335
Carta investiture
1198 maggio 3, Fallavecchia; 1198 giugno 11 e 1201 novembre 11, Casorate.
Beroldino Grillius e Raffacane, consoli di Casorate, insieme a Pietro de Saborida, gastaldo del vescovo di Pavia, e ad altri dieci vicini <dettagliatamente elencati> di Casorate, agendo oltrech� a titolo personale anche a nome degli altri vicini, d�nno in investitura per dieci anni a Filippo, priore e monaco del monastero di Morimondo, con decorrenza a partire dalla scadenza del contratto in precedenza stipulato con il medesimo monastero, tutte le comunaglie di Casorasca e di Carpaneda, con l'obbligo di corrispondere ogni anno, a s. Martino, un canone annuo di sei lire pavesi, riservandosi tuttavia <l'uso di quei beni> per la caccia e per l'irrigazione del lino; i predetti consoli e vicini, inoltre, d�nno guadia di difendere l'investitura, ponendo se stessi come fideiussori. Alle date 1198 giugno 11 e 1201 novembre 11, vari vicini di Casorate <singolarmente menzionati> si obbligano dinanzi a Martino Scrininus <converso> , che agisce a nome del monastero, a rispettare i termini della presente investitura.
Originale, ASMi, AD, pergg., cart. 688 [A]. Copia semplice del sec. XIIIin., con omissione delle publicationes, ivi [B]. Regesto (da A), BONOMI, Morimundensis, pp. 567-8, n. 281; menzione di B, ivi, p. 568, n. 282.
Nel verso di A, di due mani del sec. XIII (la prima nasconde, rendendola totalmente inintelligibile, una scrittura precedente): De ficto Casolasce; lib(re) .VI.; Car(ta) de Cassolascha et Carpaneta et pratu[m] de Coronate; di mano W: .MCXCVIII., in maio; segnatura Bonomi: 281. MCXCVIII. Investitura. Nel verso di B, di mano del sec. XIII: [Inv]est[itura] Casolasce (Casasce) in do(m)pnum Obizonem; della stessa mano: Ca[rte] d[e] placito Casolasce (Casasce) et (lettura incerta) quas traddidit Guilielmus de Beccaria; di mano del sec. XV: Investitura Casolasch(e); segnatura Bonomi: 282. MCXCVIII. Investitura.
Regesto: BOGNETTI, Sulle origini dei comuni rurali, p. 224, n. 49 (alla data 1198 maggio 22).
Cf. OCCHIPINTI, Il monastero di Morimondo, p. 544, nota 56; EAD., Fortuna e crisi, p. 320; EAD., L'economia agraria, p. 255.
La pergamena di A presenta solo una modesta usura lungo le antiche piegature nonch� tracce di rigatura a piombo. La pergamena di B presenta alcune rosicature nella parte destra superiore che interessano la scrittura, e piccole lacerazioni all'altezza della decima riga, in corrispondenza di antica piegatura.
La carriera del notaio ci � per ora tramandata solo dalle carte morimondesi; si tratta, qui, della prima attestazione; l'ultima � del 1224 agosto 13 (ASMi, AD, pergg., cart. 689 = BONOMI n. 47).
Circa il contenuto e le modalit� che hanno informato la vicenda del conferimento in investitura delle comunaglie di Casorate, cf. nota introduttiva al doc. n. 334 (nonch� gli altri ivi menzionati), alla quale si rimanda anche per quanto riguarda le fasi di composizione della carta e l'anomalo intervento in essa, a livello dell'escatocollo e dopo la completio, del notaio e giudice Anricus de Voghenzate.
Per quanto riguarda B, l'assenza delle publicationes pu� indurre a ipotizzarne la redazione in vista di una successiva copia autentica, regolata dalle autorit� comunali pavesi, secondo la prassi segnalata da BARBIERI, Notariato e documento notarile, p. 147, nota 73, diffusasi non prima del 1225.
(SN) Anno dominice incar(nationis) mill(exim)o cent(eximo) nonag(eximo) octavo, die dominico tercio die mensis madii, indic(tione) prima. | In eorum presencia qui subter l(eguntur), in clausta (a) Fare Vetule (b).
Beroldinus (c) Grillius et Rafacanus, consulles loci de Ca|solate, con (d) eis Petrus de Saborida, gastoldus (e) ep(iscop)i Papie, et ser Adobadus (f) de Moneda et ser Suzo (g) Stornus et Landolfus (h) | Toscanus et Ubertinus Grillius (i) et Landolfus Grillius et Airoldus de Roza et Guidus (j) Ferrarius et Girardinus de Obizo et Am|broxius (k) de ra Valle et Otto qui d(icitu)r de ra Valle, omnes sunt vicini et consulles (l) ipsius loci, investiverunt, per se et ex parte | omnium aliorum suorum vicinorum qui abent (m) partem intus Casorascam seu Carpanedam de Casolate, do(m)in(u)m don (n) Fillippum (o), priorem | et monachum Sancte Marie monesterii, vice et nomine et ex parte ipsius (p) monesterii et tocius capitulli (q), nominative de to|ta s(upra)s(crip)ta Casorasca (r) seu Carpaneda (s), eorum co(mmunanci)a s(upra)s(crip)ti loci, con omnia omnibus suis pertinentibus (t) i(n)in(tegrum), sicut ipse monester(ius) (u) m(od)o deti|net et quondam est solitus tenere ab ipsis de Casolate, ita ut illi de Morimondo abeant (v) et teneant et usufruere debe|ant s(upra)s(crip)tam co(mmunanci)am usque ad (w) annos decem (x) expletos post illum terminum infra quem predictum monester(ium) tenere debet, | et qui terminus continetur in cartula vetera (1) facta ab Anrico (y) notario, de Roxate, sine alicuius contradic(tione), dando ficto omni an|no s(upra)s(crip)tus monester(ius) s(upra)s(crip)tis vicinis et illis consullibus (z) de Casolate qui in illo t(em)pore consulles (aa) fuerint ipsius loci, ad partem alliorum (bb) suorum | vicinorum (cc) qui abent partem intus s(upra)s(crip)tam co(mmunanci)am, in festo sancti Martini, libr(arum) sex Papiensium, omne (dd) occasione remota, reservan|do in se s(upra)s(crip)ti vicini s(upra)s(crip)te (ee) co(mmunanci)e, pro suo caziare (ff) et linum suum aquare; et quidem promiser(unt) s(upra)s(crip)ti vicini et consulles eidem don | Filippo (gg), et insuper guadiam deder(unt), pro se et ex parte aliorum suorum vicinorum qui abent (hh) partem in (ii) s(upra)s(crip)ta co(mmunanci)a, obligando omnia sua bona pignori | predicto priori, ad partem predicti monesterii (jj), ita quod una con eorum heredibus defendere et guarentare et dispedire abent (kk) s(upra)s(crip)tam co(mmunanci)am | eidem monesterio (ll) et cui dederit (mm), dehinc ad ipsum terminum decem annorum, ut supra l(egitur), ab omni contradicente persona con iure et racione, unde ipsi | vicini et consulles exstiter(unt) (nn) fideiussores versus predictum Fillipum (oo), promitendo (pp) ei ita adtendere et observare ut supra l(egitur), omne occasione | remota; unde dominus predictus don Fillippus (qq), ex parte et nomine s(upra)s(crip)ti monesterii, promisit et insuper guadiam dedit, | obligando omnia sua bona et monesterii pignori ipsis consullibus (rr) qui tunc t(em)poris consulles ipsius loci erint, ad | partem (ss) aliorum suorum vicinorum, ut supra l(egitur), ita quod restituet totum illud dispendium et guider(donum) quod s(upra)s(crip)ti vici|ni et consulles ullo m(od)o fecerint et abuerint (tt) pro s(upra)s(crip)to ficto exscuciendo (uu) vel petendo vel ab allio homine emendo (vv) vel (ww) | mutuando omni anno a t(e)r(mino) trasacto (xx), ficto dando in sancto Martino, ut supra l(egitur), omni occasione remota, unde ipse | fideiusit (yy). Et insuper predicti consulles et vicini, eorum nomine et nomine omnium aliorum hominum qui abent partem | in s(upra)s(crip)ta co(mmunanci)a, promiser(unt) d(om)ino don Filippo (zz), nomine s(upra)s(crip)ti monesterii, per se suosque (aaa) heredes, quod si (bbb) ipsi consulles et vicini, vel | alii qui essent tunc t(em)poris consulles ipsius loci, alienare voluerint s(upra)s(crip)tam co(mmunanci)am post t(e)r(minum) infra quem predi|ctum monest(erium) tenere debet, quod ipsi debent s(upra)s(crip)to monesterio s(upra)s(crip)tam co(mmunanci)am pro illo precio seu ficto quod ab a|llio homine abere (ccc) potuerint de ia(m)dicta co(mmunanci)a, et si ita non observaverint et alii dederint, hoc stetit inter | eos, ut licenciam s(upra)s(crip)tus monester(ius) tenendi et abendi (ddd) s(upra)s(crip)tam co(mmunanci)am, dando s(upra)s(crip)tus monester(ius) (eee) illud precium seu | fictum quod ab allio (fff) homine abere potuerint; et hec omnia predicta promiser(unt) ipsi don (ggg) Filippo (hhh), ex parte ipsius (iii) | monesterii, adtendere (jjj) et observare per se suosque (kkk) heredes. Unde due car(te) in tenore uno sunt scripte et rogate.
� Die iovis undecimo die iunii prox(imi), in eadem incar(natione) et indic(tione) (lll), in loco Casolate (mmm). In presencia (nnn) Guidonis Ferre et Beroldi Gli|lii (ooo), venerunt Ioh(anne)s Verrus et Bergunzius (ppp) de Otta Mora et Perus (qqq) de Gerenciano (rrr) et Airoldinus Grilius et Ioh(anne)s Corvus | et Petrinus Paniga et Oriverius (sss) de Calviniasco (ttt), qui obligaver(unt) omnia sua bona pignori in solidum in fr(atr)e Mar(tino) Scrinino, | ad partem ipsius monesterii, ita quod habebunt omnia, ut supra l(egitur), firmum et ratum, per se suosque heredes, sicut alii, ut supra omni t(em)pore (uuu), omni occasione re|mota.
Interfuer(unt) ibi testes Iacominus de Busti Arso et Stebanus de Galarate et Guilielmus de Locarni et Mainfredinus de Ga(m)bare|do.
(SN) Ego Ioh(anne)s qui dicor Lungus notarius don(n)i i(m)peratoris Henrici hanc car(tam) tradidi et per parabolam ipsorum (vvv) firmato(rum) scripsi | et interfui.
Die dominico .XI. de nove(m)br(e), indic(tione) .V., .MCCI. In presencia Uberti Spade, Guilielmi de Lepore, in Casolate (www), venerunt | Ioh(anne)s de Meria et (xxx) Perus (yyy) Panigada et Ioh(anne)s de Aribaldo et Stehanus (zzz) et Bertorotus et Ioh(anne)s de ra Vare et Roxadinus, | qui omnia sua bona pignori obl(igaverunt) (aaaa) in solidum in fr(atr)e Mar(tino), ad partem M(orimondi), ita quod habebunt omnia, ut supra l(egitur), firmum et ratum per se suosque heredes, | sicut alii vicini, ut supra l(egitur) (bbbb).
(a) Cos� A.
(b) B om. Anno dominice - Fare Vetule.
(c) In B precede segno di paragrafo.
(d) B cum, qui e nei casi seguenti.
(e) B gastaldus.
(f) B Addobadus.
(g) B Su�o.
(h) B Landulfus.
(i) B Grili(us), qui e nel caso seguente.
(j) B Guido.
(k) B Ambrosi(us).
(l) B co(n)sules.
(m) B habe(n)t.
(n) In B segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo su -n.
(o) B Fillipu(m).
(p) B s(upra)s(crip)ti.
(q) B capituli.
(r) Su C- tratto di penna senza apparente significato.
(s) -d- corr. su altra lettera, probabilmente t.
(t) A p(er)tinetib(us).
(u) B mon(e)st(er); segue rasura di una lettera.
(v) B habea(n)t.
(w) In B precede rasura di una lettera.
(x) Su -ce- segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo, qui e nel caso seguente.
(y) B H(e)nrico.
(z) B consulibus (con- nota tironiana).
(aa) B co(n)sules, qui e nei casi seguenti.
(bb) B alior(um), con -i- corr. da l.
(cc) Il primo tratto di v- su rasura, come pare.
(dd) B o(mn)i, qui e nel caso seguente.
(ee) B s(upra)s(crip)tum.
(ff) B ca�iare.
(gg) B Filipo.
(hh) B habe(n)t.
(ii) A om. in.
(jj) B monast(e)rii.
(kk) B habe(n)t, con ha- corr. da altra lettera.
(ll) A monest(e)ro, qui e nel caso seguente; B monast(e)rio.
(mm) B ded(er)int.
(nn) B estiter(unt).
(oo) B Filipu(m).
(pp) B p(ro)mitte(n)do.
(qq) B Fillipus.
(rr) B consulib(us) (con- nota tironiana).
(ss) Precede ad iterato.
(tt) B om. abuerint.
(uu) B excuciendo.
(vv) A eme(n).
(ww) A om. vel.
(xx) B tra(n)sacto.
(yy) Sul secondo tratto di u tratto di penna a guisa di segno diacritico senza apparente significato; B fid(e)iussit.
(zz) B Filipo.
(aaa) B et (nota tironiana) p(er) suos.
(bbb) AB om. si.
(ccc) B habere.
(ddd) B habendi.
(eee) B monast(e)r(ius).
(fff) B alio.
(ggg) In AB su -on segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo.
(hhh) Segue p(er) non depennato; B Fillipo.
(iii) B s(upra)s(crip)ti.
(jjj) In B -n- corr. da d principiata, come pare.
(kkk) B et (nota tironiana) p(er) suos.
(lll) A car(nacione) et (nota tironiana) dic(ione).
(mmm) B om. Die iovis - Casolate.
(nnn) A p(re)secia.
(ooo) B Glilii.
(ppp) -gu(n)ziu- su rasura.
(qqq) B Petrus.
(rrr) B Gere(n)tiano.
(sss) B Oliveri(us).
(ttt) A Calvniasco; B Calimasco.
(uuu) In AB o(mn)i t(em)p(o)r(e) nell'interlineo.
(vvv) A ip(s)o.
(www) B om. Interfuerunt - Casolate.
(xxx) In A segue Peroldin(us) Te(n)ca depennato.
(yyy) B Petrus.
(zzz) B Stefan(us).
(aaaa) B obli, senza segno abbr.
(bbbb) Die - l(egitur) di mano del notaio Anricus de Voghenzate (cf. nota introduttiva al doc. 334).
(1) Non si � reperita.
Edizione a cura di
Michele Ansani
Codifica a cura di
Gianmarco Cossandi