Lombardia Beni Culturali
11

Cartula commutationis

1116 giugno 8, Brescia.

Con il consenso di Villano, vescovo di Brescia, prete Pietro, officiale della chiesa di S. Giovanni de foris, dà a Oddone del fu Ottone, di Brescia, abitante in Foro, e a sua moglie Ficia, un appezzamento di terra vitata, con edifici e molini, sito nel territorio di Brescia, in luogo detto Mezane, ricevendo in cambio undici appezzamenti di terra <dettagliatamente elencati> , uno a sedime e dieci arabili, siti in Coccaglio, che erano pervenuti nella proprietà di Oddone mediante una carta di vendita perfezionata dai coniugi Ardizzone della fu Vivelda e Berta, abitanti <a Brescia> nei pressi di località Arcus, nonché tutti i terreni da essi posseduti in Machono Vicho e nel suo territorio, e che erano pervenuti a Ottone pure mediante una carta di vendita perfezionata da Lanfranco del fu Vitale che era detto Ballius e da sua moglie Belelda. Intervengono in veste di estimatores Antonio, diacono della chiesa maggiore, Lorenzo Ballius e l'anzidetto Lanfranco <Ballius> di Cologno.

Originale, ASMi, AD, pergg., cart. 74 [A]. Regesto, Catalogo, III, fasc. 59. Menzione in Synopsis, p. 210 (alla data 1116 giugno 18), e in Inv. 72, p. 132. Nel verso, di mano del sec. XII: Cartula (carula) de Cocalio; di mano del sec. XII-XIII, come pare: Co[mm]ut[aci]o terrarum de [[....................]] nostre; di mano del sec. XV: Carta concambii inter ecclesiam Sancti Iohannis de foris civitatis Brixie ex | una, et Odonum et Ficiam, qui dederunt dicte eclesie certa | bona sita super territorio de Cocalio ex alia, de anno 1116; lettera calligrafica B (sec. XIII?); altre annotazioni tarde, fra cui segnatura numerica del sec. XVII: 133; di mano Boeri: Capsula Cocalei | 29a; ancora di mano Boeri: N° 133. Cocalei.

La pergamena presenta qualche macchia e trascurabili lacerazioni lungo le antiche piegature; soprattutto, risulta (per incisione volontaria) monca di tutta la parte inferiore, comprendente le manufirmationes degli estimatori e dei testi e la completio, e forse anche la sottoscrizione autografa del vescovo.

(SN) In nomine domini Dei aeterni. Anno ab incar(nacione) domini nostri Iesu Christi millesimo centesimo sextodecimo, octavo die intrante mense iunii (a), indic(ione) nona. Co(m)mutacio (b) bonae fidei | noscitur esse contractus ut vice emptionis obtineat firmitatem eodemque nexu obligat contrahentes (1). Ideoque placuit atque bona convenit voluntate inter presbiterum Petrum, officialem aecclesiae Sancti Iohannis qui d(icitu)r de | fora, quæ (c) aest posita in suburbio civitatis Brisyae, extra portam quae d(icitu)r Mediolanensis, necnon et inter Oddonem, filium quondam Ottonis, de s(upra)s(crip)ta civitate, habitatorem ubi d(icitu)r Forum, et Ficiam, uxorem eiusdem Oddonis, qui omnes | professi sunt lege vivere (d) Romana, ut in Dei nomine debeant dare sicut (e) a presenti dederunt ac tradiderunt vicissim pars parti, in co(m)mutationis nomine, in primis, consensu do(n)ni Villani, Dei gr(ati)a Brisyensis ep(iscop)i (2), dedit ipse s(upra)s(crip)tus presbiter Pe|trus in causam co(m)mutacionis nomine eisdem s(upra)s(crip)tis Oddoni et Ficiae iugalibus, id est peciam unam de terra vidata cum area eius et in parte cum edificiis et molendinis super se habente et cum vaso ipsis molendinis pertinente, iuris ia(m)|dictæ aecclesiae Sancti Iohannis, quae pecia de terra iacet in territorio s(upra)s(crip)tae civitatis, in loco ubi d(icitu)r Mezane; coheret ei: a mane est flumen et s(upra)s(crip)ti Oddonis, a meridie Renoldi, a sera via et in parte Milonis et Muscardi, a monte Bello(m)mi, omne | quantum in ipsa pecia et infra s(upra)s(crip)tas coherencias inveniri potest per mensuram, cum edificiis et molendinis et vaso sibi pertinente et omnibus rebus ibi in eo loco ad ius s(upra)s(crip)tae aecclesiae Sancti Iohannis pertinentibus in presenti permaneat co(m)mutacione, inintegrum. Quidem et ad invicem | pro s(upra)s(crip)ta pecia de terra vidata et edificiis et molendinis et rebus, ut superius l(egitur), ia(m)dictus presbiter Petrus, consensu s(upra)s(crip)ti domini ep(iscop)i, recepit ab eisdem supradictis Oddone et Ficia iugalibus, similiter in co(m)mutacionis nomine, res melioratas, sicut lex | habet (3), id est pecias undecim de terra, una sedimen et aliae aratoriae, iuris sui, cum areis earum, quae iacent in loco et fundo de Cocalio, quae ut pervenerunt in ipsum Oddonem per cartulam vendicionis ex parte Ardecionis, filius quondam Viveldae, et Bertae, iuga|lium, habitatores prope ubi d(icitu)r Arcus; prima (f) pecia, quae est sedimen, coheret ei: a mane Gerardi, a meridie Benedicti, a sera via, a monte item Benedicti; secunda pecia iacet in loco ubi d(icitu)r Ville, coheret ei: a mane res Sanctae Mariae, a meridie Guidonis, a ser(a) et monte | via; tercia pecia iacet in loco ubi d(icitu)r ad viam Molinariam, coheret ei: a mane Iohannis, a meridie via, a ser(a)Pascasii, a monte Mauri; quarta pecia iacet in loco ubi d(icitu)r Fulianum, coheret ei: a mane Benedicti, a meridie res Sanctae Mariae, a ser(a) Obizonis, a monte Gerardi; | quinta pecia est ibi prope, coheret ei: a mane Obizonis, a meridie Lanfranci, a monte Salascus, a ser(a) Envrardus; sexta pecia similiter est ibi prope, coheret ei: a mane Lanfranci, a meridie Iohannis, a monte et a ser(a) Sanctae Mariae; septima pecia | iacet ad ca(m)pum Henrici, coheret ei: a mane et meridie et a ser(a) Benedicti, a monte Alberici; octava pecia est ad viam Mezanam, coheret ei: a mane Petri, a meridie Sanctae Mariae, a ser(a) via, a monte item Petri; nona pecia iacet ubi | d(icitu)r ad viam Maiorem, coheret ei: a mane via, a meridie Lanfranci, a ser(a) Iohannis, a monte Mauri; decima est ibi prope, coheret ei: a mane Sanctae Mariae, a meridie et a ser(a) via, a monte Gerardi; undecima pecia iacet ubi d(icitu)r Salauda, coheret | ei: a mane Petri, a meridie via, a ser(a) et monte Gerardi, cum quanto in eis et infra s(upra)s(crip)tas coherencias de iure s(upra)s(crip)torum iugalium inveniri potest, inintegrum, et insuper omnes res illas territorias quas ia(m)dicti Oddo et Ficia, iugales, habere videntur | in loco de Machono Vicho et in eius territorio, quae pervenerunt in predictum Oddonem per cartulam vendicionis (4) ex parte Lanfranci, filius (g) quondam Vitalis qui d(icebatu)r Ballius, et Beleldae, iugalium, una cum sediminibus, vineis et terris arabilibus, pratis, | pascuis, silvis maioribus et minoribus, cultis et incultis, divisis et indivisis atque co(m)munibus, ubicumque de ipsis rebus, ut superius legitur, in eodem loco inveniri potest de suo iure, inintegrum. Has denique ia(m)dictas res omnes superius nominatas vel permu|tatas, una cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus ac ingressibus suis, qualiter superius legitur, inintegrum, sic inter se co(m)mutaverunt s(upra)s(crip)ti co(m)mutatores sibique ad invicem una pars alteri per hanc paginam co(m)mutacionis tradiderunt, faci|entes exinde unusquisque eorum de hoc quod receperunt tam ipsi quamque et successores, pars s(upra)s(crip)tae aecclesiae vel heredes eorum Oddonis et Ficiae iugalium, a presenti die et hora in antea, iure proprietario nomine, quicquid voluerint, sine omni unius alteriusque | partis contradictione. Quidem et spoponderunt se ipsos permutatores ad invicem pars parti, tam ipsos quamque et successores vel heredes eorum, quicquid co(m)mutacionis nomine, ut superius legitur, dederunt, inintegrum, omni te(m)pore ab omni homine defensare; et | ut ordo legis deposcit accesserunt (h) super ipsas res ad previdendum et estimandum, iussione ep(iscop)i, boni homines estimatores, hii sunt Antonius diaconus maioris aecclesiae et Laurencius Ballius et Lanfrancus de Colongne, quibus omnibus estimantibus co(m)|paruit eis ut estimaverunt, atque responderunt episcopo eos interrogante quod res meliores recipiebat s(upra)s(crip)tus presbiter Petrus, ad partem et ad utilitatem predictaæ aecclesiae Sancti Iohannis, ab eisdem predictis Oddone et Ficia iugalibus, quam daret; propterea hanc co(m)|mutacionem legibus atque canonibus fieri posse concessit episcopus; de quibus rebus superius dictis predicti co(m)mutatores inter se promiserunt ad invicem pars parti ut quisquis ex ipsis aut ex eorum successoribus vel heredibus se de huius co(m)mutationis nomine | removere quaesierint et non observaverint seu non permanserint in his omnibus, qualiter superius legitur, vel ab omni homine quod supra nomine co(m)mutacionis dederunt ad invicem defendere non potuerint, aut si exinde aliquid per quodvis ingenium subtrahere quæsierint, | vel agere aut causare presu(m)pserint, tunc co(m)ponant parti fidem servanti ipsas res in duplum, sicut pro te(m)pore fuerint melioratae aut valuerint sub estimatione in consimilibus locis, et nec liceat ullo te(m)pore illis nolle quod voluerunt (i), | sed quod ab eis semel factum est vel quod scriptum fuerit inviolabiliter conservare promiserunt (j) cum stipulatione subnixa. Unde due cartulae co(m)mutacionis uno tenore scriptæ sunt. | Actum est hoc in s(upra)s(crip)ta civitate Brisya, in episcopali domo, coram s(upra)s(crip)to domino Villano, Dei gr(ati)a Brisyensi episcopo.
Signum +++ pro imposicione manuum s(upra)s(crip)torum presbiteri Petri, officialis s(upra)s(crip)tae (k) aecclesiae Sancti Iohannis, et Oddonis atque Fici[a]e, iugalium, qui hanc cartulam co(m)mutationis scribere (l) rogaverunt; et ipse Oddo ia(m)dicte coniugi suae consensit ut supra (m).


(a) -i corr. da n mediante rasura.
(b) -c- corr. da t
(c) Segue rasura di una lettera.
(d) A vive, senza segno abbr.
(e) A sicunt, qui e nel caso seguente.
(f) A prma
(g) -u- corr. da i
(h) -t corr. da a
(i) -un- corr. da int
(j) -ser(un)t (preceduto da lettera depennata) nell'inter-lineo, in corrispondenza di -ttunt espunto.
(k) -ae corr. da i
(l) A screbere
(m) Cf. nota introduttiva.

(1)Cf. Cod. Iust. 4.64.2.
(2) Villano, vescovo di Brescia dal 1116 al 1132: SCHWARTZ, Die Besetzung, p. 109; SAVIO, Brescia, pp. 224-6; cf. anche GAMS, p. 780.
(3) Cf. AHIST. 16.
(4) Non si è reperita.

Edizione a cura di Michele Ansani
Codifica a cura di Irene Rapisarda

Informazioni sul sito | Contatti