Lombardia Beni Culturali
1

Cartula (carta) venditionis

1010 febbraio 2, Cornovecchio.

Il prete Gausmario del fu Silone, di legge longobarda, dichiara di aver ricevuto da Manfredo del fu Giselberto, ambedue conti del <Sacro> Palazzo, trecento lire di denari d'argento quale prezzo della vendita della sua quota, consistente nella quarta parte, della corte domocoltile di Fara, compresa la sua quota del castrum e di una cappella da consacrare in esso costruita, nonché dei beni pertinenti alla medesima corte, siti nelle località e nei territori di Baxiliano - con le tre cappelle dedicate a s. Maria, s. Pietro e s. Martino -, Fallavecchia, Faruciola, Coronate, Besate, Vernate, Casorate, Nasaria, Stafola, <Cascina> Presciutta, <per un'estensione complessiva di centosettantacinque iugeri> ; e inoltre della sua quota, pure consistente nella quarta parte, di un porto sul Ticino e, in Pavia, di un appezzamento di terra di dodici tavole dotato di un pozzo e su cui sono edificate case parzialmente in muratura; prete Gausmario dichiara di aver acquistato tali beni, nei giorni precedenti, dalla fu contessa Adelsinda, madre di Manfredo.

Originale, ASMi, MD, cart. 12, n. 46 [A]. Copia Bonomi, Morimundensis, c. 345 [B]. Altra copia semplice ottocentesca, camicia cartacea di A. Regesti: Catalogo, II, fasc. 18; Inventario, c. 50r. Nel verso di A segnatura Bonomi: I. MX. Vendita.

Edizioni: DOZIO, Cartolario Briantino, pp. 51-3; COLOMBO, Cartario di Vigevano, pp. 79-82, n. 34; PARODI, I signori di Bercredo, pp. 87-92.
Cf. BISCARO, I conti, p. 359; PARODI, Il monastero, pp. 6, 11-3; BELLINI, Le origini, p. 10; CAVANNA, Fara, sala, arimannia, p. 20 passim; JARNUT, Bergamo 568-1098, p. 285.

La pergamena, per tre quarti incollata a un foglio cartaceo, presenta vaste lacerazioni che interessano la scrittura soprattutto lungo il margine destro superiore nonché un certo annerimento ed alcune macchie di umidità. La sottoscrizione di prete Gausmarius è autografa. Certamente menzionato nel breve de cartulis (cf. Introduzione); cf. anche ivi, le osservazioni relative all'equivoco sviluppatosi già nel corso del sec. XII, ma poi ripreso e valorizzato da certa storiografia all'inizio del '900, circa l'identità di Manfredo), il doc. è il più antico del gruppo di munimina confluiti nell'archivio monastico, e in particolare di quelli assorbiti in seguito alla progressiva acquisizione, avviata dai cistcrciensi non oltre il 1151 (cf. doc. n. 121), delle varie quote in cui era andato frazionandosi nel corso del sec. XI e nei primi decenni del XII il possesso del centro fortificato di Basiano e delle connesse prerogative giurisdizionali (cf. OCCHIPINTI, Il monastero di Morimondo, pp. 536 ss.).
Per l'identificazione del castrum qui dicitur Corno con Cornovecchio (Mi), cf. MENANT, Les Giselbertins, p. 160, nonché KEHR, Italia Pontificia, VI/1, p. 257. La località Preseducta dovrebbe corrispondere oggi a una Cascina Presciutta, presso Vigevano (cf. CAVANNA, Fara, p. 244, nota 317). Circa il toponimo Stafola (con alcune varianti assai diffuso nella bassa lombarda), cf. MASTRELLI, La toponomastica lombarda, pp. 34-47. Non emergono elementi utili all'identificazione della località Nasaria. Circa i toponimi Fara, Baxiliano, Fara Vegla e Faruciola, e soprattutto sui problemi di identificazione originati dalle incoerenti e variabili informazioni proposte dai docc. in cui ad essi si fa riferimento, cf. Introduzione.
Il dettato è piuttosto scorretto.

(SN) In nomine domini Dei et salvatoris nostri Iesu Christi. Einricus, gr(ati)a Dei rex (1), anno r[egni eius Deo prop]icio ic in Italia sesto, secondo die mensis februarii, indic(ione) octava. Constad me Gausma[rius presbiter][, filius] quondam Sileni, qui professo sum ex nacione mea legem vivere Langobardorum, accepisem sicuti et in [pre]|sencia testium accepi ad te Mainfredus comes, fil(ius) bone memorie Gisleberti itemque comes Pal[acii],| argentum denarios bonos libras trexcenti, finitum precium, pro meam porcionem, quod est quartam pars, de cor[te u]|na domuicoltile cum casis et masariciis universisque rebus ad ipsam meam porcionem pertinentibus, iuris mei, q[uas abe]|re [vi]so sum in loco et fundo Fara, cum meam porcione de castro et capella una infra eodem castro, quod est a co[nsa]|cr[an]dum, [i]nibi constructa, que esse videtur tam in ipso loco Fara quamque in locas et fundas Baxiliano, cum meam porcio[nem]| de capellas trex, una in onore sancte Marie, secunda in onore sancti Petri, tercia in onore sancti Martini, Fara Vegla, Fa|ruciola, Colonago, Besade, Avernade, Casolade, Nasaria, Stafola, Preseducta vel in eorum pertinenciis, seu et | meam porcionem, quod est quartam pars, de porto uno qui percurrit in fluvio Ticino, et est ipsam quartam porcionem de | predicta corte et castro et capellis et rebus de easdem locas et fundas Fara, Baxiliano, Fara Vegla, Faruci|ola, Colonago, Besade, Avernade, Casolade, Nasaria, Stafola, Preseducta, per mens(ura) iusta de sediminas et are|a castro et capellis et vineis cum areis suarum insimul iuges viginti quinque; de terris arabilis et pratis iu|ges centum quinquaginta; de silvis ac stellareis seu buscaleisque gerbidis et insolis cum areis suarum iuges cen|tum. Similique per hanc cartulam et pro eodem precio vend[o] ego qui supra Gausmarius presbiter tibi cui supra Mainfredi comes, id est m[e]|am porcionem, quod est similique quartam pars, de pecia una de terra cum edificias casarum et muras in parte super abente | et puteum unum infra se abente, item iuris mei, quam abere viso (a) sum infra civitate Papia, et est ipsam meam por|cionem, quod est quartam pars de ia(m)dicta pecia de terra, cum eadem edificias casarum et muras in parte super abente, per | mensura iusta tabulas duodecim; coerit ei, tam ad ipsam quartam porcionem quamque et ad reliquas trex porciones, de | tribus partibus vias publicas, si ibique alii s(in)t coerentes; et si a(m)plius de meo cui supra Gausmarii presbitero iuris rebus | in easdem locas et fundas quem supra l(egitur), seu infra eadem civitate Papia infra ipsas coerencias ad ipsam quartam porcionem | inventum fuerit quam ut supra mens(ura) l(egitur), per hanc cartulam et pro eodem precio in tua cui supra Mainfredi comes tuisque eredibus [et]| cui tu dederis vel abere statueris persistant potestatem proprietario iuri, ut dictum est, ipsis rebus tam casis, castro, ca|pellis, sediminas et vineis cum areis suarum seu terris arabilis et pratis, pascuis, silvis ac stellareis, ripis, rupinis ac pa|lutibus cum molendinis et piscacionibus, coltis et incoltis, divisis et indivisis, una cum finibus, terminibus, accessionibus et usibus a|quarum aquarumque ductibus, cum omni iure, aciacenciis et pertinenciis earum rerum per locas et vocabolas ad ipsam quartam porcionem [perti]|nentibus, inintegrum, nominative ipsam quartam porcionem de predictis casis et casstro (b) seu capellis et omnibus rebus de prenominat[....]|coras quem supra l(egitur), quas m(ih)i advenit (c) ante os dies per cartulam vendicionis (2) ab quondam Adelsinda comitissa, que fuit g[eni]|trix tua, omnia inintegrum; que autem s(upra)s(crip)tam meam porcionem, quod est quartam pars, de predicta corte domuicoltile de easdem | locas et fundas, quem supra l(egitur), tam infra eadem civitate Papia, iuris mei, supradictas, una cum accessionibus et ingressoras earum | seu cum superioribus earum rerum qualiter superius mens(ura) et in aliquit coerencias leguntur et est conpreensa, inintegrum, ab ac die tibi cu|i supra Mainfredi comes pro s(upra)s(crip)to precio vendo, trado et mancipo, nulli alii vendita, donata, alienata, obnu(n)si|ata vel tradita nixi tibi, et facias exinde a presenti die tu et eredibus tuis aut cui tu dederis, iure propriet[a]|rio nomine, quicquit volueritis, sine omni mea et eredum meorum contradicione vel defensione, et absque restora[ci]|one, exepto si de meo cui supra Gausmarii presbitero datum aut factum vel colibet scriptum exin|de in aliam parte aparuerit quod ego dedissem aut emisisem et claruerit, tunc da illam parte un|de oc aparuerit tibi defendere et restorare promito; quit si defendere non potuerimus aut | si vobis exinde [a]l[iquit p]er covis genium subtraere quexierimus, tunc in dublum eadem vendita, ut | supra l(egitur), vobis restituamus sicut pro te(m)pore fuerit melioratas aut valuerit sub estimacione | tam infra eadem civitate quamque et foris in consimiles locas; nam unde meum datum | aut factum vel colibet scriptum exinde in aliam parte non aparuerit, nihil tibi defende|re nec restorare promito, exepto ut supra; et pro onore sacerdocii mei nec m(ih)i licead ul|lo tempore nelle quod volui, set quod ad me semel factum vel conscriptum est | sub iusiurandum inviolabiliter conservare promito cum stipulacione subnixa. Et ni|hil m(ih)i ex ipsum precium aliquit redebere disi. Actum in castro qui d(icitu)r Corno. Feliciter.
Ego Gausmarius presbiter in ac car(ta) vendicionis a me facta s(ub)s(crips)i et s(upra)s(crip)to | precio accepi.
Signum + + + manibus Vuinizoni et Oddoni seu Reinzoni legem viventes Langobardorum tes|t[es].
Signum + + manibus Vualberti et Adami testes.
(SN) Ego Vuido notarius sacri palacii, scriptor huius cartula vendicionis, postradita | co(m)plevi et dedi.


(a) -o corr. da altra lettera.
(b) La seconda s corr. su altra lettera.
(c) A odvenit

(1) Enrico II.
(2) Non si è reperita.

Edizione a cura di Michele Ansani
Codifica a cura di Michele Ansani

Informazioni sul sito | Contatti