Lombardia Beni Culturali
80

Nicolai II papae privilegium

1060 maggio 5 (6), Roma.

Niccolò II papa, su istanza della badessa Otta e delle monache del monastero di <San> Salvatore e S. Giulia di Brescia detto Nuovo, fondato e dotato dalla regina Ansa, prendendo il monastero sotto la sua protezione, proibisce che qualsiasi sacerdote o persona che abita nel monastero o nelle sue pertinenze possa esercitare qualche giurisdizione o autorità e che nessun sacerdote possa celebrare l'ufficio liturgico, se non invitato dalla badessa; conferma al monastero il districtum sui servi e sugli uomini liberi, le decime e le primizie relative alle terre coltivate, nonché alle basiliche e alle celle edificate sulle terre del monastero; conferma altresì il possesso delle curtes di Sirmione, Cervanica, Nuvolera, Berciagum, Movico, Gusnago, Barbata, Alfiano, Monticello, Vo, Calvatone, Cicognara, Miliarina, Sermide, con tutte le relative pertinenze, e la concessione del crisma e dei sacri oli per la consacrazione delle badesse, delle monache, dei chierici, degli altari e delle basiliche. Stabilisce anche, fra l'altro, che la badessa abbia la facoltà di fare costruire castella e chiese, nonché di istituire un mercato nei territori di proprietà del monastero, e che nessuno possa tenere un placito senza il suo consenso.

Originale, ASBs, ASC, Codice Diplomatico Bresciano, busta 5, perg. LXXIII [A]. Copia Odorici, busta 20.4. Regesto Astezati, pp. 194, 281, 284, 544. Regesto Cristoni, p. 5 Nel verso, di mano del sec. XIIex.: § P(re)ceptum Nicholai pape; di mano del sec. XIII: Privilegium domini Nicolai pape; di mano del sec. XIV-XV: Privilegium Nicolaii pape secundi | anno .MLX.; altre annotazioni di epoca moderna, tra cui segnatura Astezati: K fil. 2 n. 3.

Edizioni: MARGARINI, Bullarium Casinense, II, n. CII, p. 94-6; MIGNE, Patrologia latina, CXLIII, n. XXI, coll. 1341-43; ORTI MANARA, La penisola di Sirmione, n. XV, pp. 230-32.
Trascrizione: BAITELLI, Annali historici, pp. 45-6; pp.64-5 (trad. it.).
Regesti: ODORICI, Storie Bresciane, V, n. LXVIII, p. 66; JAFFÉ, n. 3356; JAFFÉ-L., n. 4435; KEHR, Italia Pontificia, VI, 1, n. 3.
Cf. SANTIFALLER, Saggio di un elenco, pp. 392-93; ZERBI, I monasteri cittadini, p. 297; CAPITANI, Imperatori e monasteri, p. 473; PASQUALI, La distribuzione geografica, p. 146; BECHER, Das königliche, p. 319 (nota 109); WEMPLE, S. Salvatore/S. Giulia, pp. 97-8; ANDENNA, Il monastero e l'evoluzione urbanistica, p. 98; BETTELLI BERGAMASCHI, A proposito del 'privilegium', p. 156 (nota 87); MENANT, Campagnes, p. 290 (nota 271); BONAGLIA, Bozzolo, p. 90; CARIBONI, Documenti ignoti, p. 37; LUDWIG, Zur Chronologie, p. 118; ARCHETTI, Corti, chiese e castelli, pp. 173-74.

La pergamena presenta alcune rosicature, delle quali una piuttosto estesa in corrispondenza del diciannovesimo e ventiduesimo rigo, e una certa usura lungo le antiche piegature. Rigatura a piombo, anche con le linee verticali delimitanti lo specchio della scrittura.
L'iscrizione circolare della Rota (+ Confirma hoc, Deus, quod operatus es in nobis) e la crocella vanno attribuite al notaio e scriniario Octavianus, scrittore del testo. Il rigo della datatio è invece probabilmente autografo, tracciato con inchiostro diverso dal bibliotecario Umberto di Silva Candida (cf. SANTIFALLER, Saggio di un elenco, p. 178).

+ NICHOLAUS EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DEI. K(ARISSI)ME IN DOMINO FILIE OTTE ABBATISSE MONASTERII DOMINI SALVATORIS ET SANCTE IULIE VIRGINIS ET MARTIRIS, | quod Novum dicitur, et in civitate (a) Briscia situm est, eiusque sororibus tam presentibus quam futuris. In perpetuum. Quoniam semper sunt concedenda que ratjonabiliter atque congrue a fidelibus petiuntur ob devotjonem pii conditoris nostri, oportet nos in privilegiis (b) prestan|dis nostram nullomodo denegare munificentjam. Igitur, quia vestra dilectio nostrę sublimitatis apostolati (c) humiliter rogavit, quatinus predictum monasterium Domini Salvatoris necnon Sanctę Iulie virginis et martiris, a piissima Ansa regina infra civitatem | Brisciam constructum, privilegiis apostolicę sedis decoraretur, ut iamdictum monasterium a predicta nostra piissima regina sub regali (d) semper iure et ditjone submissum, nullius umquam alterius ditjonis vel potestatis vel ordinatjonis submiteretur (e) dominio, vestris | piis (f) desideriis, per hanc nostram privilegii auctoritatem v[el] quod postulastis libenter concedimus et ideo quorumlibet sacerdotum et omnium hominum in prefato monasterio vel in illius pertinentjis habitantjum quamlibet iurisdictjonem vel potestatem sive aliquam | auctoritatem aut ordinatjonem, preter regię proprietatis, et dispositjonis culmen habere prohibemus, ita ut, nisi ab abbatissa ipsius monasterii fuerit invitatus, sacerdotum quisquam, nec etjam missarum sollemnia ibidem omnimodo celebrare presumat. | Hoc denique hac nostra apostolica auctoritate constituimus ut nulla magna (g) parvave persona eidem vestri monasterio sive in ancillis Dei vel in familiis utriusque sexus aut etjam in liberis super terram eiusdem monasterii residentibus vel in cunctis rebus et possessio|nibus ad id pertinentibus, videlicet in casis (h) omnibusque rebus mobilibus et inmobilibus, quoquo modo aliquam (i) molestiam inferre presumat. Pariterque concedimus et confirmamus eidem venerabili monasterio districtum servorum et liberorum, et decimas et primitjas (j) | omnium laborum vestrorum (k) seu ad basilicas et cellas in terris eiusdem monasterii constructas pertinentja, sicut per predictam Ansam reginam a piissimo Desiderio rege et suis successoribus regibus et imperatoribus ibidem concessum | et corroboratum habetur, et a nostris predecessoribus Sanctę Rom(ane) Ecclesie pontificibus. Confirmamus insuper quasdam cortes (l) eidem venerabili loco, videlicet: Sermionem (m), Cervanigam, N[u]velariam, Berciacum, Machonem vicum, Gosenagum, | Barbadam, Alfianum, Montecellum, Voum, Calvatonem, Ciconariam, Miliarinam, Semidam, cum omnibus earum pertinentjs, seu etjam omnes alias cortes, villas, castella, cellas seu ecclesias in terris eiusdem monasterii constructas, et omnia | eidem monasterio pertinentja (n). Quecumque preterita in futurum, largiente (o) Deo, iuste atque canonice (p) poteritis adipisci, firma tibi tuisque successatricibus et eidem monasterio illibataque permaneant. Seu concedimus ut abbatissa, quę (q) pro tempore in ipso | monasterio ordinata fuerit, habeat potestatem faciendi castella et (r) ecclesias, ubicumque voluerit, in terris ad prefatum monasterium pertinentibus. Crisma, oleum sanctum, consecratjones (s) altarium (t) sive basilicarum, ordinatjones abbatissę vel monacharum, | sive clericorum, qui ad sacros fuerint ordines [p]romovendi, seu quicquid ad sacrum misterium pertinet, a quibuscumque catholicis presulibus fuerint postulata, gratis concedimus, et absque ulla reprehensione tribuenda, sicut An|selperga, prima abbatissa eiusdem monasterii, a Paulo (1) beate memorię apostolicę sedis (u) pontifice pro fragilitate feminei sexus optinuit. Statuentes (v) denique, apostolica censura precipimus ut nullus episcopus, dux, marchio, comes, vicecomes, | gastaldio, aut aliqua magna parvaque persona (w) ullum districtum in aliquibus locis ipsius monasterii habere vel iudicare, seu aliquod placitum absque licentja abbatissę tenere presumat, vel res monasterii ecclesiasticas vel seculares quo|vis modo alienare aut invadere vel ibi molestia inferre, aut fodrum vel mansionaticum seu ripaticum, aut paratas seu aliquas publicas functjones exigere audeat. Et [u]bicu(m)que abbatissa voluerit mercatum construe[re] vel edi|ficare in locis ipsius monasterii, nullus ei contradicere presumat. Piscarias quoque, quę ad predictum monasterium pertinent, eidem monasterio concedimus, atque (x) apostolica auctoritate (y) precipimus ut nullus eas invadere atque intromittere (z) audeat. | Hec autem omnia, quę superius memorata sunt, tibi Ottę abbatissę (aa) in D(omi)no filię tuisque success(atricibus) a presenti terciadecima (bb) indic(tione) per hanc nostri privilegii paginam, apostolica auctoritate confirmamus, concedimus et corroboramus secundum predictum | modum. Si quis autem temerarie, quod non obtamus, contra hoc nostrum privilegium (cc) venire temptaverit, et sicuti a nostr[a aposto]lica auctoritate concessum et corroboratum est, permanere non dimiserit, sciat se anathematis vinculo | innodatum a Patre et Filio et Spiritu Sancto et ab auctoritate beati Petri principis apostolorum, necnon et cum d[iabolo et I]ud[a] traditore d(omi)ni nostri Iesu Christi eterni incendii supplicio concremandum, et insuper sciat se daturum triginta (dd) auri | libras, medietatem nostro sacro palatjo et medietatem prefato monasterio. Qui vero pio intuitu observato[r] in omnibus [ex]titerit, custodiens huius nostri privilegii constituta ad cultum Dei respicientis, benedictjonis gr(ati)am a | misericordissimo d(omi)no Deo habeat, et vitę eternę particeps esse mereatur in secula seculorum. Ame[n].
Scriptum per manus Octaviani (ee) scrini(ari)i et notarii Sacre Romane Ecclesie, sexta die mense maij, indic(tione) .XIII.
(R) (BV)
Datu(m)Rome, .III. nonas mai, anno d(omi)ni nostri Iesu Christi (M)i(llesimo) .LX. per manus Humberti, Sanctę ęcclesię Silvę Candidę episcopi et apostolicę (ff) sedis bibliothecarii, anno secundo pontificatus domni papę Nicolai (gg) secundi, indictione .XIIIma.


(a) -vit- su rasura, come pare.
(b) -g- corr. da altra lettera, come pare.
(c) A ap(osto)l(a)tti, con la prima t cassata mediante spandimento volontario dell'inchiostro, come pare.
(d) -e- corr. su altra lettera, come pare.
(e) -teret- corr. su altre lettere.
(f) La seconda i corr. su altra lettera, come pare.
(g) A maga, senza segno abbr. per la nasale.
(h) -s corr. su altra lettera, come pare.
(i) -l- corr. su i.
(j) -as aggiunte nel margine, al di fuori dello specchio della scrittura.
(k) -t- corr. su o; -r(um) corr. da altra lettera.
(l) Così A.
(m) A Serminem.
(n) p- corr. su altra lettera, come pare.
(o) La prima e corr. su lettera cassata mediante dilavamento volontario dell'inchiostro.
(p) -no- nell'interlineo.
(q) Su -ę tratto di penna di non perspicuo significato.
(r) et (nesso) corr. su altra lettera, come pare.
(s) La seconda e corr. su altra lettera.
(t) -i- corr. su u principiata.
(u) -s- corr. su altra lettera.
(v) Statuentes su rasura, come pare.
(w) -s- corr. su lettera principiata, come pare.
(x) -t- corr. su lettera principiata, forse q.
(y) -tat- corr. su altre lettere, come pare.
(z) A intomittere.
(aa) abb(atiss)ę nell'interlineo.
(bb) tercia- su rasura.
(cc) A privilegum, con -g- corretta su altra lettera.
(dd) tr- su rasura.
(ee) A Octoviani.
(ff) a- corr. su altra lettera.
(gg) -o- corr. su altra lettera, come pare.

(1) Paolo I: cf. doc. n. 9.

Edizione a cura di Gianmarco Cossandi
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi

Informazioni sul sito | Contatti