Lombardia Beni Culturali
161

Decretum seu constitutio

1189 settembre 4, Fornovo S. Giovanni.

Sicardo, vescovo di Cremona, ordina la costruzione del castrum del luogo di Fornovo, che per decreto del podestà di Cremona Gherardo comes gode delle stesse immunità degli abitanti del castrum di Soncino. Sicardo, alla presenza dei consoli del luogo nominativamente indicati, statuisce che la giurisdizione sul castrum sia del vescovo e che a lui spettino tutte le prerogative di natura pubblica; il vescovo concede ai consoli del luogo la possibilità di giudicare, in particolare de asaltibus et feritis, quando egli stesso non si trovi a Fornovo, Bariano o Mozzanica e nei casi in cui abitanti di Fornovo desiderino risolvere controversie con il giudizio dei consoli stessi. Il vescovo conviene inoltre con i consoli che i contratti conclusi dovranno essere rispettati e che l'elezione del portenarius spetti ai consoli con l'accordo del ministerialis del vescovo; i consoli non potranno inoltre nominare un podestà. Il vescovo concede quindi che gli abitanti di Fornovo possano dissodare il terreno comune chiamato Salictum, a patto di consegnare ogni anno al vescovo la decima parte dei frutti da esso ricavati e di utilizzare il reddito per pagare i debiti del comune e, successivamente, per costruire opere di fortificazione utili al castrum. Viene stabilito inoltre che, se qualcuno ha un allodio nel luogo in cui verrà edificato il castrum, dovrà consegnare in permuta al vescovo la sua proprietà per ricevere un appezzamento all'esterno del castrum ed essere investito, come gli altri abitanti, di un feudo all'interno del castrum, per il quale dovrà essere pagato un canone annuale di due inforziati cremonesi; se invece qualcuno ha un terreno in feudo all'interno del castrum, ne tratterrà con le condizioni già ricordate una porzione pari a quella data agli altri abitanti, mentre riceverà in feudo un terreno all'esterno del castrum di valore pari a quella sottratta dal vescovo. E' inoltre stabilito che nel castrum non possano essere costruiti edifici più alti di quindici braccia senza la licenza del vescovo e che i consoli del luogo debbano giurare fedeltà al vescovo di Cremona, al castrum stesso e alla città di Cremona.

Originale o copia semplice, S. Pietroburgo, Accademia delle Scienze [A o B]. Copia semplice di poco più tarda di copia autentica deperdita [B'], datata 1264 novembre 6, BSCr, LC, Codice Sicardo, p. 220, n. 160 [C]. Copia sec. XVIII, Negri, c. 170v, da C. Regesto sec. XVIII, Bonafossa, p. 106.
B', da cui C, è così autenticata: Anno dominice incarnationis millessimo ducentessimo sexagessimo quarto, indictione octa|va, die iovis sexto mensis novembris, super pallatium comunis Soncini, in Soncino. | In presentia Manfredi de Sancto Baxiano et Iacopi de Cropello de Soncino notariorum, | nec non in presentia dominorum Machinaldi de Leglis, Monati de Andrachis, Petri de | Barbeis, Ardrici de Cropello et Lançoneti de Lançonibus, omnium de Soncino, testium | ibi rogatorum. Ego Rodulfus de Andrachis notarius sacri palatii, ex licentia mihi | concessa et iniuncto mandato seu precepto a domino Ugolino de Bassis, assessore nobili|simi viri domini Bosii de Dovaria perpetui domini potestatis et rectoris comunis Soncini, se|dente pro tribunali, ut deberem autenticare et in publicam formam redigere ad eternam | rei memoriam habendam et perpetuo retinendam quoddam instrumentum publicum factum | ab Açone imperatoris Frederici notario et subscriptum ab Ottone sacri pallatii notario, | ibi visum et lectum. Tenor cuius talis erat: Segue al termine del documento: (SN) Ego Redulfus de Andrachis notarius sacri pallatii, ex licentia et precepto suprascripti domini Ugolini | de Bassis, predictum instrumentum vidi et legi cum infrascriptis Manfredo et Iacopo notariis non | canzelatum nec viciatum in aliqua parte sui neque abolitum nec suspetum, set in prima figura sui | et sicut in illo continebatur nil addens vel minuens quod sensum mutet, ita rogatus in suprascripto scripsi et | autenticavi ad perpetuam memoriam habendam et retinendam. (SN) Ego Iacopus de Cropello notarius a domino Henrico rege, ex precepto et licentia domini Ugo|lini de Bassis iudicis suprascripti, hiis omnibus affui et cum suprascripto et infrascripto Redulfo et Manfredo | notariis prefatum instrumentum factum per suprascriptum Azonem notarium vidi et legi, non canzelatum nec abolitum | in aliqua parte sui nec viciatum nec suspectum, set in prima figura sui, nil additum vel dimi|nutum quod sensum mutet per suprascriptum Redulfum notarium et sicut in illo continebatur sic et in isto et | rogatus me subscripsi (C omette la sottoscrizione di Manfredus de Sancto Baxiano sopra menzionata).
Nel margine esterno, di mano del sec. XVII: XLIX.

Edizione: Astegiano, I, p. 176, n. 476 (da C); Anninski, p. 186, n. 71; Falconi, IV, p. 131, n. 685 (con traditio sbagliata e con attribuzione delle autentiche del 1264 al documento di S. Pietroburgo).
Regesto: Galantino, III, p. 466; Savio, p. 100.

L'Anninski considera l'esemplare del documento conservato a S. Pietroburgo una copia, precisando alla nota (s) che segue la sottoscrizione di Otto: Subscriptiones omnes eadem manu, qua contextus, scilicet Azonis. In questo caso Azo, già rogatario del documento originale, avrebbe anche successivamente scritto una copia semplice dello stesso documento. Sembra tuttavia più probabile (la certezza è subordinata alla visione diretta del documento) pensare che si tratti di un originale di Azo, sottoscritto da Otto (dovremmo quindi pensare che le sottoscrizioni non siano, contrariamente a quanto afferma Anninski, tutte della stessa mano), come si deduce anche dall'ordine di redazione della copia autentica del 1264 trascritta in copia semplice nel Codice Sicardo [C], dove il documento in questione è definito quoddam instrumentum publicum factum ab Azone imperatoris Frederici notario et subscriptum ab Ottone sacri palatii notario.

Anno ab incarnatione domini nostri Yesu Christi | millessimo centessimo octuagessimo nono, die lune quarto intrante septembre, indictione | septima. Presentia bonorum hominum quorum nomina suptus leguntur, dominus Sicardus, Dei gratia | Cremonensis comes et episcopus, decrevit et constituit edificare castrum et construere in loco | seu curte Fornovi. Quod quidem castrum comes Ghirardus, tunc temporis quando erat potestas | civitatis Cremone, nomine comunis Cremone, statuit esse liberum sicut est castrum Soncini, | sicut continetur in quodam alio publico instrumento ab Anselmo notario scripto (1). In qua vero | constitutione seu decreto, concordia et presentia Alberti Basse et Petri Fornovi et Alber|toni Arisii et Bonommi Ricii, consulum de Fornovo, vice eorum consulum et omnium aliorum hominum | qui in iam dicto castro habitaverint et iuraverint fidelitatem Cremonensi episcopo et memorato | castro et civitati Cremone, retinuit in se memoratus d(ominus) (a) episcopus episcopii nomine districtum et ho|norem plenarie iurisdictione tocius castri illius et curtis et banna et exinde dationes (b) | et inultas (c) et iusticias seu placita, videlicet de homicidiis, adhulteriis violentis, | furtis, rapinis, periuriis, falsis testimoniis, de pace rupta, fornicatione violenta, | de raptu mulierum, ita ut huiusmodi malefitia per dominum episcopum puniantur et mulctentur. |(p. 221) Placita universaliter ordinaria et appelationes seu provocationes placitorum per episcopum cogno|scantur et decidantur. Curaturas quoque, piscationes et pascua et similia, que integre ad ho|norem capitis curtis pertinere possent, et pecora, similiter bovum et vacarum, et lu(m)bolos porcorum | et ficta locorum in foro et sextaria salis et cetera omnia que ad publicam pertinent functionem debet habere | dominus episcopus. Ex quibus omnibus concessit memoratus dominus episcopus ia(m) dictis consulibus vice ipsorum consulum | et qui in ipso castro pro tempore consules erunt facere iustitiam de feritis et asaltibus et placitis hominum | volentium litigare sub consulibus prenominati castri, salvo eo quod supra legitur de hiis que in se | episcopii nomine retinuit dominus episcopus. Et concessit similiter et remisit prefatus dominus episcopus prefatis consulibus | guadias de asaltibus et feritis, nisi asalti et ferite fierent quando Cremonensis episcopus esset in curte | Fornovi aut Bariani vel Moçanice et nisi iam fati consules castri minime vellent aut possent | inde iusticiam facere aut homines nollent sub consulibus litigare; tunc enim predicta omnia, scilicet iusticia et placita et guadie de asaltibus et feritis pertineant ad episcopum. Hoc inter memo|ratum dominum episcopum et prefatos consules nominatim acto, quod contractus facti firmi teneantur | persolventibus acceptoribus illud quod convenerunt et quod ellectio portenarii sit consulum caste|lanorum in concordia ministerialis episcopi. Investitura et confirmatio et exactio pro investi|tura sint domini episcopi. Hoc similiter inter ia(m) dictum dominum episcopum et prefatos consules nominatim acto, | quod non possint elligere nec debeant potestatem ullam. Preterea concessit eis dominus episcopus, ut possint | roncare comune quod Salictum vocatur ad hoc, ut ipsi reddant singulis annis per novum t(em)pus episcopo de|cimam partem de omnibus fructibus quos ibi D(e)us annue dederit et designent per se vel sibi | heredes aut missum suprascripto domino episcopo aut successori vel misso. Ea lege inserta quod non sit | eis vel alicui eorum licentia alienandi de eo aut dividendi inter eos, nisi ad labo|randum neque pignerandi neque vendendi aut infeudandi, sed usque ad duodecim annos si(n)t penes comune pro solvendo (d) de fructibus debitum comunis, et post duodecim annos | omni tempore remaneat aput comune ad utilitatem prenominati castri, s(cilicet) munitiones faciendas | et similia. Hoc nominatim inter predictum dominum episcopum et iam fatos consules acto, quod, si aliquis | hominum loci Fornovi habuerit adlodium in terra ibi ubi castrum edificabitur, dabit | illud domino episcopo ad proprium et dominus episcopus dabit cambium de foris in arbitrio boni viri | insuperque dabit sedimen unum in feudum in castro in ea quantitate in qua reliquis assignabitur (e). | Residuum vero reffutabit domino episcopo et dominus episcopus dabit ei consoltum de eo | residuo de foris in arbitrio boni viri. Quod quidem consoltum tenebit ab episcopo | per feudum. Dominus quidem episcopus debet investire de sediminibus de quibus reddi de|bet fictum in se et suis heredibus et cui darent, reddendo singulis annis episcopo in | festo sancti Martini aut octo diebus an(tea) vel octo diebus postea ficti nomine de u|naquaque tabula ipsius terre per se vel per suos heredes aut cui dederint (f) vel | per suum missum suprascripto domino episcopo aut eius successori vel misso aut cui daret | duos infortiatos Cremon(enses). Ea quippe lege inserta quod quiconque acceptorum aut | (p. 221) eorum heredes vel cui dederint voluerint ius vendere quod ipsi habent in sedumine | domino episcopo vel ei successori vel cui daret debet notificare; si accipere volue|rint, per duodecim inforciatos minus debet dare quam alicui alii homini. Et si acci|pere noluerit, domino episcopo habente duodecim inforciatos, de venditione parabola | domini episcopi interveniente vend (g) alii ibi inhabitanti et facienti fidelitatem Cremo|nensi episcopo et iam dicto castro et civitati Cremone. Hac similiter lege inserta quod non | liceat alicui altius (h) quindecim brachiis hedificare sine licentia Cremonensis | episcopi. Et ista lege expressim inserta quod nullus possit alienare vel alii concedere | de predictis seduminibus nisi habitanti ibi et iuranti fidelitatem Cremonensi episcopo et iam | fato castello et civitati Cremone contra omnes homines. Hoc similiter inter memoratum dominum | episcopum et prenominatos consules nominatim acto, quod nulli elligantur in consules prefati | castri seu loci, nisi habitaverint in ipso castro et iuraverint fidelitatem Cremonensi | episcopo et iam dicto castro et civitati Cremone ut supra legitur. Actum est hoc in ecclesia Sancti | Antonini de Fornovo, feliciter. Signa ++++++ pro manibus suprascriptorum domini | episcopi et comitis et consulum qui duo instrumenta in uno tenore scripta scribi | rogaverunt ut supra. Ibi interfuerunt magister Varinus et Oldefredus Advocatus | et Busius et Bernardus de Ghiroldis et Ubaldus Casalascus et Andreas | Merescalcus et Nasus et Vicecomes et Iohannes de Preçanne et Girardus Ami|cotti et Petrus Iohannisboni Girardi et Petrus de Iuneo (i) et Iohannes Bonati | et Lanfrancus Baldrixii, rogati testes.
(S) Ego Sycardus, Dei gratia Cremonensis episcopus et comes, hoc decrevi, hoc statui, | hoc ut prelegitur rogatum et firmum esse volo per me meosque successores in perpetuum et s(ubscrips)i (j).
Ego Aço imp(e)ratoris Frederici notarius interfui et duo instrumenta inde rogatus scripsi. Ego Otto sacri pallatii notarius huius autenticum vidi et legi.


(a) d(ominus) in sopralinea.
(b) exinde dationes: A emendationes
(c) inultas: A multas
(d) pro solvendo: A persolvendo
(e) -bi- in sopralinea. Segue in A Et si habuerit ibi feudum, retinebit sibi unum sedimen in castro per feudum in ea quantitate, in qua reliquis assignabitur
(f) Segue depennato volue|rint ius vendere quod ipsi habent in sedumine domino episcopo vel ei successori
(g) Così C; A vendat
(h) Così C; A alterius
(i) Iuneo: lettura incerta; A Iunco
(j) A si

(1) Cf. documento proveniente dall'archivio vescovile datato 1189 febbraio 7.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti