Lombardia Beni Culturali
85

Attestationes testium

1175 luglio 6, Brescia.

Airaldo giudice de Sancta Agatha ordina al notaio Ambrogio ab Ortu di Montichiari di redigere in forma pubblica le testimonianze <in favore del monastero di San Pietro in Monte> escusse in propria presenza nella controversia tra Gandolfo de Selvagnona, sindaco dell'abate di S. Pietro e degli uomini di Serle, da una parte, e Malvezato, sindaco degli uomini di Nuvolera, dall'altra, <circa i diritti che le parti rivendicano sul monte Dragone> .

Originale, ASVat, FV, I, 2672, 2673, 2674 (SPM, 71, 72, 73) [A]. Nel verso della perg. 2672, di mano del sec. XV: Montis Dravvoni pro monas(terio) et illor[um de Serlis]; altre annotazioni tarde, tra cui segnatura del sec. XVI: 35. Nel verso della perg. 2674, di due mani del sec. XIV: Carte veteres de Serlis, Rat(iones) inter monasterium Sancti Petri in Monte et co(mun)e de Serlis.

Facsimile parziale: CAU, "testatur ante rucas se fuisse gastaldum", p. 2.
Edizione: CAU, "testatur ante rucas se fuisse gastaldum", pp. 5-18.

Cf. GUERRINI, Il monastero, p. 185; BONFIGLIO DOSIO, Condizioni economiche, pp. 153 (nota 219), 155 (nota 260), con riferimento alla sola pergamena 2672; MENANT, Campagnes, pp. 135 (nota 371), 136 (nota 375), 204 (nota 130), 444 (nota 173), 728 (nota 224), 770 (nota 393); TOMASONI, La controversia tra Serle e Nuvolera, p. 74-7; FORZATTI GOLIA, Le carte del Piemonte bresciano, p. 189; ARCHETTI, Vigne e vino, pp. 113 (nota 169), 129 (nota 216); FORZATTI GOLIA, Istituzioni, p. 398; TOMASONI, Osservazioni linguistiche, pp. 19-23; ARCHETTI, Tempus vindemie, p. 375 (nota 39).

Il dettato è disposto su tre pergamene (nell'ordine FV, I, 2672, 2673, 2674), ora separate, ma originariamente unite l'una all'altra, come mostrano i forellini di cucitura ancora visibili nei margini estremi di ciascuna di esse.
Le tre pergamene presentano in alcuni punti delle zone marginali rosicature che coinvolgono, seppure in modo episodico, la scrittura. Non mancano nella parte inferiore della pergamena 2673 e in più parti della pergamena 2674 macchie causate dall'umidità. I tre fogli sono rigati a secco.
Contrariamente alla regola da noi assunta che prevede il rispetto dell'impaginazione effettuata dal notaio, si è qui preferito, per rendere più snella la lettura, dare autonomia formale alle deposizioni dei singoli testimoni, andando a capo ogni volta, indipendentemente dal fatto che ciò avvenga o meno nell'originale. Tuttavia per consentire il recupero almeno virtuale dell'impaginazione originaria si è collocata la barra verticale al termine di tutte le testimonianze che nell'originale sono seguite da altre inizianti con capoverso. Inutile aggiungere che la mancanza del segmento separativo tra una deposizione e la successiva significa che nella pergamena la scrittura non presenta soluzioni di continuità.
Per rendere meno macchinoso l'apparato delle note critiche si è fatto riferimento alla partizione del dettato nelle tre diverse pergamene (separate l'una dall'altra con doppia barra), riprendendo ogni volta il conteggio dalla lettera a. All'inizio di ciascuno dei tre nuclei di note e dei corrispondenti blocchi del dettato è stata collocata tra parentesi uncinate la segnatura della pergamena.
Questo è il primo di quattro documenti riguardanti la seconda sessione dell'annosa e travagliata controversia tra il monastero di S. Pietro e gli uomini di Serle, da una parte, e gli uomini di Nuvolera, dall'altra, circa i diritti sul monte Dragone. Al presente testimoniale in favore di S. Pietro si contrappone l'altro di pari data in favore di Nuvolera (doc. 86). Abbiamo poi in data 22 ottobre dello stesso 1175 una terza carta (doc. 87 e ivi, nota introduttiva) nella quale sono autenticate dodici testimonianze in favore della genuinità di alcuni documenti comprovanti i diritti del monastero, giudicati falsi da quelli di Nuvolera. Segue infine il 7 maggio del 1176 la sentenza favorevole a S. Pietro (doc. 89).
La prima sessione giudiziaria, risalente al 1174 e articolata in due fasi, è più volte menzionata nelle deposizioni di parecchi testi di questo documento. Si tratta di una sentenza emanata da Gerardo de Burnado in favore di Nuvolera, rigettata in un momento successivo da quelli di Serle in presenza del giudice/arbitro Teodaldo de Muscolina: deposizioni di Gerardus de Blanco (p. 179) e di Fretolandus de Serlis (p. 180). La terza sessione della vicenda - di essa come della prima non è sopravvissuto alcun documento - è rievocata in una serie di testimonianze del 1186 giugno 30 (doc. 114, nota 1) e del 1189 giugno 1 (doc. 124). Particolarmente ricche di informazioni e di dettagli sono quelle di Giovanni di Ottone de Alena (doc. 124), di Malvezato de Nuvolaria e di Alberto di Albrico de Nuvolaria. Le deposizioni dei tre testimoni presentano divergenze di un certo rilievo circa i tempi, risalendo a ritroso rispettivamente di oltre sei anni, di oltre quattro anni e di circa undici anni. Quest'ultima indicazione ci apppare la più verosimile poiché, portandoci alla fine degli anni settanta, si situa a ridosso della seconda stagione giudiziaria, conclusasi appunto con la sentenza del 1176 maggio 7 (doc. 89).

(perg. 2672)[SN Qu]oniam ea que de iure publico nituntur perpetua[m] creduntur habere firmitatem, idcirco |[e]go A[m]brosius ab Ortu (a) Monteclarensis (b) notarius has atestationes receptas sub d(omi)no Airaldo iu|[dice][de cont]rov[er]sia que vertebatur inter abatem monasterii Sancti Petri in Monte et homines de Serlis, ex una p[arte, quam] faciebat Gandulfus de Selvagnona, qui erat sindicus abatis et illorum de Serle (c), ex altera autem |[e]rat Malvezatus, sindicus illorum de Nuvolera, trasscripsi et in publicam formam redegi nichil addens [vel]| minuens nisi forte litteram vel silabam. |
§ Novellus de Butesino iu(ratus) test(atur) .XVIII. a(nnos) esse quod ipse est usus in silva Dravonis, unde lis est, a Pathengo|le in susum, accipiendo ea ligna que erant sibi necessaria, sine contradictione alicuius hominis de Nuvolera, et ab | eo t(em)pore dicit se vidisse illos de Serlis facere metas de foliis et secare et buscare in ipsa silva Dravonis; et dicit | Ansuinum de Sancto Petro abstulisse sibi pignus in Dravono desuper Crucem iam sunt .IIII. a(nni), s(et) precibus postea reddi|dit sibi. Et dicit Rubeum postea alia vice sindisse sibi ga(m)bazas in cornaleto Dravonis iam sunt duo anni, nec u(m)|quam vidit hominem de Nuvolera in ipsa silva. De avero dicit idem quod ceteri.
§ Dodo de Manzaniga de Serlis iu(ratus) test(atur)[se]| recordari de t(em)pore Ribaldi et Persicis (1) et ab eo t(em)pore dicit (d) se vidisse co(mun)e de (e) Serlis tenere et uti silvam Dravoni[s], [unde]| lis est, a Pathengole (f) in susum usque ad illu(d) de Navis, buscando, metas de foliis faciendo et secando, nec u(m)quam vid[it]| aliquem de Nuvolera facere aliquam contradictionem alicui. Item dicit .XXX. a(nnos) esse et plus quod ipse vidit Sichenze[llum][et]Marchesium (g) Peccorarium custodire illam silvam per Sanctum Petrum et per vicinos de Nuvolera (h); et post istos (i) vidi[t][Bonzo]lum (j) et Scaliam et alios qua(m)plures, s(cilicet) Walterium et Rubeum, custodire (k) similiter illam silvam per vicinos de [S]er|[lis et] per Sanctum Petrum, et dicit semet secasse et folia fecisse in ipsa silva (l) nec (m) habuit inde contradictionem. De a[vero di]cit idem quod ceteri (n). Interrogatus si vidit illos de Nuvolera (o) uti in silva illa, r(espondit) non, se sciente. |
[§][Amez]o de Manzanicha (p) de Serlis iu(ratus) test(atur) a sua recordantia, que est a t(em)pore Ribaldi et Persici, se usum esse in Dra[vone][se]cando, rastellando, folia faciendo et buscando, nec vidit aliquem de Nuvolera sibi nec alicui [contradi]c[er]e. Item dicit se fecisse ibi in Dravone metas feni, et vidit suos vicinos similiter facere ibi meta[s de] fen[o et m]etas (q) [de f]oliis que steterunt ibi ab uno anno ad alterum, nec audivit dici quod aliquis de Nuvolera contradixisset alicui, nisi ab |[hac] lite mota; et dicit se non vidisse ante hanc litem aliquem de Nuvolera incidere in hac silva. De avero (r) dicit idem |[quod cet]eri.
§ Massus de Serlis iu(ratus) test(atur) se (s) iurasse (t) in alio placito (2) et sic(ut) dixit per sacramentum in eo placito ita |[tene]t (u) firmum. Item dicit se fuisse ad designationem que fuit facta Gerardo de Burnado in eo placito et |[cum esse]t ad terminum Pathengole dicit Muzum dixisse: 'Ab hac parte mane habent illi de Nuvolera unam |[bind]ellam que firmat usque huc, et ab hac (v) parte sere habent illi de Mazano unam aliam bindellam que firmat | usque huc; et ab hac parte sere est d(omi)norum meorum de Lavellolongo et abhinc (w) in susum confinat curtis Bu|tesini cum illo de Serlis usque ad terminum Tavare, et ab isto termino in susum usque ad terminum Calve et ab eo | usque ad terminum de Palude Rotunda confinat curtis de Navis cum illo de Serlis et Sancto Petro'; et dixit quod a Paten|gole in susum non habebant aliquid ad dicendum illi de Nuvolera cum illis de Serlis. Et Malvezatus dixit: 'Di|mitte stare illu(d) (x) de illis de Mazano, quia tu habebis satis ad dicendum de tuo'. Et iste testis dixit similiter quod il|li de Nuvolera non habent aliquid ad dicendum a Pathengole in susum. Interogatus quomodo sit, r(espondit) quia non didicit ab | aliquo quod habeat abinde (y) susum.
§ Amezo de Manzanica reversus addit quod curtis (z) Butesini et curtis | de Navis sunt confines a sera parte cum teritorio de Serlis et de Sancto Petro, et curtis Caini est confinis a monte par|te cum ipsis territoriis. Bis interrogatus quomodo sit, r(espondit): 'Bene scio'.
§ Gerardus Capellus de Runco | de Serlis iu(ratus) test(atur) a Pathegole in susum est hominum de Serlis usque ad Zuvum de Caino, et hoc dicit se scire per suum | patrem et per suos antecessores et quia natus est in terra illa de Serlis; et dicit se buscasse in busco Dravonis sine contra|dictione; et dicit esse plus duobus annis quod ipse abstulit pignus hominibus de Virlis qui incidebant in Dravone, et dato | sibi uno numo reddidit ei pignus; et dicit quod ipse tunc erat cum uno vardatore Sancti Petri, s(cilicet) cum Alberti|no, et dicit se fecisse et vidisse suos vicinos (aa) facere metas feni in Dravone. Item fecit infra Dravonem |[in c]isternella, que est iusta Cinglam, metam de foliis et vidisse suos vicinos similiter facere et dimitte|[re] eas ibi donec necesse (bb) erat sibi trahere eas ad domum; et dicit iusta locum predictum, ubi fiunt |[me]te, se arasse terram que est suum alodium et seminasse et collegisse; et dicit terminum qui est in Cathalasso (cc) est con|[fin]is inter illos de Serlis et illos de Navis, et hoc dicit se scire per suum patrem et per (dd) suos antecessores, a quibus hoc audivit. |
§ Gerardus de Blanco iu(ratus) test(atur) se fuisse ad designationem que fuit facta in proximo preterito anno Gerar|[d]o de Burnado ad terminum Pathengole, et dicit se tunc dixisse quod illi de Nuvolera non habebant ab illo ter|[mi]no in susum aliquid ad dicendum cum illis de Serlis; et hoc idem dixit tunc ibi (ee) Mutius. Item dicit se cum patre suo |[vidi]sse iuxta .XXX. homines in rino (ff) Zoanachala et in illa hora, et dicit patrem suum incisisse tunc in|[[......]] in bucca de riz Scorzo ligna duobus hominibus de Nuvolera, nomina quorum iste ignorat, dicendo: | '[Quare] fers tu ligna de isto meo monte ex quo tu incidis intus, filius magne meretricis ?'; et sic |[in]cepit incidere palos, nec ipsi dixerunt aliquid, nisi quod dixerunt: 'Male facis'. Et modo dicit se ita habere fir|mum sic(ut) dixit in preterito anno.
§ Albertus Falcus de Camelina de Serlis iu(ratus) test(atur) se et patrem suum et alios | suos vicinos arasse in ca(m)pis de Castello et fecisse metas de foliis et vidisse fieri a suis vicinis (gg) in Co|stis, et dicit quod, quando dimittunt eas ibi de uno anno ad alterum (hh), divisisse erbam Dravonis per sortem (ii), secas|se eam et restellasse fenum et fecisse ibi metas et merlos feni et dimisisse ibi quandoque usque ad iemem | et buscasse et fecisse asses et palos et cetera ligna sibi necessaria, et hoc totum dicit se fecisse sine contradictione | alicuius hominis, a sua recordantia que est (jj) plus .XXX. annis. Item ab eo t(em)pore dicit se audisse a suis antecessoribus et | suis maioribus quod illi de Serlis sunt confines cum illis de Butesino a termino Pathengole in susum usque ad termi|num summitatis Cengle (kk), ab eo termino in susum usque ad illum de Calva et deinde usque ad illum de Curnesello | et deinde usque ad Favamcurtam sunt illi de Serlis cum illis de Navis, ut audivit a suis maioribus et anteces|soribus.
§ Albertinus Armenulfi de Calaza de (ll) Navis iu(ratus) test(atur) se usum (mm) esse in Dravone (nn), unde lis est, a sua re|cordantia que est .XVIII. annorum, buscando et palos et maniculos accipiendo sine contradictione alicuius hominis de Nu|volera, nec u(m)quam vidit aliquem de Nuvolera qui contradixisset aliquid hominibus de Serlis, s(et) dicit quod ipse quadam | vice habebat pecudes suas ad dom(m)o Quatrocoli de Serlis in casinam, et tunc dicit se (oo), patrem et fratrem | ivisse in silva Dravonis et dolabant unum temonem et asiles, et tunc supervenit Rubeus foresterius Sancti | Petri et de Serlis cum quodam suo socio et abstulerunt sibi pignus, s(et) ipsi reddiderunt sibi pignus amore illius, | ad cuius domum stabat cum pecudibus, et amore Toculi nepotis illius; et hoc fuit antequam Teutonis | fuerunt interfecti ad Valles (3), s(et) nescit qua(n)tum ante. Postea alia vice fuit ad exigendam unam securim | a Gandulfino foresterio de Serlis, et invenit eum ad Sanctum Petrum, et dicit illum reddidisse sibi illam secu|rim quam ipse abstulerat patri suo in Dravono (pp), ut ipse pater suus dixit sibi; et hoc fecit ipse amore Lafran|[ci fi]lii Obizonis de Trescoro. Item dicit quod ipse ibat pascolare in Dravono cum bestiis quando stabat in casi|[na ad Ser]las, et cum erat a mane parte Doscalvi dicebant illi de Serlis cum quibus erat: 'Modo sumus supra nostrum de Sancto |[Petro et] de Serlis'; cum erant a sera parte illius Doscalvi dicebant: 'Modo sumus supra tuum de Navis'. Item dicit se vidis|[s]e metas de foliis in capite Cengle, s(et) fieri non vidit, et dicebatur esse hominum de Serlis.
§ Fretolandus de | Serlis iu(ratus) test(atur) se esse in ecclesia Sancte Marie, ubi audivit Bellinum de Nuvolera dicere se probaturum quod senten|tia Gerardi de Burnado debebat esse firma; et hoc dicebat sub Teutaldo de Muscolina, s(et) pars al|tera de Serlis dicebat quod non debebat esse firma. Item audivit d(omi)num Vuilielmum in ipso placito interrogare | Bellinum si volebat petere a Pathengolis sursum, et Bellinum r(espondit) quod nolebat. Item dicit quod illi de Nuvolera | dicebant (qq) se velle habere sententiam Gerardi firmam; et hoc audivit Bellinum dicere, dicen|do quod utraque pars iuraverat habere firmam sententiam quam ipse Gerardus daret, et dicit quod a Pathengoli | sursum homines de Serlis confinant cum Butesino usque ad Navas. Interogatus quomodo sit hoc, r(espondit) se scire hoc per dicta (rr) | suorum antecessorum, et quia vidit homines de Serlis et homines de (ss) Butesino ita uti, et dicit se fecisse et vidis|se suos homines facere metas de foliis in Costis (tt) da la Cengla, que Coste (uu) sunt inter Patengolas et Dravonem, | et dicit esse .XXX. a(nnos) quod vidit suos vicinos per unumque(m)que annum facere predictas metas absque contradicti|one. Item dicit esse .X. a(nnos), ut credit, vel plus quod vidit Iohannem Barvinum et Petrum (vv) fratres roncasse in predictis Costis et arasse et | seminasse, et dicit abatem Benedictum fecisse conscilium cum hominibus de Serlis de auferenda blava predictis fratri|bus, et tunc ipsi fratres conquesti fuerunt d(omi)no Alberto de Lavellolongo, et dicit semet testem fuisse nuntium d(omi)ni | Alberti ad abatem et ad vicinos ut non facerent tortum hominibus suis (ww) d(omi)ni Alberti, s(et) permitterent eos uti de co|muni sicuti alii homines qui acceperant de co(m)uni utebantur, et sic dicit eos permisisse uti. Item dicit iam esse .XXX. | annos quod vidit Dravonem et alios suos co(mun)es dividi per sortes in tres partes inter tria concilia de Serlis, et quando |[mon]s Dravonis venit uni concilio, secat illum, et ita per unumque(m)que annum prohiciuntur sortes, et dicit a (xx) |[sua re]cordantia per unumque(m)que annum (yy) se vidisse foresterios mitti per abatem et per vicinos de Serlis ad custodi|[endum] Dravonem et alios suos co(mun)es, et dicit semet inde fuisse foresterium iam sunt .X. a(nni), et dicit quod homines | d[e] Butesino et de Caionovico et de Rezado et de Virlis et de Mazano et de Nuvolento dederunt sibi et socio | de bono milio ideo quia vardabat eos in Dravone, ita quod non faciebat eis malum et quia non auferebat eis | pignus vel si auferebat reddebat. Et dicit quod ipse cum suis (zz) aliis vicinis invenit Za(m)bonum de Ulcellononibus (aaa) in|cidentem in Dravone, et abstulit eis pignus, et dicit plus .XII. a(nnis) (bbb) esse quod hoc fuit. Item dicit se vidisse Albertum Falcum | abstulisse unam pellem Martino de Puiana qui incidebat inter Pathengolas et Dravonem, et credit hoc fuisse intra duos | proximos annos. Interogatus si illi de Nuvolera habent aliquid (ccc) a Pathengolis sursum, r(espondit) non. Interogatus si scit quod illi de Nu|volera sint in batallia cum illis de Butesino a fundo Cavalpethe in susum sic(ut) vadit Dravo (ddd) susum, r(espondit): 'Non a Pa|thengole nec a fundo Cavalpethe in susum'. Item dicit monasterium habere suam segablam (eee) in vallem Lateram que est in Dravono, | quam secablam Casarius et Marchesius fratres tenent per monasterium et dant ei fictum per annum .III. denarios. Interogatus quomodo sit hoc, | r(espondit) quia vidit eos (fff) eam secare et predictum fictum (ggg) monasterio (hhh) dare. Item dicit esse ultra .XII. a(nnos) quod vidit vi|cinos de Serlis cum conscilio abatis fecisse .XII. homines iurare quod designarent divisum a co(mun)i, inter quos .XII. fuit | Orlandus, qui fuit de Serlis, s(et) iverat stare ad Nuvoleriam, et dicit ipsum Orlandum cum aliis designasse terminum Ce|[r]escole (iii) qui est iusta Dravonem et dixisse: 'Sic(ut) trahit iste terminus versus sero est co(mun)is de Serlis usque ad Navas, et ab |[ips]o termino versus mane est sors illorum de Macrina'.
§ Casarius de Vila de Serlis iu(ratus) test(atur) se fuisse in ecclesia Sancte Ma|[rie] quando illi (jjj) de Serlis faciebant placitum a Pathengole in zusum cum illis de Nuvolera sub Teutaldo de |[M]usculina, et tunc dicit se audisse d(omi)num Vilielmum dicere illis de Nuvolera ut consciliarentur, si volebant a Pa|[teng]ole in susum aliquid dicere, et dicit eos ivisse ad conscilium, et dum rediger(un)t a conscilio dicit Bellinum dixis|[se quod v]olebant dicere aliquid a Pathengole in susum, et dicit quod ipsi de Nuvolera dicebant quod volebant habere firmam |[se]ntentiam d(omi)ni Girardi, et dicit quod illi de Serlis dicebant quod sententia Gerardi non valebat nisi esset per consensum omni|u[m] potestatum, et hoc dicit Gerardum varentasse in eo placito, s(cilicet) quod non habebat potestatem dicendi nisi esset in concor|dia omnium potestatum, et dicit se habere firmum (kkk) id quod in preterito dixit in alio placito.
§ Oddo de Fluina (lll) de Serlis iu(ratus)| test(atur) se fuisse in ecclesia Sancte Marie ubi audivit illos de Nuvolera dicere sub Teutaldo de Musculina quod senten|tia quam d(omi)nus Gerardus dederat debebat esse firma, et d(omi)nus Vilielmus et pre' Albertus dicebant quod non debebat |[e]sse firma. Item dicit d(omi)num Vilielmum dixisse illis de Nuvolera (mmm) ut irent et consciliarentur si volebant dicere a Patengole (nnn) in susum | vel tantum a Pathengole in zusum, et dicit eos tunc fecisse conscilium; et dum redier(un)t a conscilio dicit Bellinum, quem credit tunc esse |[s]indicum, dixisse quod nolebat modo dicere a Pathengole in susum, et d(omi)nus Vilielmus dixit: 'Velles tu a(m)plius dicere ? | Dicas modo'; et ipse Bellinus dixit: 'Nolo dicere'. Et d(omi)nus Vilielmus dixit cuidam alteri (ooo) de Nuvolera: 'Dicis tu ita ut Bellinus dicit ?'; |[et] ipse dixit: 'Sic'. Iterum dixit tertio, scilicet Boniprando Scazole, tunc consuli de Nuvolera: 'Et tu habe ita firmum || (perg. 2673) ut ipsi dicunt'; et ipse dixit: 'Sic'. Item dicit se fuisse ad designationem que fuit facta Gerardo de Burnado, et cum erat |[ad] terminum Pathengole dicit Muzum dixisse quod ab illo (a) termino in susum non habebant aliquid illi de Nuvolera, imo ab eo (b) termi|[no in] susum confinabant illi de Serlis usque ad terminum Tavare cum illis de Butesino, et a termino Tavare in susum illi de |[Serlis] et de Sancto Petro confinant cum illis de Navis. Item afirmat ita verum esse ut in preterito testatus est.
§ Apalatus de Serlis iu(ratus)|[testatur] se fuisse designationi facte Gerardo de Burnado, et cum fuerunt ad terminum de Pathengolis dicit Iohannem de Mu|[zo][a]scendisse supra terminum et dixit tunc: 'Ab isto termino (c) supra non confinant mecum illi de Nuvolera, s(et) abhinc |[in zus]um cu(n)fino cum illis de Butesino et cum illis de Navis'. Et dicit se arasse et laborasse per divisum in Castello, et dicit se |[fe]cisse metas de foliis per co(mun)e de Serlis in Costis ita quod quisque de suis vicinis faciebat ibi qui volebat facere (d), et alios suos vici|nos vidit facere; et dicit se secasse in Dravone per co(mun)e et divissise fenum per sortes, ut alii dixerunt, et vidit suos | vicinos facere ibi metas feni. Et dicit .VIII. vel .VIIII. a(nnos) esse quod ipse invenit filium Martini de Baviolo (e) de Bu|tesino incidere in Dravono, et dicit se abstulisse ei tunc pignus, s(et) reddidit ei precibus sine precio. Et alia vice dicit | se invenisse homines de Virlis incidere in Dravono, quibus dicit se abstulisse pignora (f), et videtur sibi quod dedissent inde sibi | .III. vel .II. denarios, s(et) non erat foresterius, set preceptum erat sibi ut prospiceret co(mun)e quia electus erat consul. Item dicit Iohannem | Muzum dixisse (g), cum erat supra terminum de Pathengolis i(n) predicta designatione: 'Hinc venit, s(cilicet) a meridie, una corigi|a illorum de Mazano'; et hoc dixit quod dicebat per dictum sui patris.
§ Sina de Nuvolento iu(ratus) test(atur) ante rucas (4) se (h) fuisse ga|staldum monasterii Sancti Petri de Monte, et tunc se vidisse vicinos (i) de Serlis in scalis Sancti Petri in concordia abatis, quem credit fuisse | Iohannem de Burnado, mittere foresterios, s(cilicet) Scaiam et Orlandum, ad custodiendum Dravonum et vallem Surdam et Me|therum, et ipsi debebant (j) custodire a termino Crucis usque ad su(m)mitatem Dravonis; et dicit quod terminus Crucis et termi|nus de (k) Dravono dividunt inter monasterum (l) et Navas; et dicit quod circa t(em)pus rucarum et postquam hoc placitum est inceptum (m) audivit cartulam (5) le|gi, que dicebat: 'Sic(ut) trahit (n) terminus Crucis et terminus Arifredi sursum usque ad sumitatem (o) Dravonis et usque ad com|[u]nem de (p) Navis et Caini est alodium Sancti Petri'. Interogatus sic(ut) trahit via de Macrina versus sero, si vidit homines de |[Nu]volera incidentes, r(espondit) non vidisse nisi semel, et tunc ipsemet clamavit contra foresterium suum et contra que(n)dam mona|[c]hum ut auferrent pignus illi homini quem dicebant esse de Nuvoleria, et ipsi responderunt se abstulisse; et dicit se recor|[da]ri de .XL. (q) a(nnis), et tunc vidisse homines de Serlis in cuncordia abatis dividere sechablas in Dravono (r) et prohicere (s) inde sortes; |[et] postea vidit eos secare eas sechablas, et dicit quod sepe vidit eos ita prohicere sortes, s(et) antequam prohiciant sortes | abas accipit de sechablis sibi quantum vult (t); et dicit quod aliquotiens vidit abatem hoc facere, et dicit quod a termino Crucis versus Dra|vonem in Paina vidit aliquotiens homines de Serlis facere metas de foliis, et dimittebant eas ibi quandoque per annum, quandoque per du|os annos; et interogatus dicit se vidisse multotiens de Serlis (u) incidere in Dravono, et etiam alios homines quandoque qui non erant de Nu|volera.
§ Petrus de Laurentio de Nuvolento iu(ratus) t(estatur) esse iusta (v) .XL. a(nnos) (w) vel plus quod vidit abatem Petrum (6) et do(n)num Gerardum | monachum in concordia hominum de Serlis (x), qui erant secum in scalis Sancti Petri, mittere foresterios Amezonem Regem | de Curneleto et Lafra(n)cum Buifavam de silva Dravonis usque ad confinem de Navis (y) et de Butesino et de Caino et de Vallis, et | dicit se vidisse eos ita custodire; et postea vidit usque ad hanc contentionem per abatem et per vicinos de Serlis ad predictam sil|vam custodiendam alios foresterios ordinatos; et dicit esse circa .XX. a(nnos) vel plus quod vidit Scaiam et Orlandum auferre pi|gnus Boniprando de Casali de Nuvolera in Dravono, qui incidebat ibi ligna, et dicit quod ipse erat ibi custodiens suas be|stias, et dicit esse .VII. a(nnos) vel .VIII. quod ipse vidit abatem et vicinos de Serlis rexare predictam silvam et postea disraxare; et di|cit se vidisse homines de Nuvolera et de Rezato et Butesino et de Brixia incidere (z) in Dravono (aa), s(et) non vidit foresterium | supervenisse tunc, nisi ut supra dictum est; et dicit se vidisse sechablas de Dravone dividi, sic(ut) dixit Sina, et dicit plus .XX. a(nnis)| esse quod vidit homines de Serlis facere metas de foliis in Dravone.
§ Petrus de Laurentio reversus dicit diu esse quod audi|vit ab antiquis hominibus de Serlis quod fontana Rifredi et terminus de Cruce de Zuvetello et termini Dravonis dividunt cur|tem Butesini a curte Sancti Petri et hominum de Serlis, et dicit eos ita sibi designasse.
§ Iohannes Mucius iu(ratus) test(atur) esse ultra .IIII. a(nnos)| quod ipse zapabat cuidam homini de Nuvolera, quem dicit dixisse sibi quod silva Dravonis erat de curte Nuvolere et | dicit se r(espondis)se non esse verum, et dicit se postea narasse hoc patri suo, et dicit patrem suum ostendisse sibi terminum Pathen|gole (bb) dicendo: 'Ab hoc termino sursum nichil habent illi de Nuvolera, s(et) est Sancti Petri et hominum de Serlis usque ad confinem de Bu|tesino et usque ad confinem de Navis'(cc); et dicit se ita dixisse d(omi)no Gerardo de Burnado et abati et illis de Serlis et illis de Nuvo|lera quod pater suus, qui erat centum annorum, designavit sibi quod a termino de Pathengolis sursum erat Sancti Petri et hominum de | Serlis, et dicit esse plus .VII. a(nnis) quod pater suus mortuus est. Et dicit tria concilia (dd) esse in Serlis, unum quod vocatur Camelina et alium quod | vocatur de Ru(n)girardus (ee) et aliu(d) quod vocatur (ff) Mukilina.
§ Albertus Ferarius de Macrina iu(ratus) test(atur) in illo placito in quo erat | Gerardus de Burnado se audisse Iohannem Mutium (gg), cum fuimus ad terminum de Pathengolis, dicere et demon|strare cum ligno: 'Hic terminus confinat inter illos de Nuvolera et illis de Serlis' per designationem sui patris, dicendo ab eo termi|no sursum et versus mane esse eorum (hh) de Serlis et (ii) Sancti Petri; et dicit se audisse ibi ipsum Mutium dicere: 'Terra illorum de Nu|volera acuit se ad (jj) istum terminum ad modum unius gironi, et postea a sera parte est tenuta de Mazano, que | est alodium Sancti Petri'. Et dicit Abiaticum Blanconem tunc dixisse sic(ut) dicit Mutius: 'Ita multociens designavit m(ih)i avus meus | et abhinc sursum nichil habent dicere homines de Nuvolera cum hominibus de Serlis, nec homines de (kk) Serlis cum (ll) illis de Nuvole|ra usque ad confinem de Butesino'. Et dicit cetera ita esse sic(ut) testatus est in alio placito.
§ Scaia iu(ratus) test(atur) (mm) se fuisse ad designationem | factam in alio placito, et dicit Mutium et Gerardum de Blanco per sacramentum dixisse suos parentes et suos antecessores designas|se sibi terminum de Pathengolis, dicendo quod ab (nn) ipso termino sursum nichil habebant homines de Nuvolera dicere cum hominibus de Ser|lis nec cum Sancto Petro usque ad confinem de Butesino et ad confinem de Navis (oo); et dicit se recordari de abate Petro, et ab eo t(em)pore vidit | homines de Serlis tenere et uti sic(ut) trahit crux de robore de Zuvethello descendendo ad Arifredum et ascendendo ad Dravonem; | et dicit quod illa crux erat de ferro firmata in predicta robore, s(et) modo illa robur est destructa, et sic non est ibi nunc crux | illa; et dicit quod siret demonstrare locum ubi ipsa erat, et dicit quod ipsa erat ad furcellam unde vadunt homines ad Naves; et dicit | cetera ita esse sic(ut) testatus fuit in alio placito.
§ Martinus de Manzanicha iu(ratus) test(atur) se incidisse et secasse in Dravone | absque contradictione hominum de Serlis, et hoc a .XII. a(nnis) infra; et dicit se audisse a suis vicinis quod dividunt seclablas (pp) Dravonis | in tres partes per sortes, excepta illa parte quam sibi monasterium retinet divisam a predictis tribus partibus, et dicit esse plus | septem a(nnis) quod vidit metas feni et metas de foliis in Dravone, que erant hominum de Serlis.
§ Acerbus de Birana de Serlis iu(ratus) test(atur)| quod sechable dividuntur in tres partes ab hominibus de Serlis, una quarum partium est in Dravone, alia est in silva que est a mane parte | Dravonis et tertia est ubi dicitur Gazum, que est magis in mane, et dicit iam esse .XX. a(nnos) quod vidit homines de Serlis facere metas (qq) feni et de fo|liis in Dravone, ita quod quandoque quedam remanent ibi ab uno anno usque ad alterum; et dicit se vidisse Scaiam custodire silvam | Dravonis et Albertinum Scenki et Rubeum eius socium similiter, et dicit se vidisse Marchesium de Zucho cum suis sociis aufer|re cuidam de Nuvolera, quem non agnosit, pignus in Dravone, s(cilicet) securim et (rr) lanzonem, s(et) postea per Zucum canebarium Sancti Petri red|didit securim; et dicit se vidisse homines de Brixia et de Caionovico et de Butesino (ss) incidentes in Dravone, et credit quod foresteri|i de Serlis auferunt illis pignora quando inveniunt eos ibi incidentes (tt).
§ Martinus de Merlo iu(ratus) test(atur) quod a termino Pathengole in susum, | sic(ut) trahit ab illo termino recte usque ad Crucem de Navis et deinde usque ad confinem de Caiono et ad confinem de Vallis versus mane | se secasse et buscasse in Dravono et fecisse (uu) metas de foliis sibi et suis vicinis in Cengla que stetit ibi per annum, et laborasse in Castello, | s(cilicet) arando et zapando et metendo blavas a t(em)pore rucarum que est sua recordantia, et hoc sine contradictione alicuius hominis. Interogatus si homines de Nu|volera invenit se testem quando faciebat res illas, r(espondit) sic, quando laborabat in Castello, s(et) in Cengla nec in Dravon(o), quod sciat. Item dicit plus .XII|II. a(nnis) esse quod ipse vidit Massum de Serlis, qui erat foresterius abatis, auferre ga(m)bazas et incisit eas Ugoni de Guvesana de Nuvolera | in Dravono (vv), ita quod ipse venit vacuus ad domum.
§ Do(n)pre' Gebizo Sancti Petri in Monte iu(ratus) test(atur) se recordari de .L. a(nnis) et ab eo t(em)pore | vidisse foresterios ordinari per monasterium et per vicinos de Serlis ad custodiendam silvam Dravonis, s(cilicet) sic(ut) trahit Calva Dravonis us|que ad Arifredum, qui est confinis inter se et illos de Butesino usque in Patengolis (ww), excepta sorte episcopi quam illi de Macrina tenent, et sic(ut) trahunt | illi termini sursum dicit esse (xx) alodium Sancti Petri et esse co(mun)e hominum de Serlis. Interogatus quomodo scit, r(espondit) quia habet inde cartam et quia sic vidit te|neri per Sanctum Petrum et per co(mun)e de Serlis et quia vidit sechablas Dravonis dividi inter homines de Serlis per sortes, exceptis illis quas mo|nasterium tenet ad suam manum; et dicit se vidisse ante hanc discordiam forasterios Sancti Petri et hominum de Serlis auferre pignora hominibus de | Nuvolera in Dravone incidentibus, et quedam de ipsis pignoribus per preces et causa amicicie restituebantur, et quedam precio reddebantur.
§ Al|bertus Contus conversus Sancti Petri in Monte iu(ratus) test(atur) se natum fuisse ante teremotum (7) et dicit se recordari .XL. a(nnos) esse quod vidit forasterios consti|tui per monasterium (yy) et per co(mun)e de Serlis ad custodiendam silvam Dravonis usque ad Pathengolas, et vidit forasterios Sancti Petri et hominum de | Serlis auferre pignora in predicta silva hominibus de Virlis et hominibus de Butesino et hominibus quos dicebant se esse de Nuvolera; et dicit | .XX. a(nnos) esse quod ipsemet fuit cum eis tunc (zz) ad accipienda pignora hominibus quos foresterii dicebant esse de Nuvolera. Item dicit quod | casalis, unde est (aaa) ipse testis, est s(cilicet) casalis de Machrina, habebat et nunc habet qua(n)dam sortem iuxta Dravonem a mane parte, et dicit quod il|le casalis ampliabat se supra co(mun)e spazando ligna de co(mun)i, s(cilicet) de Dravone; et tunc monasterium cum vicinis de Serlis fecit iurare antiquos | homines de Serlis quod separarent et discernerent divisum a co(mun)i, et dicit ipsi antiqui (bbb) discernendo divisum a co(mun)i abstule|runt suo casali magnam partem terre et posuerunt eam inter co(mun)e, et dicit .XVI. a(nnos) esse quod hoc fuit. Item dicit posse esse .XVI. a(nnos) quod vi|dit homines (ccc) de Serlis dividere inter se (ddd) sechablas Dravonis, exceptis illis quas monasterium tenet ad suam manum, et hoc faciunt (eee) per unum|quemque annum, set et antea quam incepissent ita dividere vidit homines (fff) de Serlis accipere de sechablis prout quisque poterat, et dicit quod vidit | homines de Serlis, iam sunt .XX. anni, facere metas de foliis desuper Pathengulas iuxta Dravonem absque contradictione.
§ Bucius de Ser|lis iu(ratus) test(atur) esse plus .V. a(nnis) quod monasterium Sancti Petri et vicini de Serlis posuerunt se testem et Personam foresterios de silva Sancti Pe|tri que est in Dravone et de Gagio quod est a mane parte Dravonis; et dicit se cum socio custodisse per unum annum, s(et) socius (ggg) fuit postea | foresterius per duos annos de predictis locis, et dicit esse plus .VII. a(nnis) quod vidit suos vicinos dividere sechablas Drachonis (hhh) | et Gagium predictum et plateas Iohannis in tres partes per sortes, et quandoque sechable Dravonis veniunt uni parti, s(cilicet) uni con|cilio, et alio anno veniunt alteri concilio, et sic per unumquemque annum fit divisio per sortes, set antequam ipsa divisio cepisset | fieri per (iii) homines de Serlis prout quisque poterat secabat in sechablis (jjj) Dravonis; et hoc totum fiebat sine contradictione | hominum de Nuvolera; et dicit quod vidit homines de Serlis facere metas de feno in Dravone et metas de foliis que stabant ibi | quandoque de uno anno ad alium, sine contradictione alicuius (kkk) hominis; et dicit quod ipse ibat cum socio ad Sanctam Eufemiam et ad Caionum|vicum et ad Rezadum et ad Virlas et ad Butesinum per granum, et homines predictorum locorum dabant sibi de grano, ideo varda|bat eos ita quod non auferebat eis pignora quando inveniebat (lll) eos in varda sua; et dicit se invenisse homines de Nuvolera incidentes | in silva Dravonis et quosdam inde expulisse et quibusdam pignus abstulisse. Interogatus cui abstulit, r(espondit)Arnasio.
§ Gerardus de | Macrina iu(ratus) test(atur) se vidisse homines de Serlis a termino Pathengole in susum usque ad terminum Favacurte uti per Dravonem bus|scando et secando et arando et zapando in ca(m)pis de Cengla a sua recordantia, qui (mmm) est .XX. a(nnorum), sine contradictione hominum de Nuvolera. Item | dicit quod vicini (nnn) de Serlis dividunt Dravonem per sortes et secant eum, et istemet fecit ibi metas feni in Dravone et dimi|sit eas ibi donec trait eas inde, et istemet testis proiecit semel sortes (ooo), s(cilicet) in preterito anno. Item dicit esse iuxta .V. a(nnos) quod ipse vidit | abatem Benedictum ponere in concordia vicinis de Serlis Rubeum Sancti Petri, filium quondam Bonzoli, et Sternum de Macrina foreste|rios de co(mun)i de Serlis a Pathengole in susum usque ad terminum Favacurte et usque ad illum de Navis.
§ Iohannes de Barvino de Serlis iu(ratus)| test(atur) se et patrem suum laborasse et traxisse blavas a Pathengole in susum, s(cilicet) in Castello, et fecisse metas de foliis (ppp) in Costis et di|misisse ibi metas per totam iemem et postea portasse, dum erant sibi necessarie, sine contradictione alicuius hominis de Nuvolera, | et hoc dicit se fecisse iam sunt .XV. a(nni). Item dicit tres annos posse esse quod vicini de Serlis et abas Sancti Petri, qui modo est, miserunt se testem et .IIII. vel .V. | homines de Serlis ad custodiendum Dravonem per unam diem, et hoc serio fecerunt quia audiverant quod illi de Nuvolera miserant su|os vicinos causa custodiendi Dravonem; et dicit se tunc cum sociis et cum duobus monachis monasterii Sancti Petri et cum Zuco caneva|rio illius monasterii invenisse unum hominem de Nuvolera, quem ignorat, ire per Dravonum, s(et) nichil faciebat, et quia invenerunt eum | ire per montem illum, dicit se cum sociis abstulisse ei unum lanzonem, nec postea rediderunt ei lanzonem illum. Item dicit eodem die se | cum sociis invenisse .IIII. homines de Sancta Eufemia incidentes in Cathalosso quod est in summo Dravone, quibus abstulerunt unam secu|[r]im (qqq), s(et) reddiderunt eam tunc eis per unum denarium. Item dicit se vidisse patrem suum dividere sechablas Dravonis et secare fenum in |[D]ravono quod ibidem sicavit (rrr), et traxit quando voluit, et ipsemet testis hoc fecit iam sunt .XV. a(nni). Interogatus cuiusmodi || (perg. 2674) partem vicini de Serlis (a) habent in hac lite, s(cilicet) in Dravone, r(espondit) quod ipsi vicini tenent et gaudent Dravonem bu|scando et secando, s(et) abas non secat ibi quia tenet alibi, et dicit quod co(mun)e de Serlis et monasterium Sancti Petri est confinis cum illis de | Butesino et cum illis de Navis, ut audivit a suis antecessoribus.
§ Zucus de Rungirardo de Serlis iu(ratus) test(atur) a sua recor|dantia, que est a t(em)pore rucarum, se fecisse metas de foliis et secasse fenum et buscasse a Pathengole in susum sic(ut) tenet lis, | videntibus hominibus de Nuvolera et non contradicentibus. Interogatus si vidit homines de Nuvolera buscare in hac lite, r(espondit) non. Intero|gatus de avero, r(espondit) nec sibi nec alteri esse datum nec promissum, quod sciat.
§ Cizol de Serlis iu(ratus) test(atur) prope .XX. a(nnos) esse quod ipse vi|dit ca(m)pos de Castello laborari per homines de Serlis, et dicit quod illi de Serlis dant redditum inde ecclesie Sancti Petri in Monte et etiam de|cimam, s(et) dari non vidit. Item dicit circa .XX. a(nnos) esse quod ipse vidit homines de Serlis facere metas in Costis desupra Castellum | et stabant ibi usque ad marcium, et postea vidit illos de Serlis deferre eas (b), nec vidit nec audivit quod aliquis de Nuvole|ra contradixisset alicui de Serlis. Item dicit se secasse et buscasse in Dravono usque ad illud de Navis sine contradictione ali|cuius hominis iam sunt .XX. a(nni). Interogatus de avero, r(espondit) idem quod Zucus.
§ Ubertus de Mapello de Butesino iu(ratus) test(atur) .XXX. a(nnos)| esse et plus quod ipse usus est in silva Draconis, unde lis est, faciendo ligna et id quod erat sibi necesse (c), videntibus il|lis de Nuvolera et non contradicentibus, s(et) dicit Rubeum de Sancto Petro et q(uen)dam alium abstulisse sibi pignus, s(cilicet) unam securim in Dra|vono, unde postea dedit eis unum denarium, et ipsi reddiderunt ei securim illam, et iam possunt esse duo anni; et dicit eos esse (d) foresteri|os. Interogatus quomodo sit eos esse foresterios, r(espondit): 'Bene scio'. Et Marchuz abstulit sibi unam manariam | iam sunt .XXV. a(nni) et prius in ipsa silva unde dedit alium denarium. Item dicit se vidisse homines de Serlis facere metas de foliis | in Dravono et secare, et hoc idem vidit facere ibi in Dravono illos de Sancto Petro iam sunt plus .XXX. a(nnis). Interogatus si | vidit homines de Nuvolera (e) buscare in ipsa silva, r(espondit) sic, iuxta se, nec dicebant sibi malum. Interogatus si scit | quod aliquis de Nuvolera abstulisset alicui homini pignus in hac lite, r(espondit) non. Interogatus si homines de Nuvolera sunt in bata|ia cum hominibus de Butesino sic(ut) vadit val Latera et sic(ut) vadit fundus Cavalpethe usque ad locum ubi illi de Butesino | fecerunt calcariam et sic(ut) vadit susum Dravo (f), r(espondit) se scire quod illi de Butesino habuerunt inde placitum cum illis de Nu|velera (g), s(et) nescit quomodo s(in)t acordati, et dicit quod Bucius, qui erat forestarius de Serlis, abstulit sibi pignus in vallem Lateram | quia accipiebat ibi ligna sicca. Interogatus si curtis Nuvolere est confinis a Pathengole in susum cum curte Bu|tesini, r(espondit) non. Interogatus de avero, r(espondit) non esse datum sibi nec promissum nec alteri, quod sciat, nisi pro cu(m)mestione.
§ Albertonus de Fav|riana (h) de Serlis iu(ratus) test(atur) a sua recordantia, que est .XXX. annorum et plus, se vidisse patrem suum et alios suos vicinos et semet te|nere a Pathengole in susum usque ad illud Butesini et illud de Navis arando et zapando et buscando et secando et metas | de foliis faciendo, nec u(m)quam vidit aliquem de Nuvolera contradicere. Item dicit plus .XII. a(nnis) esse, ut sibi videtur, quod Bungolus et | Dugnonus, qui erant foresterii (i) illorum de Serlis et de Sancto Petro, invenerunt homines de Nuvolera in | Auderline et quia noluerunt eis dare pignora dicit eos clamasse, et sic iste et alios bene .XX. de Serlis incurre|runt et abstulerunt eis pignora. Interogatus de avero, r(espondit) non esse datum sibi nec promissum nec alteri, quod sciat. |
§ Lafra(n)cus de Landulfo de Butesino iu(ratus) test(atur) .XL. a(nnos) esse quod ipse usus est in Dravone a Pathengole in susum et a Ca(m)po Fava|rezo, ubi est confinis curtis Butesini cum territorio Sancti Petri et de Serlis, ut audivit dici, faciendo omnia ligna que erant sibi | necessaria, sine contradictione alicuius de Nuvolera; imo dicit iuxta .XXX. a(nnos) esse posse quod ipse erat cum patre (j) suo | in ceredo (k) de intra Crucem Sancti Petri, et Sichenzellus de Serlis supervenit et abstulit sibi pignus, s(et) ipse reddidit sine precio per amo|rem postea; et alia vice dicit Rubeum, filium Bunzoli, abstulisse sibi securim suam in hac lite a sera parte prati Anderline, | et ipse reddidit ei precibus, et vidit illos de Serlis facere folia et fenum et buscare et laborare et pascolare in hac lite a Pa|thengole (l) in susum, nec umquam vidit nec audivit aliquem de Nuvolera contradicere eis. Item dicit se audisse ab hominibus de Nuvo|lera iam sunt .XL. a(nnos) et ab eo t(em)pore (m) infra quod silva, unde lis est, erat sua. Interogatus de avero r(espondit) nec sibi nec alteri (n), quod | sciat, esse datum nec promissum.
§ Martinus de Baviolo de Butesino (o) iu(ratus) test(atur) plus .XL. a(nnis) esse quod ipse usus est in Dravono a Pathengole in su|sum, sic(ut) vadit susum val Latera, faciendo sibi ligna necessaria, nec u(m)quam aliquem de Nuvoleria contradixit sibi, et dicit | plus quatuor annis esse, ut sibi videtur, quod Valterius, conversus Sancti Petri, cum tribus aliis hominibus abstulit sibi pignus desubtus pratum An|derline in media via, s(et) precibus reddidit sibi. Interogatus si homines de Nuvolera sunt in batallia cum illis de Butesino | a loco ubi fecerant calcariam illi de Butesino et sic(ut) vadit fundus Cavalpethe sic(ut) vadit susum Dravo, r(espondit) non. De avero | idem quod Lafra(n)cus de Landulfo.
§ Albertus de Predulfo de Butesino iu(ratus) test(atur) (p) .XX. a(nnos) esse et plus quod ipse usus est in silva Dravonis, | unde lis est, faciendo ligna sibi necessaria, sine contradictione alicuius de Nuvoleria (q), et ab eo t(em)pore dicit se vidisse illam | silvam esse Nuvolere quia interogabat homines, s(cilicet) suos vicinos et alios unde veniebant cum lignis, et ipsi dicebant de silva | Nuvolere. Item dicit se vidisse foresterios de Serlis custodire ipsam silvam et auferebat sibi pignora, ita quod quada[m]| vice dicit Sternum de Serlis (r), qui erat foresterius, cucurrisse post se et adiunxit se in via et interro|gavit: 'Unde venis ?'; et iste dixit: 'De silva Nuvolere'; et ipse, quia hoc dixit, extraxit ensem et incisit torques et vulneravit | sibi manum et abstulit pignus sibi, s(et) ipse reddidit sine precio. Item vidit illos de Serlis facere metas de foliis et habere | in Costis Dravonis. De avero dicit idem quod ceteri. De batallia nichil scit.
Actum est hoc in civitate Brixia, in ecclesia Sancti Petri de Dom, anno a nativitate domini nostri Yesu (s) Cristi .MC. septua|gesimo quinto, indic(tione) octava. Testes rogati Martinus de Talotio, + Gilbertus de Valle, + Oddo de Fi|na, + Girardus de Fina et alii qua(m)plures. Actum est die dominico sexto intrante mense iulii.
Ego Ambrosius ab Ortu Monteclarensis notarius has atestationes rogatus trasscripsi et in publicam formam rede|gi auctoritate d(omi)ni Airaldi de Sancta Agatha iudicis et in publicam formam (t) redegi nichil addens vel minuens nisi | forte litteram vel silabam (SN).


(perg. 2672) (a) -u corr. da o.
(b) -o- corr. da e.
(c) -r- corr. da l.
(d) dicit corr. da vidit mediante espunzione di vi-, correzione di -c- da -t e aggiunta di -it.
(e) d(e) con d corr. da s.
(f) Pathe(n)gole da Pathe(n)golis mediante espunzione di -s e correzione di -e da i.
(g) A Machesiu(m).
(h) Si intenda de Serlis.
(i) istos da istu(m) mediante correzione di -o- da -u, depennamento del segno abbr. (tratto orizzontale per m) su -u e aggiunta di -s.
(j) Meno probabile il restauro [Obicel]lum.
(k) A custod(e)ire con segno abbr. per la prima e depennato.
(l) -a corr. da u.
(m) Segue u(m)q(u)am depennato.
(n) Nel sopralineo, in corrispondenza della prima e, segno abbr. (tratto orizzontale) depennato.
(o) -a corr. da e.
(p) La seconda a corr. da e.
(q) fen[o et m]etas nell'interlineo.
(r) -r- corr. da altra lettera.
(s) A set con -t espunta.
(t) -r- corr. da s.
(u) Non si può escludere la restituzione [habe]t.
(v) h- corr. da lettera principiata.
(w) -n- corr. da altra lettera.
(x) Il segno abbr. per d (punto soprascritto a -u) è corr. dal segno abbr. per m (tratto orizzontale).
(y) ab- nell'interlineo, con segno di richiamo.
(z) curtis corr. da curtus mediante espunzione del secondo gambo della seconda u.
(aa) A vicinos suos con segni di richiamo per l'inversione.
(bb) A necessarie con -ari- espunto.
(cc) La terza a forse corr. da altra lettera.
(dd) p(er) nell'interlineo.
(ee) A dix(it) ibi t(un)c con segni di richiamo per l'inversione.
(ff) Così A.
(gg) La terza i nel sopralineo, con segno di richiamo.
(hh) Segue et (nota tironiana) depennato, come pare.
(ii) Segue et (nota tironiana) depennato, come pare.
(jj) A om. est.
(kk) Segue ad superfluo.
(ll) Segue S(er)lis espunto e depennato.
(mm) usu(m) nell'interlineo, con segno di richiamo.
(nn) Nel sopralineo, in corrispondenza di -ne, segno abbr. (tratto orizzontale) superfluo, depennato.
(oo) Segue et (nota tironiana) depennato, come pare.
(pp) i(n) Dr- su alone causato dallo spandimento dell'inchiostro di precedente scrittura.
(qq) Segue q(uod) voleba(n)t depennato.
(rr) d- corr. da altra lettera.
(ss) Segue Navis depennato.
(tt) -i- ricavato dal tratto di destra di a il cui occhiello è espunto.
(uu) A Co(n)ste.
(vv) Petru(m) nell'interlineo, con segno di richiamo.
(ww) suis nell'interlineo, con segno di richiamo.
(xx) Segue tratto di penna senza apparente significato.
(yy) a(nnum) nell'interlineo, con segno di richiamo.
(zz) suis nell'interlineo, con segno di richiamo.
(aaa) Così A.
(bbb) Nel sopralineo, in corrispondenza di a, segno di richiamo senza apparente significato.
(ccc) aliq(ui)d corr. da aliq(ui)s.
(ddd) A Dravonu(m) con -nu(m) espunto.
(eee) A seglabla(m) con la seconda l nell'interlineo, con segno di richiamo.
(fff) Segue dare depennato.
(ggg) fictu(m) da fenu(m) con -i- aggiunto nel sopralineo, -c- corr. da -e-, il primo tratto di -n- espunto nonché -t- corr. dal secondo tratto di -n-.
(hhh) -i- corr. da altra lettera.
(iii) Così A.
(jjj) Segue d(e) Vila con Vila depennato.
(kkk) Il primo tratto della -u di firmu(m) corr. da a.
(lll) -i- nel sopralineo.
(mmm) illis d(e) Nuvolera nell'interlineo, con segno di richiamo.
(nnn) A Pategole.
(ooo) alt(er)i nell'interlineo, con segno di richiamo.
(perg. 2673) (a) i- da a mediante espunzione dell'occhiello.
(b) ab eo nell'interlineo, con segno di richiamo.
(c) Segue t(er)mino iterato.
(d) facere nell'interlineo, con segno di richiamo.
(e) Meno probabile la lettura Baiuolo.
(f) -a corr. da altra lettera.
(g) di- corr. da altra lettera.
(h) se nell'interlineo, con segno di richiamo.
(i) A vitinos.
(j) d(e)- corr. da altra lettera.
(k) d(e) corr. da altra lettera.
(l) Così A.
(m) i(n)- nel sopralineo.
(n) -h- nel sopralineo, con segno di richiamo.
(o) -u- corr. da r.
(p) d(e) corr. da Dravonis mediante espunzione di -ravonis e aggiunta del segno abbr. per e.
(q) .X- nell'interlineo, con segno di richiamo.
(r) -no nel sopralineo.
(s) Segue et (nota tironiana) p(ro) iterato e depennato.
(t) -l- corr. da altra lettera.
(u) Segue d espunta.
(v) -sta nell'interlineo, con segno di richiamo.
(w) Segue q(uod) depennato.
(x) Segue mitt(er)e depennato.
(y) -i- nel sopralineo, con segno di richiamo.
(z) -d- corr. da altra lettera, come pare.
(aa) -o corr. da e; meno probabile la correzione inversa.
(bb) A Pathegole.
(cc) -i- nel sopralineo, con segno di richiamo.
(dd) A co(n)tilia.
(ee) Meno probabile la lettura D(e)ru(n)garad(us).
(ff) -o- corr. da altra lettera.
(gg) Segue dicere depennato.
(hh) e(ss)e eor(um) nell'interlineo, con segno di richiamo, in corrispondenza di illor(um) depennato.
(ii) Segue illor(um) depennato.
(jj) Segue modu(m) depennato.
(kk) Segue Nuvolera, con il primo gambo di N- corr. da s, depennato.
(ll) Segue ho(min)ib(us) depennato.
(mm) iu(ratus) t(es)t(atur) nell'interlineo, con segno di richiamo.
(nn) a- corr. da lettera principiata.
(oo) -i- corr. da altra lettera.
(pp) Così A.
(qq) A meta.
(rr) Nel sopralineo, in corrispondenza di et, segno abbr. (tratto orizzontale) superfluo.
(ss) Nell'interlineo, in corrispondenza di B-, tratto di penna senza apparente significato.
(tt) La seconda i forse corr. da lettera principiata.
(uu) -i- corr. da altra lettera.
(vv) -o corr. da -u(m) mediante depennamento del segno abbr. su -u e correzione di -o da u.
(ww) A Pategolis.
(xx) Segue suu(m) espunto.
(yy) A moast(er)iu(m).
(zz) A t(un)c con tc corr. da altre lettere.
(aaa) A e.
(bbb) Segue abstuler(un)t depennato.
(ccc) -i- corr. da altra lettera.
(ddd) i(n)t(er) se nell'interlineo.
(eee) -u- corr. da e.
(fff) h- corr. da altra lettera.
(ggg) s iniziale corr. da altra lettera.
(hhh) -r- corr. da altra lettera.
(iii) Segue sortes espunto.
(jjj) -a- corr. da e.
(kkk) La seconda u su rasura.
(lll) A invenieba(n)t.
(mmm) Così A.
(nnn) A vitini; precede ho(m)i(n)es espunto.
(ooo) A s(er)tes con o nel sopralineo.
(ppp) -o- corr. da altra lettera.
(qqq) Nel sopralineo, in corrispondenza di -u-, segno abbr. (tratto orizzontale) depennato.
(rrr) Segue s(cilicet) i(n) Dravone depennato.
(perg. 2674) (a) Segue ht espunto.
(b) eas nell'interlineo, con segno di richiamo.
(c) A necessariu(m) con -sariu(m) espunto e -se aggiunto nel seguito del rigo.
(d) e(ss)e nell'interlineo, con segno di richiamo.
(e) -r- corr. da l.
(f) A Darvo.
(g) Così A.
(h) F- corr. da altra lettera.
(i) Segue abstuler(un)t eis pignora espunto e depennato.
(j) p- corr. da altra lettera.
(k) i(n) ceredo nell'interlineo, con segno di richiamo.
(l) -h- corr. da altra lettera.
(m) Segue vidit depennato.
(n) alt(er)i corr. da altre lettere.
(o) d(e) Butesino nell'interlineo, con segno di richiamo.
(p) iu(ratus) t(es)t(atur) nell'interlineo.
(q) -e- corr. da a.
(r) Segue custodire ip(s)am silva(m) depennato.
(s) A Yeh(s)u.
(t) A om. formam.

(1) Circa i due consoli bresciani, menzionati qui e nella testimonianza seguente, cf. Annales Brixienses, p. 812, redazione B: 1145. Ribaldus et persicus capti a militibus Brixianis. Cf. anche MALVECII, Chronicon Brixianum, col. 877; VALENTINI, Il 'liber poteris' di Brescia e la serie de' suoi consoli, pp. 155-6. Si veda infine FRUGONI, Arnaldo da Brescia, p. 8 ss.
(2) E' questa la prima delle menzioni (altre seguono nelle testimonianze successive) intorno a una precedente sessione giudiziaria, della quale non sono sopravvissute attestazioni scritte. Si veda al riguardo anche la nota introduttiva al presente documento.
(3) La battaglia di Vallio va inserita negli scontri avvenuti in territorio bresciano durante l'estate del 1158, in occasione della seconda discesa in Italia di Federico I (cf. Annales Brixienses, p. 813, redazioni A, C). In particolare tutto lascia credere che ci si riferisca a uno degli eventi bellici in cui furono coinvolte le avanguardie boeme di Ladislao II alleato del Barbarossa. Si veda al riguardo VINCENTII PRAGENSIS Annales, pp. 668-9 e OTTONIS MORENAE Historia, pp. 46-7. Le devastazione dell'estate del 1158, a opera dei tedeschi e dei loro alleati, ricorrono in altre testimonianze di questo come di successivi documenti (n. 88, nota 1; n. 93, nota 1; n. 106, nota 2).
(4) L'episodio, che torna anche nella memoria storica di altri testimoni (cf. Indice alla voce 'ruca'), fa riferimenti ad una invasione di bruchi che dovettero devastare le campagne del territorio bresciano nel 1142 o nel 1147 (Annales Brixienses, p. 812, redazione B: 1142. ruziae multe fuere; redazione A: 1147. eruce fuerunt, et magna gens ultra mare iverunt). Il MALVEZZI (MALVECII Chronicon Brixianum, col. 877) colloca il fatto nel 1143: Anno MCXLIII nix mirae ac tantae multitudinis fuit, quantae numquam fuerat aevo illo; fuitque circiter dies illos clades erugarum quae cuncta terrae nascentia consumserunt.
(5) Trattasi di una carta deperdita, menzionata anche più avanti nella deposizione di prete Gebizo (p. 186), da intendersi come una falsificazione del doc. 36 (1147 ottobre). Su tutta la quaestio cf. nota introduttiva al doc. 87.
(6) Circa l'abate Pietro menzionato qui e in seguito cf. Introduzione, pp. LXVI-LXVII.
(7) E' il terremoto del 1117 (cf. doc. 74, nota 1).

Edizione a cura di Ezio Barbieri ed Ettore Cau
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti