Lombardia Beni Culturali
2

Cartula libelli

1165 aprile 12, Pavia.

Giovanni, abate del monastero di S. Pietro in Ciel d'Oro, dà a titolo di livello ventinovennale e successivamente perpetuo, senza alcun affitto, a Goffredo e Marescotto germani, figli del fu Marco de Burgo, e a Bertolotto del fu Marco, otto appezzamenti allodiali, in parte bosco e in parte terra coltiva, siti nell'Oltrepò, prope locum Balblani, i primi quattro in Budridio, il quinto in Albarellis, il sesto in capite Cesarum, il settimo in Codogno, l'ottavo in Bidellis, dell'estensione complessiva di sedici mansi, sette iugeri, quattro pertiche e nove tavole, ricevendo centosettantaquattro lire di denari pavesi, convenendo inoltre le parti che i tre quarti dei beni spettino ai predetti germani e la quarta parte a Bertolotto e Omodeo suo fratello.

Originale, AOSM, cart. XXII, XVI [A]. Copia autentica del sec. XII-XIII, ivi, cart. XXII, XVIII [B]. Regesto del 1752, ASMi, FR p.a., cart. 6125, Registro di Palasio, c. l0r = AOSM, camicia cartacea di A, della stessa mano del Registro, da A. Secondo regesto del 1752, ASMi, ivi, c. 8r = AOSM, camicia cartacea di B, da B. L'autentica di B è la seguente: (SN) Ego Bonusioh(anne)s sacri palacii notarius auctenticum huius exe(m)pli vidi et legi et sic(ut) in eo continebatur ita in hoc l(egitur) exe(m)plo preter litteram plus minusve et hoc exe(m)plum scripsi. Nel verso di A, di mano del notaio: Libellum de bosco de Budrio (così) in Ioffredum de Burgo, Marescotum [et] Bertolotum; di due mani del sec. XIV, la seconda delle quali leggibile soltanto con la luce di Wood: Super fluviem (così) Padi prope locum Balblani, Vendicio de mansis sedecim terre (la seconda r coperta da macchia) prati et boschi; altre annotazioni di epoca moderna. Nel verso di B, di mano del notaio autenticatore: § Exemplum vendicionis manss(orum) .XVI. bosch[i] et terre, cui segue, di mano pressoché coeva: et fac(it) mentionem de Sancto Mayolo et de Sancto Michaelle; di mano del sec. XIII: De aliquibus teris et pratis iuxta fluvium Padi; altra annotazione tarda.

Cf. SCHROTH-KÖHLER, Die Fälscherwerkstatt, pp. 94, 106.

Nella pergamena di A, che è cucita alla camicia cartacea settecentesca e che presenta alcune macchie diffuse e piccole abrasioni, si notano, nella parte inferiore, i tratti alti delle lettere costituenti il primo rigo di scrittura caduta per la rifilatura del margine. La sottoscrizione dell'abate è autografa. La pergamena di B, di concia piuttosto rozza, è pure cucita alla camicia cartacea settecentesca e presenta macchie diffuse dovute all'umidità.
Non compare nel testo la misura del settimo appezzamento che dovrebbe ammontare, tenendo conto del computo totale, a cinque iugeri, una pertica e ventuno tavole.
Il notaio autenticatore è Bonusiohannes Butigella, che risulta attivo in Pavia dal 1181 al 1206.

(SN) Anno dominice incarnacionis mill(esimo) cent(esimo) sexagesimo quinto, duodecimo die mensis aprilis, indic(tione) tercia decima. In Christi nomine. Placuit atque convenit inter d(omi)num Iohannem, abbatem mo|nasterii Sancti Petri (a) Celi Aurei, consencientibus (b) ei d(omi)no Gilio priore et Nicholao (c) atque Antonio, Otone (d) quoque presbitero, monachis et fr(atr)ibus monasterii, item consencientibus eidem abbati d(omi)no | Alberico et Ugone atque Alberico de Cona advocatis eiusdem monasterii, necnon inter Ioffredum et Marescotum germanos, filios quondam Marchi de Burgo, et Bertolotum, filium quondam Mar|chi, ut in Dei nomine debeat dare sicut a presenti dedit ipse Ioh(anne)s, abbas predicti monasterii (e), eisdem germanis et Bertoloto libellario nomine (f) usque ad annos viginti novem | expletos et postea in perpetuum (g), hoc est (h) pecias octo de bosco (i) et in parte terra colta iuris predicti monasterii (j) positas super fluvium Padi , prope locum (k) Balblani (l), et iacent in | Budridio. Prima pecia est per mensuram iustam mansi quatuordecim et iuger unum; coheret ei: a mane dotes Sancti Syri (m), a meridie boscum Guasconi (n) de Vercellis, a sero boscum Sancti Maioli | et Sancti Michaelis Maioris, ab aquilone boscum Guercii de Sclafenatis. Secunda pecia est iugera decem et septem et pertice quinque; coheret ei: a mane via, a meridie ipsa terra vendita, a sero | boscum de Gualandris, ab aquilone filius Curti de Cellanova. Tercia est iuger unum; a sero via, de aliis partibus s(upra)s(crip)tus Guercius. Quarta pecia est iuger unum; coheret ei | undique s(upra)s(crip)tus Guercius. Quinta iacet in Albarellis et est pertice viginti et una (o); a meridie et ab aquilone filius s(upra)s(crip)ti Curti (p), a sero Eleni. Sexta iacet in capite Cesarum et est pertice vigin|ti novem; a mane et aquilone (q) Sanctus Syrus et Salimbonum (r), a meridie (s) Enricus (t) Gastaldus, a sero via. Septima est (u) in Codogno; a mane Sanctus Syrus, a meridie Guercius, a sero filius s(upra)s(crip)ti Curti. | Octava (v) in Bidellis, pertice .XVIIII. (w) et dim(idia); a mane via, a sero filius (x) Curti scive (y) ibi alie sunt (z) coherentie, et sunt supertotum mansi sedecim et iugera septem et pertice .IIII. (aa) et tabule novem vel | si plus fuerint. Ea (bb) ratione (cc) uti amodo ipsi (dd) iermani (ee) et Bertolotus et sui heredes et cui dederint usque in his viginti novem annis expletis et postea (ff) in perpetuum habere debeant s(upra)s(crip)tas pecias de bo|sco et in parte terra colta cum accessione et ingressu et omni eorum pertinentia (gg) sine ficto denarii et candele et sine omni alio gravamine et faciant libellario (hh) nomine quicquid voluerint sine contra|dictione ipsius Iohannis abbatis suique (ii) successorum, una cum sua suorumque successorum defensione atque restauratione (jj) ab omni nomine cum ratione pro t(em)pore meliorationis (kk) in duplum, in consimili loco. Et propter | hunc (ll) libellum accepit [i]ps[e] Ioh(anne)s abbas (mm) s(upra)s(crip)ti monasterii ab eisdem germanis et Bertoloto libras centum septuaginta quatuor den(ariorum) bon(orum) Pap(iensium). Iam d(omi)nus Ioh(anne)s, abbas s(upra)s(crip)ti monasterii, fecit iurare unum | suum missum, se presente, ad sancta Dei evangelia (nn) per suam datam parabolam eisdem germanis et Bertoloto quod s(upra)s(crip)te res sunt allodium (oo) monasterii et nulla cartula, nullum scriptum (pp), nulla alia securitas in alia parte | facta est que noceat s(upra)s(crip)tis germanis vel eorum heredibus aut cui dederint et dehinc in antea neque per se neque per suam su(m)missam (qq) personam neque de toto neque de parte habet agere (rr) vel causare eos vel | eorum heredes aut cui dederint et tacitus et contentus permanere habet, et si briga (ss) vel intentio exinde eis apparuerit ab omni homine cum ratione disbrigare habet et omnes cartulas (1) eis pertinentes in|fra octo dies postquam habuerit et invenerit eis dare habet aut in alio termino de ipsis cartulis eis mutato. Hec ita vera sunt et observare habet bona fide, se sciente, si Deus ipsum adiuvet et illa sancta Dei | evangelia. Et tres partes de s(upra)s(crip)tis res sunt s(upra)s(crip)torum germanorum et quarta pars est ipsius Bertoloti. Actum in burgo civitatis Papie, in curte ipsius (tt) monasterii. Feliciter. Et quarta s(upra)s(crip)tam (uu) peciarum (vv) octo de bosco est s(upra)s(crip)ti Bertoloti et Hominisdei fr(atr)is eius, relique tres partes sunt s(upra)s(crip)torum germanorum (ww).
Ego Ioh(anne)s Dei gratia (xx) abbas s(ub)s(cripsi) (yy).
Interfuerunt Armannus de Sancto Petro, Petrus fr(ater), Presbiter de Brolo (zz) vasalli eccl(esi)e, Anselmus de Palacio, Guitaglo de Palacio, Guido Mussus (aaa), Redebroccus (bbb) de Codalo, Rubaldonus Vacca et (ccc) quidam alii testes.
(SN) (ddd) Ego Capellus notarius sacri palacii interfui et hanc cartulam libelli scripsi et tradidi.


(a) B om. S(an)c(t)i Petri
(b) B cons(e)ntientib(us), qui e nel caso seguente.
(c) B Nicolao
(d) B Otto(n)e
(e) In A -o- è coperto da macchia.
(f) In A segue no(m)i(n)e iterato.
(g) B imp(er)petuu(m), qui e nel caso seguente.
(h) AB om. est
(i) B bossco, qui e in seguito.
(j) A monastii senza segno abbr. per er
(k) In A segue locu(m) iterato.
(l) B Balbianni, come pare.
(m) B Siri, qui e in seguito.
(n) B Guassconi
(o) A viginti et (nota tironiana) una(m); B viginti una
(p) A Curtii con la prima i espunta.
(q) B ab aq(ui)lo(n)e
(r) B Sallinbonu(m)
(s) A merdie
(t) B H(e)nric(us)
(u) B iac(et)
(v) In A -va è nell'interlineo.
(w) B d(e)ce(m) et (nota tironiana) nove(m)
(x) In A la seconda i è nell'interlineo.
(y) B siv(e)
(z) B sint
(aa) B quatuor
(bb) In A precede Q
(cc) B racio(n)e, qui e nei casi seguenti.
(dd) In A la pancia di -p- è corr. da t
(ee) A iermani nell'interlineo; B g(er)mani
(ff) B p(os)ta
(gg) B p(er)tin(en)cia
(hh) A: su -o segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo.
(ii) In A il secondo tratto della prima u è corr. da lettera principiata, come pare.
(jj) B restauracio(n)e
(kk) B melioracio(n)is
(ll) In A il primo tratto di -u- è corr. da a
(mm) In A -s è corr. da t
(nn) B evva(n)g(e)lia, qui e nel caso seguente.
(oo) A allodiu(m) nell'interlineo.
(pp) In A -i- è nell'interlineo.
(qq) B submissa(m)
(rr) In A -g- è corr. da u
(ss) A bra
(tt) B s(upra)s(crip)ti
(uu) Così AB.
(vv) A pecier(um)
(ww) In A et q(ua)rta - germanor(um) aggiunto con inchiostro diverso successivamente.
(xx) A grtia
(yy) In B la sottoscrizione dell'abate segue l'elenco dei testi.
(zz) B Broilo
(aaa) B Mus(us)
(bbb) B Redebroc(us)
(ccc) B om. et
(ddd) in B paragrafo in luogo del signum notarii.

(1) Non sono state reperite.

Edizione a cura di Ettore Cau
Codifica a cura di Gianluca Vandone

Informazioni sul sito | Contatti