Lombardia Beni Culturali
82

Privilegium Lucii III papae

1183 ottobre 17, Anagni.

Lucio III papa assume la chiesa di S. Agata sotto la sua protezione, confermando i privilegi dei suoi predecessori Urbano II, Pasquale II, Callisto II e Eugenio III; stabilisce che i canonici si mantengano fedeli alla regola di S. Agostino; conferma i diritti sui beni giunti a qualunque titolo in possesso della chiesa e, in particolare, sulla villa di Campo Macro con la cappella di S. Cristoforo e le sue pertinenze, sulla cappella di S. Nicola de Gurgo con le sue pertinenze, sulla chiesa di S. Valeria in Olza con pertinenze, sulle proprietà di Manzianii, sulla chiesa di S. Giacomo in Ripa Scorticata, sulle proprietà in Acqualonga, in Solarolo e in Carettolo. Stabilisce inoltre che la quarta parte dei redditi venga utilizzata per concedere ospitalità; che nessun laico possa esigere la decima sui redditi della canonica; che ai canonici sia lecito accogliere chierici e laici che intendano ritirarsi dal secolo; che nessun confratello possa rinunciare alla professione fatta, se non per dedicarsi a pratiche religiose ancora più severe; che le consacrazioni degli altari, le ordinazioni di chierici, l'amministrazione del crisma siano riservate al vescovo di Cremona, purchè cattolico e in comunione con la Sede Apostolica, in caso contrario sarà lecito rivolgersi ad un altro vescovo; che la sepoltura presso la chiesa sia libera; che, in caso di interdetto generale della città, i canonici possano celebrare gli uffici a porte chiuse e a bassa voce; che il vescovo non possa scomunicare, comminare interdetto, convocare alla sinodo; che i canonici debbano condurre vita comune e non avere beni propri; che il preposito sia eletto dalla maggioranza dei confratelli e che non possano essere dati in feudo beni a soldati o a persone secolari; che infine la canonica paghi dodici denari milanesi alla Sede Apostolica quale censo ricognitivo.

Copia autentica inizio sec. XIII, BSCr, LC, Codice Sicardo, p. 98, n. 81 [B]. Regesto sec. XVIII, Bonafossa, p. 101. Copia sec. XIX, Cereda, sc. 2, sec. XII, fasc. 2, n. 111 (trascrizione di mano di Odoardo Ferragni).
B è così autenticata: (SN) Ego Gyrardus notarius huius exemplar vidi et hoc scripsi et subscripsi.
Nel margine esterno, di mano del sec. XVII: R.

Edizione: Girondelli, n. LXXXIII; Pflugk Harttung, Acta, III, p. 308, n. 339; Falconi, III, p. 417, n. 618.
Regesto: Robolotti, p. 59, n. 502; Pflugk Harttung, Iter, p. 298, n. 766; Astegiano, I, p. 157, n. 396; Kehr, Italia Pontificia, VI, I, p. 281, n. 10; Savio, p. 94.

Nei quadranti della rota: Sanctus Petrus Sanctus Paulus Calixtus papa II.
Il titolo che precede il documento e il capolettera sono in inchiostro rosso.

Privilegium eiusdem
Lucius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Lanfranco, preposito ecclesie Sancte Agathes que Cremone | sita est, eiusque fratribus, tam presentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. Re|ligiosam vitam eligentibus apostolicum convenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet te|meritatis incursus aut eos a p(re)posito (a) revocet aut robur, quod absit, sacre religionis in|currat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris iustis postulationibus clementer annuimus | et prefatam ecclesiam spetialiter ad ius Sedis Apostolice pertinentem, predecessorum nostrorum felicis | memorie pape Urbani (1), Pascalis (2), Calixti (3) et Eugenii (4) vestigiis inherentes, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti privilegio commonuimus. In primis siquidem statuentes, ut ordo canonicus qui secundum D(eu)m et beati Aug(ustini) regulam in ecclesia vestra no|scitur institutus perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Preterea quascumque | possessiones, quecumque bona eadem ecclesia inpresentiarum iuste et canonice possidet aut | in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium | seu aliis iustis modis prestante Domino poterit adipisci, firma nobis vestrisque successo|ribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis, locum | ipsum in quo prefata ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis, ullam (b) de Campo Macro | cum capella Sancti Christofori et omnibus pertinentiis earum, capellam Sancti Nicholai de Gurgo cum | appenditiis suis, ecclesiam Sancte Valerie de Augea cum pertinentiis suis, quicquid habetis | in Manzianiis, ecclesiam Sancti Iacobi de Ripa Sortiata cum omnibus ad ipsam pertinentibus, | quicquid habetis in Aqualonga et quicquid habetis in Salarolo et Caretolo. Constituimus | preterea, ut quarta pars reddituum vestrorum in usus hospitum expendatur, xenodochium autem | in vestra permaneat potestate. Sane laborum vestrorum, quos propriis manibus aut sumptibus | colitis sive de nutrimentis animalium vestrorum, quemquam a vobis laicum decimas exi|gere vel extorquere sub intimatione anathematis prohibemus, liceat quoque | vobis clericos vel laicos a seculo fugientes liberos et absolutos ad conversionem vestram re|cipere et eos absque contraditione aliqua retinere. Prohibemus, insuper, ut nulli | fratrum vestrorum post factam in eodem loco professionem fas sit de eodem loco nisi ar|tioris religionis optentu discedere; discedentem vero sine communium litterarum cau|tione nullus audeat retinere. Crisma vero, oleum sanctum, consecrationes al|tarium seu basilicarum, ordinationes clericorum qui ad sacros ordines fuerint pro|movendi a diocesano suscipietis episcopo, siquidem Catholicus fuerit et gratiam atque | communionem Apostolice Sedis habuerit et ea gratis et absque pravitate aliqua | (p. 99) vobis voluerit exibere, alioquin liceat vobis quecumque (c) malueritis Catholicum adire | antistitem, qui nostra fultus auctoritate quod postulatur indulgeat. Sepul|turam preterea ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extreme volun|tati qui se illic sepelliri deliberaverint, nisi forte excommunicatu (d) vel interdicti sint, | nullus obsistat salva tamen iustitia matricis ecclesie. Cum autem generale interdictum | terre fuerit, liceat vobis, clausis ianuis, exclusis excommunicatis et interdictis, non | pulsatis campanis, supressa voce, divina offitia celebrare. De cetero nullam episcopus | in predicta ecclesia potestatem exerceat neque excommunicandi neque interdicendi aut | ad sinodum iuditiaria potestate vocandi. Eo nimirum tenore servato, ut omnes ecclesie | ipsius clerici in loco ipso professionem faciant, proprium non utantur et omni vite sue tempore | sub regularis vite districtione permaneant. Unde etiam temporibus competentibus preter emu|lorum contradictionem ad sinaxim celebrandam, nisi generalis interdictio fiat, signa | pulsare et consuetas processiones celebrare concedimus. Obeunte vero te nunc eius|dem loci preposito vel tuorum quolibet successorum nullus ibi qualibet subreptionis a|stutia seu violentia preponatur, nisi quem fratres communi consensu vel fratrum pars con|silii sanioris secundum Dei timorem et beati Augustini regulam providerit eligendum, | nec ipsi vero nec alicui loci eius ministro facultas sit ecclesie bona in feudum mili|tibus vel aliquibus personis secularibus impertiri. Unde autem in sacre religionis observa|tione quieti et seduli ab omni mundane oppressionis gravamine maneatis, | nulli alii nisi Romane et Apostolice Sedi, cuius iuris estis, aliqua teneamini occa|sione subiecti. Ad inditium autem quod eadem ecclesia spetialiter beati Petri iuris existit, | duodecim denarios Mediolanenses nobis nostrisque successoribus annis singulis persolvetis. | Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat prefatam ecclesiam temere perturba|re aut eius possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet | vexationibus perturbare, set omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione | ac sustentatione concessa fuit usibus omnimodis profutura, salva Sedis Apostolice au|ctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostre constituti|onis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove commoni|ta, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui ca|reat dignitate reamque se divino iuditio existere de perpetrata iniquitate cognoscat | et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et domini redemptoris nostri Yesu Christi aliæna fiat | aut in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco su|a iura servantibus sit pax domini nostri Yesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis per|[cipiant] (e) et apud districtum iudicem premia eterne pacis inveniant. Amen
(R) Ego Lutius Catholice Ecclesie episcopus subscripsi.(BN)
+ Theodinus Portuensis et Sancte Rufine sedis episcopus subscripsi.
+ Ego Henricus Albanensis episcopus subscripsi.
(p. 100) + Ego Iohannes presbiter cardinalis tituli Sancti Marci subscripsi. + Ego Petrus presbiter cardinalis tituli Sancte Sussanne subscripsi. | + Ego Vivianus tituli Sancti Stephani in Celio Monte subscripsi. + Ego Laborans presbiter cardinalis Sancte Marie Transtiberi tituli Calixti subscripsi. | + Ego Pand(ulfus) presbiter cardinalis tituli basilice XII Apostolorum subscripsi. + Ego Iacintus diaconus cardinalis Sancte Marie in Cosmidyn subscripsi. | Ego Gratianus Sanctorum Cosme et Damiani diaconus cardinalis subscripsi. + Ego Octavianus diaconus cardinalis Sanctorum Sergii et Bachi subscripsi. | + Ego Soffredus diaconus cardinalis Sancte Marie in Via Latasubscripsi. + Ego Albinus Sancte Marie Nove diaconus cardinalis subscripsi.
Dat(um) Anagn(ie) (f) per manum Ugonis Sancte Romane Ecclesie notarii, XVI kalendas novembris, inditione prima, | incarnationis dominice anno Mo Co LXXXIII, pontificatus vero domini Lutii pape III anno IIo.


(a) Così B, probabilmente per proposito
(b) Così B, probabilmente per villam
(c) Così B senza segno di abbreviazione sulla prima -e-
(d) Così B.
(e) Lettere molto sbiadite.
(f) -g- corretta da altra lettera.

(1) Cf. privilegio di Urbano II per Sant'Agata, datato 1095 marzo 31.
(2) Cf. privilegio di Pasquale II per Sant'Agata, datato 1106 novembre 21.
(3) Cf. privilegio di Callisto II per Sant'Agata, datato 1122 aprile 15.
(4) Cf. privilegio di Eugenio III per Sant'Agata, datato 1148 luglio 26.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti