes notarius scripsi et complevi.


(a) C Soresinas
(b) Così C.
(c) Così C.
(d) Così C, senza segno di abbreviazione.
(e) Così C.
(f) C aspra
(g) Così C, probabilmente per Rivicengo
(h) Così C.
(i) C talibus
(j) Così C, probabilmente per ecclesia
(k) Così C, forse per sero
(l) C cum se dominibus
(m) Così C, forse per q(ui) s(unt)
(n) C qaam
(o) de populi: così C.

(1) Matth. 19, 29.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti