Lombardia Beni Culturali
136a

Cartula commutationis

993 marzo 11, Genivolta.

Odelrico, vescovo di Cremona, dà ad Arnolfo de loco Arie, tre sedimi con vigneti, che misurano complessivamente due iugeri e sessantun tavole, siti nel territorio di Vidolasco e centosessanta appezzamenti di terra aratoria e prativa, nei territorio di Sergnano e Vidolasco, che misurano complessivamente centoquindici iugeri e quattro pertiche, di pertinenza delle chiese di S. Faustino di Vidolasco e S. Martino di Sergnano, entrambe sottoposte alla giurisdizione del vescovo di Cremona. Riceve in cambio la metà del castrum di Acquanegra con le case ed i beni di proprietà di Arnolfo nei territori di Acquanegra, Casola, Ardexola, Rovedola, che consistono in un appezzamento paludoso con mulini e peschiere, due appezzamenti con una casa edificata pro amore Ecclesie, quattordici sedimi con viti e clausure, tre vigneti e quindici campi in parte boscosi, per la misura complessiva di più di centosei iugeri, cento otto pertiche e mezza, duecentocinquantotto tavole e tre piedi. I beni oggetto della vendita sono estimati da Adelelmo qui et Azo e Anselmo di Paolo, entrambi di Cremona, accompagnati da Vualperto, messo della Chiesa cremonese e messo del vescovo.

Copia inserta [C] in copia autentica inizio sec. XIII di placito con la stessa data, BSCr, LC, Codice Sicardo, p. 182, n. 135. Regesto sec. XVIII, Bonafossa, p. 31. Copia sec. XIX, sc. 1, sec. X, n. 56 (trascrizione firmata e datata 26 giugno 1861). Regesto sec. XIX, Ferragni, n. 87.
La copia del placito in cui C è inserta è così autenticata: (SN) Ego Gyrardus notarius huius exemplar vidi et hoc scripsi et subscripsi.
Nel margine esterno, di mano del sec. XVII, a p. 182: XXV.

Edizione: Cod. dipl. Lang., col. 1543, n. DCCCLXXII; Manaresi, II/1, p. 294, n. 217; Falconi, I, p. 232, n. 86.
Regesto: Lupo, Cod., dipl. Berg., II, col. 397; Robolotti, Delle pergamene, p. 46; Robolotti, p. 9, n. 67; Huebner, n. 1083; Astegiano, I, p. 39, n. 54; Savio, p. 35.

Il documento è probabilmente datato secondo lo stile della natività, anche se non si può escludere che sia stato usato lo stile dell'incarnazione pisana.
Il documento è piuttosto scorretto.

Anno ab in|carnatione d(omi)ni nostri Iesu Christi nogentesimo nonagesimo tertio, undecimo die | mense martii. Comutatio bone fidei noscitur esse contractum, ut vice emptionis fir|mitatem (a) eodemque nexu obliga(n)t contrahentes (1). Placuit itaque bona convenit vo|luntate inter domnus Odelricus, ep(iscopu)s Sancte Cremonensis Eccl(esi)e, nec non et inter Arnulfus |(p. 180) presbiter, filio Alexandri, de loco Arie, per ipsius genitori suo consensum, ut in Dei nomine de|beant dare, sicut a presenti dederunt, vicissim sibi unus alteri comutationis nomine. In primis | dedit ipse domnus Odelricus ep(iscopu)s eidem Arnulfi presbitero in causa comutationis, id sunt |sediminas cum vineis insimul tenente pecies tres cum area in qua estat, quibus | esse videntur in loco et fundo Vidolasco. Primo sedimen est prope castro ipsius loco cum | vites superh(abe)nte, est per mensura iusta iugia una et tabule quadraginta; coheret ei a mane | Vuilielmi, a meridie et a sera via. Secundo sedimen, simulque cum vites et puteo, est per mensura | perticas iugiales sex et tabule XVI; coheret ei a mane et meridie terra Sancti Faustini. Terti|o namque sedimen, similiter cum vites superhabente, est per mensura iusta iugias una (b), perticas VII, | coheret ei a mane ipsius Vuilielmi, a meridie via, a sera ipsius eccl(esi)e Sancti Faustini seu de | -------- aratorias et pratis pecias (c) centum LX due, quibus sunt positas in eodem loco | et fundo Vidolasco seu in loco et fundo Sereniano, quibus sunt per mensura iusta predictis | casis et pratis iugias centum quindecim et pertices iugiales IIIIor. Suprascriptis sediminibus et vineis se|u predictis campis et pratis de eodem loco Vidolasco sunt iuris eccl(esi)e ipsius Sancti Faustini de | eodem loco Vidolasco; iam dictis ca(m)pis et pratis de eodem loco et fundo Sereniano sunt iu|ris eccl(esi)e Sancti Martini, sita in eodem loco Sereniano, q(uod) ipse eccl(esi)e Sanctorum Faustini et Mar|tini cum suorum pertinentiis pertinere videtur de sub regimine et potestate ipsius | ep(iscop)ii Sancte Cremonensis Eccl(esi)e. Quidem et ad vicem recepit ipse domnus Odelricus ep(iscopu)s a parte | sui ep(iscop)ii ab eundem Arnulfus presbiter meliorata res, sicut lex (2) continet, id sunt medie|tatem de castro qui dicitur Aquanigra seu casis et omnibus rebus iuris ipsius Arnulfi presbitero, | quibus esse videntur in eodem loco et fundo Aquanigra seu in Casole, Ardexole, que (d) | in Rovedolo, q(ue) sunt per nominative petia una de mosa, de molendinis et piscationibus | seu petias duas de terra una cum quodam domum pro amore (e) cum fossato de ipso castro, | medietas ipsius domui pertinet, que (d) sediminas et vitis et clausuris peties quattuor|decim et vineis petias tres seu ca(m)pis et aliquid de silvis superhabente pecias quindecim. | Iam dicta medietas de predicto castro cum tonim(ine) et porta est per mensura iusta tabulas | L tres; coheret ei a monte Sansonni et Lanfranchi. Suprascripta petia ----- cum fossato de | ipso castro seu molendinis et piscationibus tenentibus ad ipsum castrum, quod est da par|te mane et meridie vel sera, sunt per mensura iugias quattuor et perticas iugiales septem, co|heret ei a meridie et sera ipsius (f) ep(iscop)io Sancte Cremonensis Ecclesie, a monte Lanfrachi (g) et Sanson|ni. Prima petia de terra, ut dixi, cum quadam domo pro amore Ecclesie edificata, cuius | medietas ipsius domui pertinet, tenente secum unum de suprascriptis sediminibus, est per m(en)s(ura)| cum incisa sua perticas iugiales quattuor et tabule sex; coheret ei a mane et montes | Sansonni (h), a sera mosa. Alia petia de terra, ibi prope, est per mensura iusta tabule XVI et pe|des legiptimos tres; coheret a sera mosa de suprascripto castro, a mane vel monte Sanson (i) | et Lanfranki. Secundo sedim(en), ibi prope, est tabule octuaginta quinque, a mane et monte | Sansonni, a sera suprascripta mosa. Tertio sedim(en) est per mensura tabule decem, a meridie et monte | suprascripto Lanfranki. Quarto sedim(en) cum clausura et puteum est per mensura iusta iugi|a una et perticas legiptimas septem, a mane et montes suprascriptorum Lafranki (g) et Sansonni | (p. 181) Quinto sedim(en) cum clausura et accessione, qui pergit ad ipsum locum, est per mensura iu|sta perticas iugiales decem et octo et tabule quindecim, a monte Sansonni, a sera Lanfran|ki. Sesto sedim(en) cum aliquid vites et clausura est per mensura iugia una et tabule | decem, a meridie Lanfranki et Sansonni, a sera via. Septimo sedim(en) cum clausura si|mul tenente est per mensura iusta iuges tres et tabule XII; coheret ei a mane via, | a sera suprascriptorum Lanfranki et Sansonni. Octavo sedim(en) cum clausura est per mensura | iugias tres et perticas iugiales tres et tabule tres, a meridie et a sera via, a monte Sanson|ni. Nono sedim(en), cum aliquantum de vites et accessione tenente simul, est iugias due et perticas iugiales duas, a mane via, a meridie et a sera suprascripto Sansonni. Xo sedim(en)| cum clausuris et vitibus superhabentibus est iugias tres et perticas legiptimas septem | et tabule XVIII, a mane ipsis Lanfranki et Sansonni, a sera ipsius ep(iscop)io Sancte Cremonensis | Eccl(esi)e. XIo sedimen similiter cum vitis et clausuris et puteos duos superhabente est per | mensura iusta iugias duas et perticas iugiales septem et tabule novem, a mane et monte | Lanfranki, a meridie et a sera via. XIIo sedimen cum clausura est per mensura iusta perticas V | et tabule due, a monte et sera via, a meridie Lanfranki. XIIIo sedimen cum clausura est per | m(en)s(ura) iuge una et perticas quattuor et tabule octo, a mane, meridie vel montes ipsorum | Lanfranki et Sansonni. XIIIIo sedim(en) cum vites et pratos simul tenentes est per | mensura iugias quinque et perticas octo et tabule decem, a mane Lanfranki, a meridie ipsius | ep(iscop)io. Prima petia de vites tenente simul cum unu(m) de suprascriptis duodecimis campis | est per mensura iusta iugias tres; coheret ei a meridie Lanfranchi, a monte Sanso(n)mi. Secunda | petia de vites similiter tenente simul cum unum de suprascriptis campis est per mensura iu|gias quattuor et perticas iugiales decem, a mane ipsius ep(iscop)ii, a meridie et a sera ipsi Lanfranki | et Sansonni (h). IIIa pecia de vites est in loco Butingo, est per mensura pertic(as) legipti|mas quinque, a mane via, a meridie Andrei. IIIo campo, non longe ab ipso castro, est per m(en)s(ura)| iugias tres et pertice tres, a mane Lanfranki et Sansonni, a monte via. Quarto campo, | in loco qui dicitur Odeningo, est per mensura iugias quattuor et perticas quinque; coheret ei (j) | a mane Lanfranki, a meridie via. Vo campo est iugias (k) a mane suprascripto ep(iscop)io, a meridie et | a sera suprascriptorum Sansonni et Lanfranki. VIo campo, ibi prope, est per mensura iugias duas, a | mane et monte vel sera via. VIIo campo cum incisa est per mensura iusta iugias viginti quat|tuor et perticas iugeales sex et tabule octo, a mane Lanfranki, a sera et montes ipsius | ep(iscop)io Sancte Cremonensis Eccl(esi)e. VIIIo campo, q(uod) reiacet in Maraldingo, est per mensura iu|ges duo, da mane ipsius ep(iscop)io, a sera via. VIIIIo ca(m)po in ipso loco est per mensura iugias V | et pertice tres, a mane ipsius Sansonni, a sera Leoni. Xo campo, ibi prope, est per mensura | iusta iuges quinque et perticas quinque, a mane suprascripto ep(iscop)io, a monte (l) et a sera ipsius San|sonni. XIo campo, ibi prope, est per mensura iuges tres et pertica una et dimidia, a | mane et a monte suprascripto ep(iscop)io. XIIo campo, ibi prope, est per mensura iuges tres, a mane et | meridie vel monte Sansonni. Tertio decimo campo cum aliquid silva superhabente, in suprascripto | loco Ardexole, prope Apponingo, est per mensura iuges decem, a mane de Apponingo, a monte | Gandulfi. XIIIIo campo similiter sum silva super se in predicto loco Cas------- (m), est per mensura | (p. 182) iuges octo, a mane Lanfranki et Sansonni, a meridie via. XVo campo cum in par|te silva superestat, in eodem loco Rovedolo, est per mensura iusta iugias quinque, | coheret ei a mane suprascripto ep(iscop)io, a meridie via. Has denique iam dictis casis et omnibus | rebus superius nominatis vel commutatis una cum accessionibus et ingresso|ras earum seu cum superioribus et inferioribus earum rerum, qualiter superius m(en)s(uras) et in | aliquid coherentias l(eguntur), inintegrum sibi unus alteri pars parti per has paginas commutationis | nomine tradiderunt, faciendum exinde pars parti de quo inter se commutationis | nomine receperunt a presenti die legaliter proprietario nomine quicquid voluerint aut | previderint sine omni uni alterius suorumque successores vel heredes contraditione. Et | spoponderunt sibi unus alteri se suorumque successores vel heredes q(ui)s co(m)mutationis inter | se dederunt inintegrum omni tempore ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo legis | deposcit et ad hanc previdendam commutationem accesserunt super ipsis casis et rebus | ad previdendum, id est Vualpertus, presbiter de ordine eiusdem Sancte Cremonensis Ecclesie, misso | eiusdem domni Odelrici ep(iscop)i ab eo directo, una simul cum viri et boni homines D(eu)m | timentes estimatores, qui ip(sis) cas(is) et rebus estimarent, id s(unt) Adelelmus qui et Azo seu An|selmus qui (n) Pauloni, de civitate Cremona. Quibus omnibus estimantibus co(m)paruit eorum et esti|maverunt quod meliorata res susciperet ipse domnus Odelricus ep(iscopu)s a parte sui ep(iscop)io ab | eundem Arnulfus presbiter quam dedisset et legibus comutatio hec fieri poteret. De quibus | et pena inter se posuerunt ut quis ex ipsis aut successores vel heredes eorum se de | hac commutatione removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius | l(egitur) vel si ab unu(m)que(m)que homine quis co dederunt inintegrum non defensaverint, componat pars par|ti fidem servandi pena duplis suprascriptis casis et omnibus rebus sicut pro tempore fuerint melioratis a|ut valuerint sub estimatione in consimilis locis, inconvulsa cum stipulatione subnixa.| Unde due cartule commutationis uno tenore scripte sunt. Actum in castro Iovenal|ta, feliciter. Ego Arnulfus presbiter in hac commutatione a me facta subscripsi. Signum manus suprascripto Alexan|dri qui eidem filio suo consensit ut supra. Walpertus presbiter missus fui ut supra et subscripsi. | Signum manibus suprascriptorum Anselmi et Pauloni qui super ipsis casis et rebus accesserunt et | estimaverunt ut supra. Adelelmus super ipsis rebus accessi et estimavi ut supra. Signum manibus | Iohanni et Martini seu Gisoni, lege(m) viventes Romana testes. Signum manibus Gotefre|di et Lamberti testes. Lazarus presbiter, iudex sacri palacii (o), rogatus subscripsi. Garibaldus iudex sacri | palacii rogatus subscripsi. Authecherius iudex sacri palacii rogatus subscripsi. Petrus iudex sacri pa|lacii rogatus subscripsi. Ego Adam iudex sacri palacii rogatus subscripsi.
Ego Adelbertus notarius scripsi, post traditam complevi et dedi.


(a) Così C che omette obtineat tra emptionis e firmitatem
(b) Corretto dalle parole II et, con aggiunta di -n- nel mezzo e -a finale corretta da et, come pare.
(c) Così C per perticas
(d) Così C per atque
(e) C omette probabilmente Ecclesie, cf. infra.
(f) ip(s)ius corretto da altre lettere.
(g) Così C, senza segno di abbreviazione.
(h) -o- corretta da altra lettera.
(i) Così C senza segno di abbreviazione.
(j) Segue ei ripetuto all'inizio della riga successiva.
(k) Così C, con omissione del numero degli iugeri.
(l) Segue espunto s(upra)s(crip)to
(m) Spazio lasciato bianco integrabile in Casole
(n) Così C probabilmente per atque
(o) Lazarus presbiter, iudex sacri palacii: così C, cf. placito con la stessa data in cui la cartula è inserta, dove è menzionato Lazarus iudex sacri palacii

(1) Cf. Math. 19, 29.
(2) Cf. Ahist. 16.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti