Lombardia Beni Culturali
89

Confirmationis pagina

1171 maggio 27, Toscolano.

II papa Alessandro III conferma il privilegio concesso dall'arcivescovo di Milano Robaldo al clero varesino circa la nomina dell'arciprete di Santa Maria del Monte.

Copia autentica ed imitativa della fine del sec. XII, ABSVVa, Pergg., cart. XI, n. 14 [B]: copia autentica del 1609 di mano del notaio Iacobus Gurneus, da originale, in Roma, Archivio Segreto Vaticano, S. Romana Rota, Iura diversa, 24 (1609 ian. - mai.), f. 5r [B'], vidimus pontificio in data 1619 novembre 16, pure da originale, in ABSVVa, Pergg., cart. X, n. 46 [B'']; copia semplice del 1726 in ABSVVa, cart. 521 [C]; regesti in ASMi, FR, cart. 3832; Comolli, Compendium, BCVa, p. 5, BAMi, c. 3r; L. Lanella, Catalogo, f. 117b. Le autentiche di B sono le seguenti: (ST) Ego Girardus de Syrano de [burgo Varixio notarius sacri palatii] hoc [exemplum ex autentico sigillo pom]blo sigillato domini Alexandri pape .III. et a me viso et lecto subscripsi, [et sic] in eo continebatur ut [in isto legitur exem]plo preter litteras [vel silabas] plus minus[ve]. (ST) Ego Anricus de Piora notarius sacri palatii [hoc exemplum] ex autentico sigillo ponblo sigillato domini Alexandri pape .III. et a me visso et lecto suscripsi (sic), et sicut in eo continebatur sic in isto legitur exemplo preter [litteras] plus minusve vel silebas (sic). (ST) Ego Iacobus Sallarius sacri palatii notarius de civitate Mediolani hoc exemplum ex autentico sigileo (sigileo in interlineo) ponblo sigillato domini Alexandri pape .III. et a me viso et lecto exemplavi, et sic in eo continebatur (i corretta su e) ut in isto legitur exemplo preter litteras vel silabas plus minusve. Sul verso annotazioni illeggibili.

Edizione: L. BORRI, Statuti, p. 112.
Regesto: P.F. KEHR, Italia Pontificia, VI, pars I, p. 161.
Cf. L. BORRI, Statuti, p. 112; P.F. KEHR, Papsturkunden in Mailand, p. 147; L. BRAMBILLA, Varese, I, p. 129; U. BASSANI, Una controversia, p. 256; G. SCARAZZINI, La pieve di Varese, p. 78; E. CATTANEO, Varese, p. 18.

Pergamena in cattivo stato di conservazione: presenta vaste lacerazioni nel margine inferiore e lungo le linee di piegatura, fori e scrittura deleta in più parti. Tracce di rigatura a secco.
Il notaio esemplante riproduce le caratteristiche esterne del documento, comprese la rota e il benevalete.
Il testo riprende quasi alla lettera il tenor del privilegio dell'arcivescovo Robaldo del 1140 qui edito al n. 58, al quale si è ricorso per integrare i guasti; le parti comuni ai due atti sono state poste in evidenza.

Alexander episcopus servus servorum Dei dilectis filiis Algisio preposito et fratribus Varisiensibus salutem et apostolicam (a) benedictionem. Ea que a fratribus nostris episcopis concordia vel iudicio rationabiliter terminantur (b), in sua debent stabilitate consistere, et, ne possint in posterum aliquorum temeraria presumptione dissolvi, ipsa nos apostolico convenit patrocinio communire. Accepimus autem ex scripto quodam sub sigillo dilecti filii (c) nostri Oddonis Sancti Nicholai in Carcere Tulliano diaconi cardinalis apostolice sedis ligati nobis transmisso (d) quod inter vos et Mediolanensem Ecclesiam coram bone memorie Robaldo quondam Mediolanensi archiepiscopo controversia est agitata et per eundem archiepiscopum iudiciali (e) terminata. Asserebant enim (f) Mediolanensis ecclesie ordinarii eclesiam Beate Marie de Monte ita ad ius et dominium Mediolanensis archiepiscopi pertinere quod archipresbiterum qui predictam regeret ecclesiam et sacerdotes et clericos, qui inibi divina celebrarent officia, quoscumque vellet, sive de plebe Varisiensi vel aliunde, libere in ea ponere posset, ad quod probandum minus sufficientia inducebant argumenta. E contra Varisiensis plebis prepositus et clerici predictam ecclesiam de Monte ita ad ius et dominium sepedicte plebi spedare quod archiepiscopus archipresbiterum et [clericos] in ea [ordin]andi dumtaxat de plebe Varisiensi et non aliunde potestatem habeat, his nitebantur astruere argumentis: pretaxata ecclesia infra terminos ipsius plebis est edificata, in Sabato Sancto levita ecclesie nostre ibidem cereum benedicit, sacerdos baptismi sanctificat aquam, in sabato Pentecostes totius plebis ibi generale celebramus baptisma; preterea in Asumptione sancte Dei genitricis Marie et Omnium Sanctorum festivitate [vesperas], missas maiores tanquam potestatem habentes communiter in sepedicta celebramus ecclesia, quibus peractis nobis ab archipresbitero honeste datur refectio; insuper quod quinquaginta annorum spatio et eo amplius archipresbiter et officiales de plebe Varisiensi fuerint in ecclesia Beate Marie de Monte testibus asserebant idoneis. Rationibus itaque et alegationibus hinc inde plenius intellectis, prefatus archiepiscopus communi fratrum [suorum] et aliorum sapientum consilio statuit ut de cetero nullus clericus nisi de Varisiensi ecclesia huiusmodi archipresbiteratus (g) potiatur (h) honore vel aliunde in sepedicta Beate Marie ecclesia clericus ordinetur, sed archiepiscopus qui pro tempore fuerit secondum proprium arbitrium, absque alicuius contradictione, per se ex clero Varisiensi quemcumque voluerit eligendi et assumendi in omnibus et per omnia liberam potestatem habeat, atque ad honorem Dei et beate Marie semper virginis, item ad honorem beati Ambrosii huiusmodi electum in ipsa ecclesia Beate Marie archipresbiterum constituat; clericos etiam quos ibi (i) ordinare voluerit, predicti archipresbiteri [consilio], de plebe Varisiensi, ut dictum est, tantummodo sumat; memoratus quoque archipresbiter et eiusdem ecclesie Beate Marie clerici sub regimine et obedientia archiepiscopi dumtaxat perpetuo maneant et nulli [alteri nisi archiepiscopo soli ad ponendum] vel deponendum seu ordinandum vel iudicandum sive corrigendum subiaceant et debitam ei obedientiam semper exhibeant. Veruntamen annuales census et sollempnes reverentias quas Varisiensis ecclesia [in ipsa ecclesia Beate] Marie e[x antiqua con]suetudine habere dinoscitur, absque ulta diminutione, plebi Varesiensi (j) idem archiepiscopus annis singulis solvendas (k) esse decrevit. Quam utique sententiam sicut ab eodem archiepiscopo rationabiliter lata est [et in scripto authentico] roborata [ratam et firmam] habentes, eam auctoritate [apostolica] confirmamus et ipsam perpetuo in sua stabilitate manere sancimus [eo non] obstante et nullum preiudicium in posterum faciente quod venerabilis frater noster (l) Galdinus Mediolanensis archiepiscopus apostolice sedis ligatus (j) in eadem ecclesia Beate Marie et non de prescripta plebe sed aliunde archipresbiterum ordinavit (1), quo minus eaden (j) sententia in suo robore perpetuis temporibus inviolabiliter observetur. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere (m) vel ei aliquatenus contraire. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostre confirmationis paginam sciens centra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove commonita, nisi presumptionem suam digna satisfactione (n) correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se divino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat atque in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eam servantibus sit pax domini nostri Iesu Christi quatinus et hic fructum bone actionis precipiant et apud districtum Iudicem premia eterne pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Alexander catholice Ecclesie episcopus subscripsi. Ego Bernardus Portuensis et Sancte Rufine episcopus subscripsi. Ego Odo Tusculanus episcopus subscripsi. Ego Ildeprandus presbiter cardinalis basilice .XII. Apostolorum (o) subscripsi. Ego Albertus presbiter cardinalis tituli Sancti (p) Laurentii in Lucina subscripsi. Ego Boso presbiter cardinalis Sancte Pudentiane tituli Pastoris subscripsi. Ego Petrus presbiter cardinalis tituli Sancti Laurentii in Damaso subscripsi. Ego Ianctus diaconus cardinalis Sancte Marie in Cosyndyn subscripsi. Ego Ardicio diaconus cardinalis Sancti Theodori subscripsi. Ego Manfredus diaconus cardinalis Sancti Georgii ad Velum Aureum subscripsi. Ego Hugo diaconus cardinalis Sancti Eustachii iuxta templum Agrippe subscripsi. Datum Tusculani, per manum Gratiani Sancte Romane Ecclesie subdiaconi et notarii, .VI. kalendas iunii, indicione .IIII., incarnationis dominice anno .M°C°LXX°I°., pontificatus vero domini Alexandri pape .III. anno duodecimo.


(a) Il segno abbreviativo manca.
(b) terminantur in interlineo.
(c) In B filiis con s finale espunta.
(d) In B transmissio per evidente svista del notaio esemplante.
(e) Segue in interlineo sina forse per sententia, di altra mano.
(f) In B enm.
(g) In B archpresbiteratus.
(h) In B patiatur.
(i) ibi in interlineo, di altra mano.
(j) Così B.
(k) solvendas in interlineo.
(l) noster in interlineo.
(m) Segue contra eam espunto.
(n) In B santisfacatione con espunzione di n e dell'ultima a.
(o) Segue presbiter cardinalis ripetuto.
(p) tituli Sancti in interlineo, sopra Sancte Pudenti cancellato.

(1) Cfr. doc. n. LXXXI.

Edizione a cura di Luisa Zagni
Codifica a cura di Patrizia Merati

Informazioni sul sito | Contatti