Lombardia Beni Culturali
64

Carta (cartula) commutationis

1024 marzo, Brescia.

Rolinda, badessa del monastero di <San> Salvatore e S. Giulia di Brescia, dà a Gausberto del fu Teozone e ad Arderico del fu Landone, di Brescia, abitante in Palazzolo, ventisette appezzamenti di terra, vite, prato e bosco siti nel comitato di Padova, all'interno e all'esterno della città, nonché in Albareto, in Tribano e in Conselve, ricevendo in cambio le case, il castrum, le cappelle, le mura, le torri e i fossati e in genere tutti i beni di proprietà di Gausberto e Arderico siti in Camignone, dentro e fuori il castrum, nonché in località la Vurna, Campo da la Cerexa, Longole, Musenane e presso Provezze

Originale, ASBs, ASC, Codice Diplomatico Bresciano, busta 5, perg. LXII [A]. Copia Odorici, busta 20.4. Regesto Astezati, pp. 69, 292, 644. Nel verso, di mano coeva (forse del rogatario): Comutacio de Pathoa, completata da altra mano del sec. XII: de Camegnono et (segue Laverna depennato) Lavurna | et Musenanis et in Casiano et prope P(ro)vecias; altre annotazioni di epoca moderna, fra cui segnatura Astezati: O fil. 1 n. 3.

Trascrizione parziale: ODORICI, Storie Bresciane, V, n. XXXV, p. 44 (alla data 1023 marzo 10).
Cf. ODORICI, Storie Bresciane, II, p. 58; GUERRINI, Le proprietà fondiarie, p. 113; PANAZZA, Il volto storico di Brescia, p. 1070; MENANT, Le monastère de S. Giulia, p. 121 (nota 20); ID., Campagnes, pp. 572 (nota 43, alla data 1023), 658 (nota 328); ARCHETTI, Dal castello al borgo, pp. 19 (note 29 e 31), 20 (nota 34), 37 (nota 139).

La pergamena, complessivamente in buono stato di conservazione, denuncia una leggera consunzione lungo il margine destro con conseguente scolorimento dell'inchiostro, nonché qualche macchia di umidità e una cucitura, tra la trentanovesima e quarantunesima riga, che non interessa il dettato.
Il decimo anno di impero di Enrico II (1023 febbraio 14 - 1024 febbraio 13) porta al 1023 marzo, mentre l'indizione settima conduce all'anno successivo. Si è ritenuto di privilegiare l'indizione ritenendo che il notaio possa non avere ancora aggiornato il computo degli anni di regno (soltanto da pochi giorni è infatti iniziato il nuovo anno).

(SN) In Christi nom(ine). Enricus gr(ati)a Dei imperator augustus (a) (1), anno imperi eius decimo, m(en)s(e) marcius, inditjone septima. Comutacjo (b) bone fidei nossitur essę | contractum ut vicęm emsionis obtinead firmitatem eodemque nesxu oblicat contraentes (2). Placuid itaque et bona convenit voluntatem inter | domna Rolenda, abbatipsa de monesterio D(om)ini Salvatori et Sancte Iulie que est fundatum infra civitate Brisia, necnon et inter Gausberto, filius quondam Teo|zoni, et Ardericus, fili(us) quondam Landoni, de civitate Brisia, abitator locus Palazo, ut in Dei nom(ine) debeant dare sicut a presenti dederunt ac tradiderunt vicimsim | sibi unus alteri, comutatjonis nom(ine), in primis dedit ipsa domna Rolenda abbatipsa eorum comutatores in comutatjone i sunt pecies vinti et septem de terras vida|tes et arratorie, pradive et buscalie, iuris de predicto monesterio, que sunt constitute in comitatu Paduana (c), infra civitate et de foris, et in | Albareto, loco Tribano, et in Causilve. Prima pecia que est infra ia(m)dicta civitate, non longe ab ecclesia Sancti Firmi, cum sedim(ine) et vites super abente, est per mensura ius|ta tabulas centum sexxainta; coerit ei: da ser(a) et meridie rebus Sancti Iustine, de montis via (d) et rebus de predicto monesterio (e). Secunda similiter vidata, ibi prope, est per | mensura iusta tabulas quinquainta una; da montis et ser(a) (f). Tercia pecia similiter vidata, ibi prope, est per mensura iusta tabulas quadrainta due; da meridie et sera | via. Quarta pecia de terra arratoria foris eadem civitate, prope Buca de Flumicello, in locus que dicitur Arzono, est per mensura iusta iuias duas cum tabules | centum quinquainta quinque; da montis fluveo. Quinta pecia in ia(m)dicto loco Albareto, loco Tribano, que est arratoria, per mensura iusta tabulas nonainta una; da m(ane)| et meridie via. Sesta pecia, non multum longe (g), est tabulas nonaginta trex; da m(ane) via, da montis heredes quondam Ahinulfi. Septima pecia, ibi prope, est tabulas centum sedecim; | da m(ane) via, da meridie rebus Sancti Marii. Octava pecia, ibi prope, est tabulas duocenta tredecim; da meridie via, da ser(a) heredes quondam Ahinulfi. Nona pecia qui est vidata, ibi | non multum longe, est tabulas octuainta trex; da montis via, da meridie Ragineri. Decima pecia arratoria, ibi prope, est tabulas sexxainta sex; da m(ane) et ser(a) via. Undeci|ma pecia, in curte de Anna, est tabulas centum sessainta octo; da sera et montis via. Duodecima pecia (h), in locus que dicitur Causilve, a Casichenzani, e(st) iuio uno cum ta|bules septuainta sex; da ser(a) et meridie Mazeli. Tercia decima pecia, a Nochara Prevuarini, est tabulas septuainta octo; da m(ane) et meridie via. Quarta deci|ma pecia, a Vicho, est tabulas centum decem; da m(ane) et (i) meridie via. Quinta decima pecia cum vites et ca(m)po est tabulas duocenti quinquainta una; da ser(a) via, da | montis Sancti Laurenti. Sesta decima pecia ibi non multum longe (j), qui est ca(m)po et silva, est tabulas centum vinti et due; da meridie via, da ser(a) Sancti Iustini. Septima | decima pecia arratoria et pradiva et buscalia est tabulas quattuorcenti quadrainta (k); da m(ane) via, da sera Patulo. Octava decima pecia qui est vidata et a|ratoria, a Ca(m)po de Peraro, est tabulas quattuorcenti quinquainta quinque; da montis Laurenzo presbiter, da m(ane) via. Nona decima pecia, ibi prope, est tabulas | sessainta sex; da meridie via, da montis de calonica (l) Sancti Iustini. Vigesima pecia q(ui) est silva (m) et ca(m)po, in loco Patuli, est tabulas centum quadrainta octo (n); | da m(ane) via, da ser(a) Sancti Iustini. Vigesima prima pecia ac cassalo Sancti Martini est tabulas treinta; da m(ane) via, da meridie Bonefacio (o). Vigesima secunda, a Seve|tario, est tabulas vintidue; da m(ane) via. Vigesima tercia pecia, ibi prope, est tabulas centum treinta septe; da m(ane)Turisindo iudex, da ser(a) Sancti Laurenti. Vigesi|ma quarta pecia, a Fossa de Cano, est tabulas centum; da ser(a) et montis via. Vigesima quinta pecia, non multum longe (p) ab ecclesia Sancti Laurenti, est tabulas ses|sainta due; da ser(a) via. Vigesima sesta (q) pecia infra villa ac cassalo Vigoni, cum sedim(ine) et vites super abente, est tabulas octuainta trex; da montis via, da meridi|e egreso. Vigesima septima pecia, qui est ca(m)po et silva, qui est cernutada (r) braida Vimenaria, est iugias novem; da montis rebus de predicto | monesterio. Quidem et ad vicem recepit predicta domna Rolinda abbatipsa ab eundem comutatores de propriis rebus eorum, a parte ia(m)dicto suo mo|nesterio, similiter in causa comutatjonis nomine, meliorata rex siccut lex abet (3), i sunt casis et castri ac capella et muras et turres et fossato ac omnibus | rebus illis, iuris eidem Gausberti et Arderici, qui sunt constitutis in loco et fundo Caminoni, tam infra castro quamque de foris castro, in Broilo | et in Lavurna et in Ca(m)po da la Cerexa et in Cassano et in Longole et in Musenane non multum longe (s) da Provege(m) aut ubique per loca, et sunt ia(m)dictis | casis et rebus infra castro quamque de foris castro, int(er) sedimines et vites cum areis suarum seo castro ac capella per mensura iusta iuias trex, de terris arra|bilis et pratis iuias octo, de terris gerbis et silvis iuias quattuor, et si amplius de predictis rebus in iam nominatis locis plux inventum fuerit quam ut | supra mensura l(egitur), per anc cartulam comutatjonis in iure et potestatem predicti monesterii persistat (t) proprietario iuri. Has denique ia(m)dictis casis et rebus | superius nominatis vel comutatis, una cum accessionibus et ingresoras earum seo cum superioribus et inferioribus earum rerum, qual(iter) superius inter se comutaverunt, | sibi unus alteri (u) pars parti per as pagina, comutatjonis nom(ine), inter se tradiderunt, faciendum exinde unusquis de co receperunt, tam ipsi qua|que et subcetrices vel heredes eorum Gausberti et Arderici, legaliter a presenti die proprietario nom(ine) quiquit voluerint aut providerint, sine omni uni alte|rius contraditjon(e), et spoponderunt se ipsi comutatores sibi unus alteri tam ipsi quaque et subcetrices vel heredes quis co dederunt omni te(m)pore | ab omni omine defensare. Quidem et ut ordo legis depossit (4) et ad anc providendum comutatjonis nom(ine), accesserunt super ipsis rebus ad previdendum idest | Giselbertus presbiter, misso eidem domne Rolinde abbatipsa ab eo directo, una cum boni omines extimatores qui ipsis rebus ex|timarent, i sunt Ambrosio not(arius) et Lafranco germanis adque Rodulfo, quibus omnibus extimantibus c(on)paruid eorum extimaverunt quod meliorata | rex reciperat ipsa domna Rolenda abbatipsa, a parte suo monesterio, quam daret, ex legibus comutacio fieri poterat. De quibus et penam inter se | posuerunt ut quis ex ipsis aut subcetrices vel heredes eorum set (v) de anc comutatjone removere quesierint et non permanserint in eo omnia qualiter superius l(egitur), | vel si ab unu(m)qua(m)que ominem quis co dederunt inintegrum non defensaverint, conponat pars parti fidem servandi pena duplis ipsis casis et rebus sicut | pro te(m)pore fuerit melioratis aut valuerit sub estimatjone in consimilis locis; et nec nobis licead ullo te(m)pore nolle quod voluimus, set quod ad nobis semel factum | vel conscriptum est sub iusiurandum inviolabiliter conservare promitto inconvulsa cum stipulatjone subnixa. Unde due car(te) comutatjonis uno | tinore scripte sunt. Acto civitate Brisia. Feliciter.
(S) Ego Gausbertus iudes sacri palacii a me facta subs(crip)si. Signum + man(us) s(upra)s(crip)to Arderici qui anc car(tam) comutatjonis fieri roga|vi ut supra.
+ Ego Giselbertus presbiter qui supra (w) ipsas rex accessi et misus fuit | ut supra.
Signum ++ manibus Lafranki et Rodulfi qui super ipsas rex accesserunt (x) et exstimaverunt ut supra.
Signum +++ manibus Raginaldi et Andrei seo Bonifro testes, lege Romana viventes.
Signum ++ manibus Amihoni et Bote(m)pi testes.
(SN) Ego Manipertus notarius et iudex sacri palacii rogatus scripsi, post tradita conple|vi (y) et dedi.


(a) A agustus.
(b) La seconda c corr. su altra lettera, forse r.
(c) A Paeduana con -e- depennata, come pare.
(d) -a corr. su altra lettera, forse u.
(e) -st- corr. su n, come pare.
(f) Così A, con omissione delle coerenze.
(g) su -e segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo.
(h) p- corr. su e.
(i) Segue una lettera cassata mediante rasura.
(j) Su -e segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo.
(k) quadrainta da quinquainta mediante correzione della prima a da in e di -dr su qu.
(l) Così A, si intenda forse canonica.
(m) -l- corr. su altra lettera, come pare.
(n) La prima a corr. su i.
(o) -o corr. su i.
(p) Su -e segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo.
(q) -a corr. su altra lettera, come pare.
(r) Segue p cassata mediante spandimento volontario dell'inchiostro.
(s) Su -e segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo.
(t) Segue potestatem erroneamente iterato.
(u) -e- corr. da altra lettera, come pare.
(v) Così A, si intenda se.
(w) su- corr. su lettere cassate mediante spandimento volontario dell'inchiostro.
(x) -runt nell'interlineo.
(y) -e- corr. su altra lettera, come pare.

(1) Enrico II.
(2) Cf. Cod. Iust. 4.64.2.
(3) AHIST. 16.
(4) AHIST. 16.

Edizione a cura di Gianmarco Cossandi
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti