Lombardia Beni Culturali
78

Cartula commutationis

1057 ottobre, Brescia.

Alda, badessa del monastero di <San> Salvatore e S. Giulia di Brescia, dà ad Adamo di Iseo, di legge romana, diciassette appezzamenti di terra, siti nel fundus di Iseo e in Cremignane, ricevendo in cambio dodici appezzamenti di terra, dei quali sei con sedime e vigna, nel luogo di Adro.

Originale, ASMi, MD, cart. 18, n. 406 [A]. Copia ottocentesca con A. Regesto Astezati, pp. 69, 158 (alla data 1058). Regesto Osio, p. 84. Altri regesti ottocenteschi, camicie cartacee di A. Nel verso, di mano del sec. XII: § Cart(ula) de Adro; di altra mano del sec. XII: Com(utacio) in loco Adri; di mano del sec. XV-XVI: Permutatio bonorum de Adro | sub anno 1058; altre annotazioni di epoca moderna, tra cui segnatura Astezati: P fil. 3 n. 3.

Regesto: ODORICI, Storie Bresciane, V, n. LXVII, p. 66.
Cf. ODORICI, Storie Bresciane, VI, p. 10 (nota 1); BECHER, Das königliche, p. 319 (nota 111); MENANT, Le monastère de S. Giulia, p. 121 (nota 20); ID., Campagnes, pp. 658 (nota 328), 659 (nota 333); BARONIO, Patrimoni monastici, p. 58 (nota 207); ARCHETTI, Tempus vindemie, p. 211.

La pergamena, ricavata da una parte marginale della pelle dell'animale, presenta alcune lacerazioni soprattutto lungo il lato sinistro, interessato anche da una pronunciata usura che ha causato la perdita di alcune parti del dettato o la lettura incerta, nonché, qua e là, alcune macchie e un foro naturale nel quarto inferiore sinistro. Foro di filza.
Intorno al contenuto cf. i docc. nn. 74, 77, 84.
Stile pisano dell'incarnazione e indizione settembrina.

[(SN)] In nomine domini Dei eterni. Ano ab incarnatjone d(omi)ni nostri Gesu (a) Cristi mileximo quinquageximo octavo, m(en)s(is) octuber, inditjone u[ndecima]. | Comutacio bone fidei nositur esse contraactum (b) ut at invicem e(m)cionis obtineant firmitatem eodemque nexu oblicant cont[ra]|entes (1). Placuit itaque bona convenit voluntatem inter domna Alda, abbatissa de monesterio Dom(n)i Salvatori et Sancte Iulii sito [in]|fra civitate Brisia, necnon et inter Ada(m)mo de vico Ysex, qui profeso sum ex natjone mea lege vivere Romana, ut in Dei nomine debead dare sicut a | presenti dederunt ac tradiderunt vicisim sibi unus alteri comutacionis (c) nomine, in primis dedit ipsa domna Alda abatibsa eidem | Ada(m)mi in causa comutacionis nomine, idest peciex decem et sebtem de terra in fundus Isex et in Gremeganane (d). Prima pecia | que est sedimen cum casa super abente curte, orto uno tenente (e), in loco Corbazane, est per mensur(a) iusta tabulas sebtuainta due; | coerit ei: a meridie flumen Curtalo percurrit, a montis via. Prima pecia vidata, in parte paulle, locus Angoli, est per mensura iusta tabulas duo|centi octuainta octo; a m(ane) via, a meridie Alberto, a sera comuno. Secunda pecia de terra similiter vidata, locus Angoli, est per mensura | iusta tabulas nonaginta octo; coerit ei: a sera et (f) montis via. Tercia pecia vidata, ibi prope, est per mensura iusta tabulas duocenti sexa|inta novem; coerit ei: a sera via, a mane Ioh(anne)s, a montis heredes quondam Petroni. Quarta pecia vidata et silvata, locus Rasoledo, est per mensura | iusta tabulas duocenta octuainti (g) novem; coerit ei: a sera via, a mane heredes quondam Petroni. Quinta pecia vidata locus Ga[[..]]o, est per mensura | iusta tabulas viginti et due; coerit ei: a sera via et (h) montis heredes quondam (i) Lanfrangi. Sesta pecia similiter vidata, locus Marmorola (j), est | per mensura iusta tabulas tredecim et pedes (k) octo; coerit ei: a meridie via, a montis Ada(m)mo. Septima pecia vidata ibi prope, est | per mensura iusta tabulas sex et media; coerit ei: a m(ane) Ada(m)mo, a sera heredes quondam Atoni. Octava pecia similiter vidata et in par|te ca(m)piva, locus Curtalo, est per mensura iusta tabulas sexainta due; coerit ei: a montis fluvio Curtalo percurrit. Nona pecia | similiter vidata locus Corbazane (l), est per mensura iusta tabulas viginti et septem; coerit ei: a m(ane)Ioh(anne)s, a meridie Sancti Marii. Pri|ma pecia ca(m)piva, locus Sethredo (m), est per mensura iusta tabulas decem; coerit (n) ei: a m(ane) via, a montis Sancti Marii. Secunda pecia similiter ca(m)piva, | locus Cavoni, est per mensura iusta tabulas treginta (o) et tres; coerit ei: a meridie Vendrino, a sera Sancti Marii. Tercia pecia ortiva locus | Strate, est per mensura iusta tabulas viginti et (p) septem; a sera via, a montis Aszerio. Quarta pecia similiter ca(m)piva locus | Bangno, est per mensura iusta tabulas treinta et sex; coerit ei: a m(ane) via, a sera heredes quondam Petronii. Quinta pecia caste|neto, locus Truzo Sablunivo, est per mensura iusta iugo (q) uno cum tabul(i)s duocenti treginta due; coerit (r) ei: a m(ane) comuno, a | montis heredes quondam (s) Prandoni, a sera Sancti Faustini. Sesta pecia ca(m)piva et silvata, locus Angoli, est per mensura iusta tabulas centum | decem; coerit ei: a sera paulle comuna, a m(ane) via, a montis heredes quondam (t) Lanfrangi. Sebtima pecia ca(m)piva giacet (u) | locus Cremegnane, est per mensura iusta tabulas centum septem; coerit ei: a m(ane) via, a sero de calonica Sancti Andrei. | Quidem et ad vicem recepit ipsa domna Alda ababtissa, a parte ipsius monasterio, ab eundem Ada(m)mo, me|liorato res sicut les abet (2), oc est pecies duodecim de terra, sex cum sedimine et vinea super abente in loco Adri. Prima pecia que | est sedimen in loco Colxano, est per mensura iusta inter sedim(en) et vineis cum areis suarum seu teris arabilis et in parte silvata iuges tres; | coerit ei: a m(ane) via, a sera heredes quondam Atoni et in parte Sancti Marii. Secunda pecia cum sedim(e) et vites superabente, locus Cornalido (v), | est per mensura iusta tabulas centum sexaginta; coerit ei: a m(ane) via, a meridie Alberto. Tercia pecia que est sedimen cum vinea ibi prope, | est per mensura iusta tabulas centum viginti; coerit (w) ei: a m(ane) et a meridie via. Quarta pecia similiter cum sedim(ine) et vites super aben|te, locus Sasina, est per mensura iusta tabulas centum sexainta quinque; coerit ei: a m(ane) via, a meridie Agimo. Quinta pecia | que est sedim(en) et vinea super abente, locus Dermole, est per mensura iusta tabulas octuainta; coerit ei: a m(ane) via, a montis | heredes quondam Ragimundi. Sesta pecia similiter cum sedim(ine) et vites super abente, locus (x) Lucho, est per mensura iusta tabulas centum vi|ginti et octo; coerit ei a m(ane)Ioh(anne)s, a sera Abrosio (y). Sebtima pecia vidata, locus Cornalido, est per mensura iusta tabulas nona|ginta sebtem; coerit ei: a m(ane) heredes quondam Algisi, a sera via. Octava pecia ca(m)piva et casteneto, locus Brumacha, est per mensura | iusta iugo uno; coerit ei: a m(ane) et sera via. Nona pecia ca(m)piva, locus Brumacha, est per mensura iusta tabulas quatraginta; coe|rit ei: a m(ane) via, a meridie Otoni et Teuzoni. Decima pecia, locus Arbezacho, a meridie heredes quondam Alboni, a | montis Landeverti. Undecima (z) pecia silvata, in Munte Mezano, a m(ane) heredes quondam Otoni, a sera heredes quondam Algisi. Duo|decima pecia, locus Termine: a m(ane)Vuido presbiter, a sera heredes quondam Algisi. Et est s(upra)s(crip)tes tres pecies silvates et ca(m)pives per mensura | iusta iugo uno cum (aa) tabul(i)s quadrainta, sibeque alie sunt coerentes. Sibi unus alteri (bb) pras parti per as pagina comutacionis | nomine tradiderunt (cc), facientes exinde unusquisque de co receperunt a presenti die, tam ipsi quamque ei successores vel heredes | eidem Ada(m)mo, legaliter proprietario nomine, quiquit voluerint aut previderint, sine omni (dd) uni alteriuus contradicione. Exspon|derunt se ipsis comutatores se ipsi suorumque succesores vel heredes eidem Ada(m)mi predictis rebus quidem et at invicem comuta|tjonis nomine tradiderunt omni te(m)pore ab omni omine (ee) defensare. Quidem et ut ordo leis deposit (3) et at anc previdend[am] (ff) | comutacio nom(ine) (gg) acceserunt super ipsis rebus at previdendum idem Rogerius miso eidem domne Aldane abatibsa, | ab eo directo, una simul cum boni omines estimatores, corum nomina sunt Giselbertos et A(m)broxio seu Raginerio, | quibus omnibus estimantibus cu(m)paruint eorum exstimatores quod meliorata res receperet ipsa domna Alda ab|batisa a parte suorum monesterio quam daret, legibus comutacio ipsa fieri potuisset. De quibus et pena inter se posuerunt | ut quis ex ipsis aut succesores vel heredes eidem Ada(m)mi non compleverint omnia qualiter superius l(egitur), vel si ab unumqua(m)que ominem quis | co dederunt inintegrum non defensaverint, conp(onat) pras parti fidem servandi pena duplis ipsis casis et rebus sicut pro te(m)pore fue|rit meliorates aut valuerit (hh) sub estimatjone in consimilis locis, et pro onore abbatisarum nostrum nec nobis lice|ad ullo te(m)pore nolle quod voluit, set (ii) quod at nobis semel factum vel conscriptum est inviolabiliter (jj) conservare promiserunt | cum stipulatjone subnixa. Unde due cartule comutacionis uno tinore scripte sunt. Actum infra ia(m)dicto monesterio. Feliciter.
Signum + manuum s(upra)s(crip)torum Ada(m)mi qui anc cartulam comutacio fieri rogavi ut supra.
(S) Rogerius misus do(m)ne Aldani abbatipsa qui super ipsi rebus accesi et misus fuit ut supra.
Signum + manibus Giselberti et A(m)broxi seu Raginerii estimatores qui super ipsis rebus | acceserunt et estimaverunt ut supra.
Signum + manibus Amizoni et Giselberti seu Ioh(anne)s t(es)t(es) lege Romana viventes.
Signum + manibus Lanzoni et Lanfrangi t(es)t(es).
(SN) Ego Millo notarius sacri palacii rogatus subscripsi.


(a) Così A.
(b) Così A.
(c) La seconda i corr. su o.
(d) Lettura probabile: -r- forse corr. su altra lettera.
(e) A tenenente.
(f) -t corr. su altra lettera principiata, come pare.
(g) -i corr. da a erasa; oct- su rasura.
(h) et corr. su a.
(i) q(uon)da(m) aggiunto successivamente nello spazio tra le due parole contigue, con lettere addossate.
(j) Lettura incerta.
(k) La seconda e forse corr. da altra lettera principiata.
(l) Lettura incerta.
(m) -t- aggiunta successivamente, come pare.
(n) -e- corr. da altra lettera, come pare.
(o) A tregita senza segno abbr.
(p) Segue et erroneamente iterato e non annullato.
(q) Tra -g- e -o tratto di penna senza apparente significato.
(r) -e- nell'interlineo.
(s) q(uon)da(m) nell'interlineo.
(t) q(uon)da(m) aggiunto successivamente nello spazio tra le due parole.
(u) Così A.
(v) Non si può escludere la lettura Cernalide.
(w) A coeri.
(x) Nell'interlineo, dopo -c-, tratto di penna forse per lettera principiata.
(y) Così A.
(z) A undecimo.
(aa) A cu senza segno abbr.
(bb) Prima di a- lettera erasa, come pare.
(cc) tra- corr. su altre lettere.
(dd) A omi, senza segno abbr.
(ee) A omine(m).
(ff) A p(re)vdend[am].
(gg) -o- corr. da a.
(hh) A valueri.
(ii) A se.
(jj) A ii(n)nviolabiliter con -i(n)- cassato mediante spandimento volontario dell'inchiostro, come pare.

(1) Cf. Cod. Iust. 4.64.2.
(2) AHIST. 16.
(3) AHIST. 16.

Edizione a cura di Irene Rapisarda, Gianmarco Cossandi
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti