Lombardia Beni Culturali
18

Cartula (pagina) offersionis pro anima

1050 agosto 1, Castiglione.

Nel placito tenuto da Ariprando, messo dell'imperatore Enrico III, Lafranco, figlio del fu Ilderado di Comazzo, di legge ribuaria, dona pro anima all'episcopato di Lodi novantasette iugeri di terra arabile e tre di prato, situati lungo l'Adda a Casale Lupano e a San Vito.

Copia autentica del sec. XIII (prima metà), AMVLo, Pergamene, tab. 1 [B]. Regesti: Gavazzi, Regestum, f. 141v, n. 814; Gavazzi, Inventarium, p. 108, n. 814; Bonomi, Synopsis, p. 23, n. 15.
B è così autenticata: (SN) EGO Iacobus Carabellus pallatinus notarius autenticum huius exempli vidi et legi et sic in eo continebatur ut in hoc legitur exemplo preter litteras plus minusve et me subscripsi. (SN) EGO Albertus Cantarellus pallatinus notarius autenticum huius exempli vidi et legi et sic in eo continebatur ut in hoc legitur exemplo preter litteras plus minusve et me subscripsi. (SN) EGO Arnulfinus de Tribiano notarius ac missus domini Fr(ederici) imperratoris autenticum huius exempli vidi et legi et sic in eo continebatur ut in hoc legitur exemplo preter litteras plus minusve et hoc exemplum exemplavi rogatus et me subscripsi.
Sul recto, nel margine superiore a destra, di mano moderna, a matita, 1050. Sul verso, di mano del XV sec., Donatio facta domino Ambroxio episcopo | Laudensi de iugeribus C terre iac(entis) in | (quanto segue ripassato da altra mano coeva) territorio de Castiono (segue di mano diversa di modulo più piccolo) nominat(ive) Casale e, forse della stessa mano, la segnatura VIIII; a fianco del regesto segnatura A in cartiglio circolare; di altra mano ancora h. Di altra mano del sec. XIV, annotazioni e computo di appezzamenti di terreno che non corrispondono al contenuto del documento: IIII, CL, IIII, L, XL, C (incolonnati e depennati), più sotto iugera (corretto su iug(era) depennato) CCCLI (corretto da CCCXLVIII, che è la somma corretta delle cifre sopra riportate) C, CCL (incolonnati, aggiunti al posto di CL, CXLVIIII incolonnati e depennati), summa iugerum DCC. Item per(tice) XXXVIIII terre sive numero iugerum. Item de toto buscho de | Ysella et omnibus aliis | buschis intus (segue depennato sanctum) locum de Castione et | costam versus Sanctum Albertum | et omnibus comunanciis. | Item alia de per(ticis) LVIII. | Item podere de regalis | quondam domini Raxi de Raynoldis (segue depennato Item tercia pars buschorum de | Gambaris de Cuzego). Segnatura del XVI secolo: I.7; segnatura Gavazzi: 814 e data della stessa mano; segnatura e data Bonomi: 15. ML.

Edizione: VIGNATI, Codice diplomatico, I, n. 36 (con data 29 luglio); MANARESI, I placiti, n. 386.
Regesto: SALAMINA, n. 15.

Buono stato di conservazione. La pergamena era originariamente piegata in due nel senso della scrittura e in quattro nell'altro. Si vede la rigatura.
Per la datazione di B si consideri l'attività dei notai Iacobus Carabellus (attestata tra il 1229 e il 1242), Albertus Cantarellus (1252) e Arnolfinus de Tribiano (1237-1239).
Contrariamente agli usi di autenticazione locali, pur non avendo riprodotto il 'signum' del rogatario, in B sono stati imitati i 'signa' del messo regio e dei giudici che avevano sottoscritto l'originale (v. anche la 'cartula offersionis' dell'8 aprile 1051); il 'signum' del rogatario, invece, non è stato riprodotto, come di consueto.
Il dettato è piuttosto scorretto e rivela inoltre alcune incomprensioni da parte del redattore di B.
La donazione è concordata in un placito: sulla base di considerazioni relative al formulario usuale, MANARESI osserva che B è una copia poco accurata, che presenta alcune omissioni.
Sulla questione si vedano anche il placito e la donazione del 24 maggio 1044.

(SN) In nomine domini Dei et salvatoris nostri Iesu Christi. Secundo Einricus gr(ati)a Dei imperrator augustus, anno imperii eius Deo propitio quarto, kall(endas) augustus, indicione tercia . Episcopio sancte Laudensis Ecclesie ubi nunc domnus Ambrosius episcopus preordinato esse videtur, ego Lafrancus filio condam Ilderati qui | fuit de loco Comacio, qui professo sum ex natione mea legem vivere Ribuariorum (a), p(resens) p(resentibus) disi, in comitatu Laudense in loco Castelioni, infra castro de ipso loco, in casa propria predicti episcopio, per data licentia ipsius domni Ambrosii episcopus ip(si) episcopio in iudicio residebat Ariprandus, misso | domni secundo Einrici imperator, iusticiam faciendam ac deliberandam, adesse cum eo Vualandus, Iohannes, Anselmus et Vuido, iudices sacri palatii, Azo et Naido, notarii idem sacri palatii, Grimaldus, Ioannes et item Ioannes, legem viventes Ribuariorum, et reliqui plures ibique | in eodem loco iudicio tam in eorum quamque in presentia testium: quisquis in sanctis ac in venerabilibus locis et (b) suis aliquit contulerit rebus, iusta Octoris vocem, in hoc seculo centumplum accipiat, insuper, quod melius est, vita possidebit eternam (1). Ideoque ego quo s(upra) Lafrancus dono et of|fero (c) a presenti die in eodem episcopio, pro anima mea et pro anima suprascripto condam Ilderadi qui fuit (d) genitor meo mercedem, hoc sunt (e) rebus illis iuris mei quam habere viso sum da suprascripta parte fluvio Adua in locas Casale qui di(citu)r Lupani et ubi Sancto Vito d(icitu)r, et sunt ips(is) rebus | per mensura iusta de terris arabilis iuges legittimas nonaginta et septem, de pratis iuges tres. Que autem suprascriptis rebus iuris mei in easdem locas Casale Lupani et ubi Sancti Vito d(icitu)r sup(ra)dictis, una cum accessionibus et ingressoras seu superioribus et inferioribus earum rerum | qual(iter) superius l(egitur) inintegrum, ab hac die in eodem episcopio sancte Laudensis Ecclesie suprascriptis rebus dono et offero et per presentem cart(u)la offersionis ibidem habendum confirmo. Insuper per cultellum, fistucum notatum, vuantonem et vuasonem terre adque rammum arboris, pars predicti episcopio ex|inde legittimam facio traditionem et vestituram et me exinde foris expulvi, vuarpivi et absasito feci (f) et a pars ipsius episcopio eis habendum relinqui, faciendum de prenominatis rebus pars iam dicto episcopio a presenti die proprietario nomine quicquit voluerit, pro anima mea et suprascripto condam | Ilderadi mercedem, sine omni mea et heredum ac proheredumque meorum contradictione vel (g) repeticione. Si quis vero, quod futurum esse non credo, si ego ipse Lafrancus, quod absit, aut ullus de heredibus ac proheredibus meis seu quislibet opposita persona contra hanc cart(u)la offersionis | ire quandoque temptaverimus aut eam per covis genium infrangere quesierimus, tunc inferamus ad illam partem contra quem exinde litem intulerimus multa quod est pena auro optimo uncias centum et argentum ponderas duocentum, et quod repetierimus (h) et vindicare non va|leamus presens (i) hanc cart(u)la offersionis dioturnis temporibus firma permaneat atque persistat inconvulsa cum stipulatione subnixa, et a me quem sup(ra) Lafrancus meique eredes pars ipsius episcopio aut cui pars ian dicti episcopio dederint suprascriptis rebus qualiter sup(ra) l(egitur) inintegrum ab omni homine sint defensatis, | quod si defendere non potuerimus aut si pars predicti episcopio exinde per covis genium subtrahere quesierimus, tunc in duplum eadem offersio ut sup(ra) l(egitur) pars prenominata et episcopio (j) restituamus sicut pro tempore fuerint melioratis aut varuerint sub extimatione in consimiles locas. Et bergamena cum actra|mentario de terra elevavit, hanc paginam Aribaldino sacri palacii tradidit et scribere rogavit, in qua subter confirmans (k) testibus que obtuli roborandam. Actum infra suprascripto castro Castelioni, feliciter (l). Signum + manus suprascripto Lanfrando (m), qui hanc cartula offersionis ut sup(ra) fieri | rogavi et ei relecta est.
+ Signum + manus suprascripto Ariprandi, qui hanc signum cruce fecit et missus fui ut sup(ra). (S) Vualandus iudex sacri palacii subscripsi. (S) Ioannes iudex sacri palatii interfui et subscripsi. (S) Vuido iudex sacri palacii interfui et subscripsi.
Signum + + + manibus suprascriptorum Grimaldi et Ioanni atque item Ioanni, omnes legem viventes Ribuariorum testes. Signum + + + + (n) manibus Ribaldi et Vuarimberti sive Ioanni et item Ioanni atque Andrei, testes.
Signum + + + + (n) manibus (o) Raginberti et Arialdi sive Rodulfi adque Obizoni et Pompegi, testes. EGO q(ui) s(upra)Aribaldus notarius sacri palacii, --- (p) huius cartula offersionis, post tradita complevi et dedi.


(a) Ribuaribuariorum in B.
(b) Così B per ex
(c) Segue erasa d
(d) fui in B.
(e) sunte in B.
(f) fecit in B.
(g) Corretto su precedente scrittura erasa.
(h) ere petierimus in B.
(i) present con segno abbreviativo in B.
(j) iepio con segno abbreviativo in B.
(k) confirmas in B.
(l) sel con segno abbreviativo.
(m) Così B.
(n) Il numero dei segni non corrisponde a quello delle persone.
(o) Segue depennato Rainberti
(p) Per scriptor

(1) Cfr. Mt. 19,29.

Edizione a cura di Ada Grossi
Codifica a cura di Ada Grossi

Informazioni sul sito | Contatti